Նուպար (գրադարան)

Նուպար գրադարան (ֆր.՝ Bibliothèque Nubar), հայկական սփյուռքի մշակութային և գիտական հաստատություն, որը 1928 թվականին Փարիզում հիմնադրել է Պողոս Նուբար Փաշան և որը պատկանում է Հայկական բարեգործական ընդհանուր միությանը (AGBU): 2012 թվականից ի վեր տնօրենն է պատմաբան Բորիս Աճեմյանը։

Պատմություն

Նուպար գրադարանը հիմնադրվել է 1928 թվականին Պողոս Նուբար Փաշայի նախաձեռնությամբ, Ձևավորման արվեստ կոչվող մի շինությունում, որը կառուցվել է 1922 թվականին մի խումբ հայ նախաձեռնողների կողմից և նախագծվել է ճարտարապետ Լևոն Նալֆիյանի կողմից : Գրադարանի տնօրինումը 1928-ից 1951 թվականներին վստահվել է Փարիզում Հայկական ազգային պատվիրակության քարտուղար Արամ Անտոնյանին։ Սկզբում գրադարանը կոչվում է «Փարիզի հայկական ազգային գրադարան», հետո 1930 թվականին Պողոս Նուբարի մահից հետո այն վերանվանվել է «Նուբար գրադարան»։

Իր հիմնադիրների համար գրադարանը պետք է ծառայի համախմբման, զրույցի և հայկական ցեղասպանության ժամանակ մեծ մասամբ ոչնչացված Օսմանյան հայերի թողած ժառանգության ուսումնասիրման վայր, ապահովի հայկական սփյուռքի հարատևությունն ու ծաղկումը։ Արամ Անտոնյանն այն նկարագրում է որպես «Հայկական և արևելյան ուսումնասիրությունների օջախ, որը բաց է ոչ միայն հայ ազգի բազմաթիվ ընկերների և ֆրանսիացի և հայ գիտնականների համար, ովքեր հետաքրքրված են այդ ուսումնասիրություններով», այլ նաև որպես «հանդիպման վայր հայ և այլ մտավորականների համար, ովքեր, կարդալուց բացի, զբաղվում են հայ ազգի ամենահրատապ կարիքներով ու հայկական կյանքին հետաքրքրող հարցերով»։ .

Տնօրենի իր մանդատի ներքո, Արամ Անտոնյանը պարտավորվում է հավաքագրել բազմաթիվ ստեղծագործությունների, ձեռագրեր, պարբերականներ և արխիվներ, ինչպես նաև լուսանկարներ և բացիկներ հավաքագրումը :

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, չնայած հայերի խուսափողականությանը, նացիստական իշխանությունները խլում են գրադարանին պատկանող աշխատությունները և դրանք տեղափոխում են Բեռլին, հայերի մշակութային ժառանգությունն ու «արիական ցեղի» հետ նրանց կապն ուսումնասիրրելու նպատակով։

Այսօր Նուպար գրադարանը շարունակում է հարստացնել իր հավաքածուները՝ ձեռք բերելով հայերեն, ֆրանսերեն, անգլերեն, թուրքերեն և այլ լեզուներով արդի աշխատություններ որոնք հետագայում արտոնություն են տալիս ժամանակակից պատմությանը , արվեստի պատմությանը և արևմտահայ գրականությանը: Գրադարանը նաև նվիրատվություններ է ստանում ընտանեկան բնույթի փաստաթղթերից (տոհմածառեր, անձնական հուշեր և այլ գրավոր վկայություններ, լուսանկարներ և այլն),գրողի ձեռագրեր կամ նաև անձնական նամակագրություններ: Ավելին՝ գրադարանը հավաքագրում է համալսարանական թեզերն ու դիպլոմային աշխատանքները, որոնք հետաքրքրվում են հայկական թեմատիկայով:

