Grimbergen is een plaats en gemeente in de provincie Vlaams-Brabant in België. De gemeente, die de benaming "Parel van Brabant" deelt met de Nederlandse dorpen Oisterwijk en Heeze, telt ruim 39.000 inwoners. De gemeente wordt gerekend tot de streek Brabantse Kouters. Sint-Servaas is de patroonheilige van Grimbergen.

Geschiedenis

Romeinse Rijk

In de tijd van de Romeinen lagen verschillende belangrijke wegen nabij het grondgebied van het huidige Grimbergen. In de 8e eeuw werd er een fort gebouwd op het strategische punt waar de weg de rivier de Zenne kruiste. De toenmalige landheer vestigde al snel zijn macht over een omvangrijk grondgebied in deze regio, dat zich uitstrekte tot de rivieren de Schelde, de Rupel en de Dender.

Vroege middeleeuwen

In de 12e eeuw heette de nederzetting Grentberghis, dat afstamt van het Oudnederlandse Grientbergen, wat "bergen van grof zand" (grindbergen) betekende. Augustijner monniken hadden al een eeuw eerder geprobeerd om zich hier te vestigen onder het bewind van Godfried III van Neder-Lotharingen, maar het is pas in de vroege 12e eeuw dat hun nederzetting begon te bloeien. Op vraag van de Berthouts, heren van Mechelen en Grimbergen, bouwden de premonstratenzer monniken onder leiding van Norbert van Gennep hier hun abdij in 1128, en stichtten ze ook een brouwerij.

Daarnaast was Grimbergen het feodale stamgebied van de Berthouts. Het Land van Grimbergen was het oostelijk gebied van het landgraafschap Brabant en reikte tot de Schelde en de Rupel. Op vraag van de Berthouts werd rond 1126 de Abdij van Grimbergen gesticht. Hun ontvoogdingspolitiek ten opzichte van de dan nog zeer jonge graaf Godfried III van Leuven gaf de graven van Leuven echter aanleiding tot gewelddadige conflicten. In de Grimbergse Oorlogen (begonnen in 1139) en de Slag bij Ransbeek (1142) moesten de Berthouts uiteindelijk het onderspit delven. Nadat hun kasteel vernietigd werd door de hertog van Brabant en ze eerst een tijd moesten vluchten naar Ninove, onderwierpen de Berthouts zich uiteindelijk in 1159 aan hertog Godfried III van Leuven. Later werden ze trouwe vazallen van de hertogen van Brabant.

Het wapenschild van Grimbergen dateert uit deze periode. Het landrecht van Grimbergen werd op schrift gesteld in 1275.

Late middeleeuwen

In het begin van de 14e eeuw, werd de helft van het grondgebied deel van het landgoed van het Huis van Nassau. Het is ook in deze periode dat de vroegste onderdelen van het Prinsenkasteel werden gebouwd.

16e eeuw

Nadat ze de helft van het Grimbergs' grondgebied verworven had van haar echtgenoot, Willem IV van Oranje-Nassau, diende kroonprinses en prinses van Oranje Anna in 1752 deze landerijen af te staan aan Filips Frans van Glymes, die al de andere helft bezat. Deze edelman stond hoog aangeschreven bij het Spaanse hof in de tijd van de Spaanse Nederlanden. Zijn graf is nog steeds te bezoeken in de huidige Abdijkerk. Hierdoor werd het oorspronkelijke grondgebied verenigd in één prinsdom, al was het evenwel van korte duur.

17e eeuw

Na de godsdienstoorlogen brak er met het doordachte beleid van Albrecht en Isabella (1598 - 1621) een rustige en voorspoedige periode aan in de Zuidelijke Nederlanden. Dit liet de Norbertijnengemeenschap en abt-bouwer Fernandez de Velasco toe een nieuwe kerk te bouwen in triomfantelijke en feestelijke barokstijl die tevens getuigt van de geest van het Concilie van Trente (1545-1563). In 1700 waren de werken dermate gevorderd dat de kerk kon worden ingewijd.

