Cesarstwo Austrii

Cesarstwo Austrii (niem. Kaisertum Österreich, dawniej pisane Kaiserthum Oesterreich) – historyczne państwo w Europie utworzone w 1804 w reakcji na proklamowanie przez Napoleona I Cesarstwa Francuskiego.

Historia

W latach 1804–1806 wchodziło w skład Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Po jego rozwiązaniu 6 sierpnia 1806, w wyniku powstania zależnego od Francji Związku Reńskiego, istniało jako państwo dziedziczne Habsburgów do 1918, choć od 1867 stało się jedną z dwóch części dualistycznych Austro-Węgier. Pierwszym władcą Cesarstwa Austrii był Franciszek I Habsburg, zarazem ostatni władca Świętego Cesarstwa Rzymskiego jako Franciszek II. Jego następcami byli: Ferdynand I, Franciszek Józef I i Karol I.

W Cesarstwie nie przeprowadzano formalnej koronacji (w przeciwieństwie np. do Królestwa Węgier).

Od 1815 roku Cesarstwo Austrii było jednym z głównych decydentów europejskich, wchodząc w skład Świętego Przymierza. Jego polityką kierował przez blisko 40 lat kanclerz Klemens Metternich. O potędze Austrii świadczy fakt jej ciągłej ingerencji w wewnętrzne sprawy państw niemieckich i włoskich oraz Hiszpanii, a także ważna rola arbitra międzynarodowego podczas wojny krymskiej (1853–1856). Terytorium cesarstwa obejmowało Austrię właściwą, Tyrol, Styrię, Czechy właściwe, Morawy, część Śląska, Węgry, Siedmiogród, Słowację, Dalmację, Slawonię, Słowenię, Galicję, Bukowiny, Wenecję i Lombardię.

Wiosna Ludów (1848-1849) nie ominęła też Austrii, która przeżyła niepokoje wewnętrzne i starcia z Węgrami (1848-1849).

Po abdykacji Ferdynanda I tron objął jego bratanek, Franciszek Józef I, który w 1849 wprowadził konstytucję (tzw. Konstytucja marcowa), na mocy której Cesarstwo Austrii tworzyły następujące kraje koronne:

• Arcyksięstwo Austriackie (Górnej i Dolnej Austrii) – Erzherzogtum Österreich;
• księstwo Salzburga – Herzogtum Salzburg;
• księstwo Styrii – Herzogtum Steiermark;
• Królestwo Illirii (księstwo Karyntii, księstwo Kranioli, książęce hrabstwo Gorycji i Gradyski) – Königreich Illyrien;
• margrabstwo Istrii i miasto Triest z okręgiem – Markgrafschaft Istrien und stadt Triest mit bezirk;
• książęce hrabstwo Tyrolu i Vorarlbergu – Gefürstete Grafschaft Tirol und Voralberg;
• Królestwo Czech – Königreich Böhmen;
• Margrabstwo Moraw – Markgrafschaft Mähren;
• księstwo wyższego i niższego (Górnego i dolnego) Śląska – Herzogtum Ober- und Niederschlesien;
• królestwo Galicji i Lodomerii z księstwami Oświęcimia i Zatora i z wielkim Księstwem Krakowskim – Königreich Galizien und Lodomerien mit den Herzogtümern Auschwitz und Zator und mit dem Großherzogtum Krakau;
• księstwo Bukowiny – Herzogtum Bukowina;
• Królestwo Dalmacji z Pomorzem chorwackim oraz miastem Fiume z okręgiem – Königreich Dalmatien, Kroatien und Slawonien;
• Królestwo Węgier – Königreich Ungarn;
• Wielkie Księstwo Siedmiogrodzkie z prowincja saską i żupaństwami Kraszna, środkowym Szolnok i Zarand, dystryktem Koewa i miastem Zillach – Grossherzogtum Siebenburg;
• okręgi wojskowe i pograniczne;
• Królestwo Lombardzko-Weneckie – Königreich Lombardo-Venetien.

W 1850 roku liczba ludności cesarstwa wynosiła 30,7 mln. Od połowy XIX wieku zaznaczył się stopniowy upadek potęgi Habsburgów austriackich, utrata wpływów w państwach niemieckich, klęski w wojnie z Francją i Piemontem (1859) i wojnie z Prusami (1866) oraz utrata ziem włoskich (1859-1866) i upadek koncepcji odbudowy Rzeszy Niemieckiej pod rządami Wiednia.

Od 1867 Cesarstwo Austrii razem z Królestwem Węgier tworzyło dwuczłonową monarchię austro-węgierską.

Od 1879 roku Austria wchodziła w koalicję z Cesarstwem Niemieckim, która po przyłączeniu się Włoch (1882) nazwana została Trójprzymierzem.

W rzeczywistości od tego momentu Austria zaczęła tracić samodzielność polityczną i podporządkowywać się interesom współkoalicjanta niemieckiego. Trudności zewnętrzne rzutowały również na kłopoty wewnątrz imperium – polityka germanizacyjna wywołała reakcje narodowościowe, które zmusiły władze centralne do złagodzenia swojej polityki, czego skutkiem było nadanie narodom imperium autonomii politycznej i kulturowej (np. Polakom galicyjskim, Czechom) oraz przyznanie najpotężniejszemu po Niemcach narodowi imperium – Węgrom – statusu narodu współrządzącego (1867). Dzięki temu starano się zapobiec wojnom wewnętrznym i nieuniknionemu rozpadowi imperium. W latach 1914–1918 Austria brała udział w I wojnie światowej po stronie Niemiec, Bułgarii i Turcji. Klęski poniesione w wojnie z Serbią (1914) i Rosją (1914-1915, 1916) zadecydowały o całkowitym podporządkowaniu jej polityki zagranicznej Niemcom. O klęsce imperium zadecydowała ostateczna porażka Niemiec na froncie zachodnim (1918) oraz ruchy rewolucyjne i narodowościowe wewnątrz państwa.

Istnienie państwa zakończyło ogłoszenie w Wiedniu republiki, potwierdzonej traktatem z Saint-Germain-en-Laye (1919) oraz wydzieleniem z terytorium cesarstwa niepodległej Czechosłowacji (z ziem Czech, Moraw, Śląska Czeskiego i Słowacji), części Polski (w skład której weszła dawna Galicja) oraz Jugosławii (obejmującej m.in. Chorwację i Słowenię), a także rozszerzenie terytorium Rumunii o należące do monarchii Siedmiogród i Bukowinę. Ostatni cesarz Karol I zrzekł się udziału w rządach (bez formalnej abdykacji) i udał się na emigrację na portugalską Maderę.

Zobacz też

• Dziennik ustaw państwa austriackiego

Przypisy