2020 թվականի նոյեմբերի 18-ին, Նուպար գրադարանը Իլ դը Ֆրանսի տարածաշրջանային խորհրդի կողմից ստանում է «Տարածաշրջանային հետաքրքրություն ներկայացնող ժառանգություն» պիտակը։ Հուշատախտակի բացումը տեղի է ունեցել 2021 թվականի ապրիլի 24-ին Վալերի Պեկրեսի կողմից Ֆրանսիայի հայկական բարեգործական ընդհանուր միության նախագահ Նադյա Գորձունյանի, Հասմիկ Թոլմաջյանի, Ֆրանսիայում Հայաստանի դեսպանի, և Ֆրանսիայի հայկական կազմակերպությունների համակարգող խորհրդի համանախագահներ Արա Թորանյանի և Մուրադ Փափազյանի ներկայությամբ։ Այս պիտակը գրադարանին թույլ է տալիս Տարածաշրջանային խորհրդից ֆինանսավորում ստանալ՝ իր հավաքածուների թվայնացման նատակով։

2021 թվականի մարտի 22-ից հուլիսի 11-ն ընկած ժամանակահատվածում, գրադարանը լինում է Դրանսի քաղաքի կողքին, France Télévisions-ը , Toute l'Histoire-ը , Նորություններ Հայաստանից ամսագիրը, Թեբրոցասեր դպրոցը , Հայաստանի ազգային արխիվները և Ֆրանսիայի հայկական թանգարանը , Շոայի հուշահամալիրի «Օսմանյան կայսրության հայերի ցեղասպանությունը» ցուցահանդեսի գործընկեր։

Միջոցներ

Գրադարանի միջոցները ներառում են։

• 43,000 տպագիր գործեր, ներառյալ բազմաթիվ հրատարակություններ Կոստանդնուպոլսից 19-րդ դարից և 20-րդ դարի սկզբից, ինչպես նաև բազմաթիվ գործեր, որոնք տպագրվել են Վենետիկում 18-րդ դարից մինչև 20-րդ դարի սկիզբը։
• 800,000 արխիվային փաստաթուղթ, այդ թվում՝ Պոլսո Հայոց պատրիարքարանի արխիվների մի մասը, ցեղասպանության արխիվային ֆոնդը (Անդոնյան ֆոնդ), ՀԲԸՄարխիվները և Հայոց ազգային պատվիրակության արխիվները։ Կան նաև հայ փախստականների Նանսենի գրասենյակի [անհասկանալի] արխիվները, Զարեհ բեյ Նուբար հիմնադրամը (փաստաթղթեր՝ կապված Եգիպտոսում Նուբար Նուբարյանի գործողությունների հետ), գրողների (օրինակ՝ Նիչան Բեչիկտաչլյանի կամ Զարեհ Որբունիի) կամ արևելագետ գիտնականների և հայագետների նամակագրությունները, ինչպես նաև նամակագրություն հենց Նուբար գրադարանից 1928-ից մինչև 1980-ական թվականները։
• Պարբերականների 1400 ժողովածու, ներառյալ օսմանյան հայկական մամուլի մեծ մասը։
• 10,000 օրիգինալ լուսանկարչական տպագրություն, ներառյալ ՀԲԸՄ-ի լուսանկարչական հավաքածուն որբերի, փախստականների և դպրոցների մասին, որոնք հիմնադրվել են Մերձավոր Արևելքում և Սփյուռքում Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո։
• 19-20-րդ դարերի մի քանի հարյուր ձեռագրեր։

Հրատարակություններ

Նուպար գրադարանը հրատարակում է .

• 1995-2009 թվականներին Ժամանակակից Հայոց պատմության մասին ամսագիրը,
• 2004-2012 թվականներին Ժամանակակից հարցերին վերաբերվող ամսագիրը,
• 2013-ից սկսած Ժամանակակից հայագիտական հանդեսը ·:

Տնօրենների ցանկ

• 1928-1951 - Արամ Անտոնյան
• 1952-1970 - Արմենակ Սալմասլյան
• 1970-1986 - Արտաշես Քարդաշյան
• 1986-2012 - Ռեյմոնդ Գևորգյան
• 2012-ից - Բորիս Աճեմյան

Ծանոթագրություններ