18e eeuw

Aan het feodaal stelsel en de macht van de adel kwam een abrupt einde in 1794 nadat de effecten van de Franse Revolutie ook in de rest van het Franse rijk voelbaar werden. De gronden van de kanunniken werden geconfisqueerd in 1798 en de geestelijken verjaagd. In 1816 werd het klooster tot op de grond afgebroken. Alleen de pastorij, de boerderij en de oude ingangspoort bleven gespaard. Omdat de abdijkerk tevens dienstdeed als parochiekerk, bleef deze ook overeind. De abdij werd pas na de Belgische Revolutie van 1830 deels hersteld.

19e eeuw

Grimbergen was tot in de tweede helft van de negentiende eeuw een echt landbouwdorp, maar daar kwam stilaan verandering in. Een eerste aanzet was de aanleg van de provincieweg rond 1830 tussen Vilvoorde en Aalst, die de eerste industriële bedrijven aantrok. Het traject liep door het abdijgoed. Er kwamen ook nieuwe bedrijven langs het kanaal Brussel-Willebroek. In 1887 kwam er een stoomtramverbinding tussen Grimbergen en Brussel.

20e eeuw

In 1939 werd op vraag van kolonel Coppens een militair vliegveld aangelegd, dat door de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog werd uitgebreid. Bij de vlucht van de Duitse bezetters in 1944 staken ze het Prinsenkasteel in brand. Vlak na de bevrijding van Grimbergen op 3 september 1944, kwamen er Britse, Nieuw-Zeelandse, Noorse en Poolse eenheden op het vliegveld. Zij ondersteunden de Slag om Arnhem (17-25 september 1944).

In de jaren 1960 veranderde Grimbergen van een landbouwdorp in een residentiële gemeente. Bij de gemeentefusies van 1977 werd Grimbergen met de verstedelijkte gemeente Strombeek-Bever en de landelijke dorpen Beigem en Humbeek samengevoegd.

Geografie

Kernen

De fusiegemeente telt naast Grimbergen zelf nog drie deelgemeenten, namelijk Beigem, Humbeek en Strombeek-Bever. Daarnaast liggen er in de gemeente nog gehuchten en woonwijken zoals Bever, Borgt, Lint, Molenveld en Verbrande Brug.

Deelgemeenten

Hydrografie

De Maalbeek is de belangrijkste beek in Grimbergen.

Bezienswaardigheden

In Grimbergen zijn zes dorpsgezichten en achtentwintig monumenten beschermd. Deelgemeente Beigem heeft echter geen enkel beschermd erfgoed. Veruit de belangrijkste bezienswaardigheid is de Sint-Servaasbasiliek of Abdijkerk van Grimbergen (1660–1725). Deze kerk, die naast parochiekerk tevens abdijkerk van het Norbertijnerklooster is, staat bekend als een van de mooiste voorbeelden van barokarchitectuur en barokdecoratie in België.

Daarnaast zijn er nog een aantal belangwekkende bezienswaardigheden:

• de huizen rond het kerkplein (18e eeuw, heringericht in 1990): De Helm (hoek met Lagesteenweg), De Roos of In de Groenpoort (nr 5), De Kroon (nr. 6), De Stadskam (nr. 7), De Bot, De Zwaan en De Sleutel (hoek met de Hogesteenweg)
• kastelen met hun kasteelparken
  • het Prinsenkasteel in het Prinsenbos met het Guldendal
  • het kasteel d'Overschie (1904) met zijn kasteeldomein in de wijk Rijkenhoek
  • het Lintkasteel, overblijfsel van een waterkasteel uit de 16e-17e eeuw
  • het kasteel en de hoeve Groeneveld van ca. 1750 met het Kattemeuterbos
  • restant van het domein van Borcht
• kapellen
  • de Dreefkapel (1734, gedeeltelijk vernieuwd in 1934 door barones Joanna van Merode)
  • de Polderkapel (1847)
  • de Veldkantkapel (1872 of 1878)
  • de Sint-Antoniuskapel (1896)
• hoeven
  • de Charleroihoeve (17e–18e eeuw)
  • het Hof ter Biest, een gerekte hoeve met trapgevels uit de 17e eeuw
  • hoeve den Diepen Boomgaard (voormalige vindplaats van zandsteen)
  • Poddegemhoeve (een middeleeuws versterkte hofstee, met voormalige woontoren)
  • Spiegelhof en Hof te(r) Weerde in de Weerdestraat
  • d'Yveshoeve (gesloten 18e-eeuwse hoeve, thans feestzalencomplex)
  • Sint-Niklaashoeve (18e eeuw)
  • Potaardehoeve
• de Maalbeekvallei met vijf watermolens: de Sprietmolen, de 's Gravenmolen, de Liermolen, de Tommenmolen en de Oyenbrugmolen
• musea
  • het Museum voor de Oudere Technieken (MOT)
  • de Volkssterrenwacht Mira (sinds 1967)
  • het abdijbiermuseum
• het vliegveld Grimbergen met twee betonnen vliegtuigloodsen uit 1947-1948 ontworpen door Alfred Hardy en een kalibreerschijf voor vliegtuigkompassen uit de Tweede Wereldoorlog
• de Senecaheuvel (de motte van Grimbergen)
• het Zonneveld, een woonwijk ontworpen door het architectencollectief Dimensie 3 in opdracht van de nv Expansie en gebouwd tussen 1966 en 1982 met oorspronkelijk 116 bungalows
• standbeelden
  • Gedenksteen voor Dr. Frans Hemerijckx (1902-1969)
  • Buste van Karel van de Woestijne, een werk van Wilfried Pas (in de Roostbaan, op de grens met Meise)

Ruimtelijke ordening

Het ruimtebeslag in Grimbergen vertegenwoordigde in 2022 46,3 % van het grondgebied en lag hoger dan het gemiddelde voor Vlaams-Brabant (34,2 %). De verhardingsgraad bedroeg 21,5 % en lag ook hoger dan het gemiddelde in Vlaams-Brabant (14,5 %)

Natuur, landschap en milieu

Grimbergen ligt aan de Maalbeek en aan de Willebroekse Vaart. In het zuiden loopt de Tangebeek en daar tussenin bevindt zich een heuvelrug met twee hoogste punten op 68 meter (TAW): ter hoogte van Sint-Alexius en op de Kraaienberg.

In 2022 was 6,6 % van de oppervlakte bestemd als natuur en natuurreservaat (ten opzichte van 10,9 % gemiddeld in Vlaams-Brabant).

Natuurgebieden

Koesterburen

De koesterburen van Grimbergen zijn de IJsvogel, de Matkop, de Veldleeuwerik, de Bosorchis, de Ringmus en de Gekraagde roodstaart.

Landschap

Op het grondgebied van Grimbergen is een beperkt gedeelte langs de Maalbeekvallei beschermd als dorpsgezicht.

Milieu

In Grimbergen was de rioleringsgraad in 2022 92 % en de zuiveringsgraad 91 %.

Er zijn op het grondgebied twee bovengemeentelijke rioolwaterzuiveringsinstallaties op het grondgebied van Grimbergen: RWZI Grimbergen en RWZI Humbeek. Een KWZI Humbeek-Sas is gepland.

Demografische ontwikkeling

Demografische evolutie deelgemeente voor de fusie

• Bronnen:NIS, Opm:1831 tot en met 1970=volkstellingen

Demografische evolutie van de fusiegemeente

Alle historische gegevens hebben betrekking op de huidige gemeente, inclusief deelgemeenten, zoals ontstaan na de fusie van 1 januari 1977.

• Bronnen:NIS, Opm:1831 tot en met 1981=volkstellingen; 1990 en later= inwonertal op 1 januari

Cultuur

Streekproducten

Grimbergen staat bekend voor zijn abdijbier Grimbergen, dat door de firma Alken-Maes (sinds 2008 onderdeel van de Nederlandse brouwerij Heineken) gebrouwen wordt, maar waarvan het merk toegewezen werd aan de Deense brouwerij Carlsberg. Sinds 1997 is er in de abdij een abdijbiermuseum gevestigd. In 2019 werd, op initiatief van witheer Karel Stautemas, een microbrouwerij gebouwd op de plaats waar voor de Franse Revolutie bier gebrouwen werd. In 2021 verscheen het boek De vierde feniks en het interactief belevingscentrum van de microbrouwerij van Grimbergen opende in de zomer van 2022.

Evenementen

• Sint-Servaasommegang en kermis: 13 mei (feestdag van Sint-Servaas) of de zondag erna (ontstaan in 1280)
• Jaarmarkt en kermis: eerste zondag van september
• Pater Feyen-dag: in september (sinds 1994)
• Kerststal in de abdijkerk, samen met een kerstmarkt: 25 december-2 januari

Economie

Grimbergen telt zeven bedrijvenzones.

Caterpillar heeft sinds 1965 haar logistiek centrum voor Europa, het Midden-Oosten en Afrika in Grimbergen gevestigd. Er werken 800 mensen.

In bedrijvenzone 3 in Treft (Strombeek-Bever) heeft Procter & Gamble een belangrijk innovatiecentrum met meer dan 1100 werknemers.

In Humbeek in bedrijvenzone 4 is de hoofdzetel gevestigd van de elektroketen Krëfel, die met 74 vestigingen in België marktleider is met een omzet (2010) van 375 miljoen euro. In 2010, toen een nieuw logistiek centrum geopend werd, werkten er op de site van Humbeek 378 mensen.

Op de oostelijke oever van het Zeekanaal Brussel-Schelde in bedrijvenzone 5 produceert Weber Belgium (onderdeel van Saint-Gobain) mortels voor de bouw. Op de grens tussen Grimbergen en Vilvoorde, ten zuiden van de Darse baat Tessenderlo Group een fabriek uit voor de produktie van osseïne en gelatine (PB Leiner), waarvan de geschiedenis terug gaat tot 1890.

Op de westelijke oever (bedrijvenzone 6) baat de bvba Desmedt Mark sinds 1989 een breekwerf uit, waar sloop- en bouwafval wordt gebroken en gezeefd. All Belgian Recycling (ABR) van de familie De Meuter heeft er een vestiging voor het sorteren en verwerken van bouwafval. Viabuild van de familie Verhaeren heeft er een asfaltcentrale. Tegen de bouw van deze asfaltcentrale is er jarenlang verzet geweest door buurtbewoners. Suez baat er verschillende installaties uit voor het verwerken van allerlei soorten industrieel en huishoudelijk afval:

• Suez RR IWS Remediation (SITA remediation) slaat gevaarlijke en niet-gevaarlijke afvalstoffen op en verwerkt die. Zij exploiteren ook een afvalwaterzuiveringsinstallatie.
• Suez Treatment & Recycling (Valomac, onderdeel van Suez) verwerkt bodemassen met een capaciteit van 220 kt/jaar.
• Suez PCB Decontamination ontmantelen PCB transformatoren en elektrische apparaten en behandelen de afvalstoffen.

In het noordelijkste deel van bedrijvenzone 6 baat Indaver een site uit voor het composteren van groenafval (50 kt/jaar capaciteit) en voor overslagcapaciteti voor huishoudelijk restafval, huishoudelijk grof vuil en GFT.

In bedrijvenzone 7 langs de Maalbeek bevinden zich de bedrijven Meuleman Bouwmaterialen en Constant Dakwerken.

Sport

• Basketbalclub: BC Grimbergen
• Batmintonclub: Volano
• Schaakclub: Jeugdschaak België
• Tennisclubs: GTC Ter Wilgen, Koninklijke Tennisclub Strombeek-Bever De Singel. In 2023 stond de gemeente in voor de bouw van een luchthal met een investering van 400.000 euro op het terrein van Ter Wilgen.
• Veldhockeyclub, Merode Hockey Grimbergen (sinds 2015), aan de Populierendallaan
• Voetbalploegen: KSC Grimbergen, Fenixx BeigHum, FC Strombeek 1932 en Veldkanteva's
• Volleybalclub: Grivok
• Watersportclub: Societé Royale Réunion Nautique de Vilvorde
• Zaalvoetbalclub: ZVV Groot-Grimbergen
• Zwemclub: SCSG (Swimming Club Strombeek Grimbergen)
• Zwembad Pierebad, uitgebaat door Lago sinds 2022 en waarvoor de gemeente een jaarlijkse subsidie voorziet van 715.000 euro.

Mobiliteit

Wegennet

Verschillende gewestwegen doen de gemeente aan. Dit zijn:

• De N202, die de gemeente met Brussel en afrit 7 van de R0 verbindt.
• De N209, tussen afrit 6 van de R0 en Brussel.
• De N211, de weg tussen Melsbroek (Steenokkerzeel) en Opwijk. Deze werd in 1834 aangelegd, dwars door de abdijgoederen.
• De N211a, tussen de Veldkantstraat en de Westvaardijk.
• De N260, de Westvaardijk langs het Kanaal van Brussel naar de Rupel.
• De N276, parallelweg A12.
• De N277, parallelweg A12.

Wandel- en fietsroutes

Er zijn drie bewegwijzerde wandelpaden die de gemeente doorkruisen: de Prinsenwandeling (1,5 km), de Maalbeekwandeling (3 km) en de Humbeekwandeling (6,5 km). Verder is er nog de Kapellekesroute in Humbeek. Tevens lopen de GR12 (Amsterdam-Parijs) en de GR128 (Vlaanderenroute) door Grimbergen.

De Vierdorpenroute is een fietsroute van 38,6 km lang, die de vier deelgemeenten (Grimbergen, Beigem, Humbeek en Strombeek-Bever) aandoet. Ook de Kanaalroute, de Fietslus Land van Grimbergen en het Hondefretterspad doorkruisen Grimbergen.

Vliegveld

• Vliegveld Grimbergen

Politiek

Lijst van burgemeesters

Schepencollege

Na de gemeenteraadsverkiezingen van 2000 werd Grimbergen bestuurd door een coalitie van CD&V en VLD, eerst onder leiding van Henri Maes, die in 2003 werd opgevolgd door Eddy Willems en in 2010 door Marleen Mertens.

Na de gemeenteraadsverkiezingen van 2012 werd Grimbergen bestuurd door en coalitie van CD&V, Open Vld en Groen. Marleen Mertens bleef burgemeester ondanks het zware verlies van haar partij en haar laag aantal voorkeurstemmen.

Na de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 werd Grimbergen bestuurd door een coalitie van Vernieuwing, Open Vld en N-VA. Chris Selleslagh (Open Vld) werd burgemeester, ondanks het feit dat hij 2,9 maal minder voorkeurstemmen behaalde dan Bart Laeremans (Vernieuwing) en zijn partij twee zetels minder behaalde dan Vernieuwing. Via een constructieve motie van wantrouwen werd Laeremans in juni 2022 uiteindelijk wel burgemeester. In mei 2022 ontstond er immers onoverbrugbaar wantrouwen tussen de coalitiepartners, nadat Open Vld zonder voorafgaand overleg met Vernieuwing een poging had ondernomen om een wisselmeerderheid te vormen zonder de N-VA. Coalitiepartijen Vernieuwing en N-VA wisselden daarop Open Vld in voor CD&V. Ook onenigheid over de plannen voor een nieuwe ondergrondse parking (het Jumbo-project) en de plannen tot afbraak van de jongensschool naast het gemeentehuis, speelden een rol bij deze meerderheidswissel.

Gemeenteraad

De gemeenteraad bestaat uit 33 leden:

• 2001-2006 - 31 leden: 12 CVP, 7 VLD, 4 Vlaams Blok, 4 UF, 3 Groen!, 1 sp.a.
• 2007-2012 - 31 leden: 10 CD&V/N-VA, 7 Vlaams Belang, 6 VLD, 4 GROENPRO (= Groen/sp.a), 4 UF.
• 2013-2018 - 33 leden: 8 CD&V, 6 VLD, 6 Vernieuwing, 5 N-VA, 3 UF, 3 Groen, 2 sp.a.
• 2019-2024 - 33 leden: 8 Vernieuwing, 6 CD&V, 6 Groen, 6 Open Vld, 4 N-VA, 2 sp.a., 1 UF

Resultaten gemeenteraadsverkiezingen sinds 1976

Bronnen: 1976-2000: Verkiezingsdatabase Binnenlandse Zaken // 2006-2012: https://www.nieuwsblad.be/regio/gemeente/1850_Grimbergen/index.aspx?categorie=456 De zetels van de gevormde meerderheden staan vetjes afgedrukt. De grootste partij staat in kleur.

Zowel bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 als 2012 behaalde Bart Laeremans het grootste aantal voorkeurstemmen, ver boven de tweede scores van de uittredende burgemeesters (respectievelijk Eddy Willems en Marleen Mertens).

Ten opzichte van de gemeenteraadsverkiezingen van 2000 leed de CD&V in 2012 een groot verlies aan stemmen (−36%). De partij blijft wel nog de grootste partij in Grimbergen. In 2018 verloor ze die plaats en werd de derde grootste partij na Vernieuwing en Open VLD.

Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 waren maar liefst 4 lijsttrekkers kandidaat burgemeester: Bart Laeremans (Vernieuwing), Chris Selleslagh (Open Vld), Patrick Vertongen (CD&V) en Philip Roosen (N-VA). Zij kregen respectievelijk 3498, 1208, 1147 en 1023 voorkeurstemmen. Vernieuwing werd de grootste partij (+29% ten opzichte van 2012). Ook Groen boekte fors winst (+52% ten opzichte van 2012). CD&V verloor stemmen (−18% ten opzichte van 2012) en leed daarmee haar vijfde verkiezingsnederlaag op rij sinds 1988.

Onderwijs

Grimbergen telt vier katholieke basisscholen:

• Het Prinsenhof in Grimbergen, De Ankering in Verbrande Brug, de Sint-Jozefsschool in Strombeek en De Cirkel in Humbeek

en vijf overheidsscholen:

• De gemeentelijke scholen van Strombeek-Bever ('t Villegastje), Beigem ('t Mierken), Borgt (De Negensprong) en Humbeek (Mozaïek)
• Het Koninklijk Atheneum (secundair onderwijs) en de Regenboog gemeenschapsonderwijs)

Bekende inwoners

• Daniël Bellemans (1640-1674), kanunnik en dichter
• Jan-Baptist Sophie (1692-1775), abt
• Daniel Jules Delestré (1881-1967), kanunnik en geschiedschrijver
• Gaston Geleyn (1892-1949), kunstschilder
• Frans Hemerijckx (1902-1969), arts
• Godfried Pieraerts (1908-1984), kanunnik en amateur-astronoom
• Albert Thys (1912-1981), de 'grote man van de elektriciteit in België'
• Jan Feyen (1920-1993), kanunnik, organist en beiaardier
• Senne Rouffaer (1925-2006), acteur
• Kamiel D'Hooghe (1929-2021), organist
• Vic Nees (1936-2013), componist

Galerij

Zustergemeente

• Saalfelden (Oostenrijk)

Nabijgelegen kernen

Meise, Beigem, Borgt, Strombeek-Bever

Externe links

• www.grimbergen.be, website van de gemeente
• Inventaris Onroerend Erfgoed