Juana Manso

Juana Paula Manso de Noronha (Buenos Aires, 1819ko ekainaren 26a -ibidem, 1875eko apirilaren 24a) Argentinako idazle, itzultzaile, kazetari eta hezitzailea izan zen.

Brasilen, 1852 eta 1854 artean, O Jornal das Senhoras zuzendu zuen, Latinoamerikan emakumeei zuzendutako lehen egunkaria. Buenos Airesen, 1854an, Álbum de Señoritas sortu zuen, Brasilgo egunkariaren oso antzekoa. Bietan, moda, literatura eta antzerkia ziren gai nagusiak. Bere bizitzan zehar, herri-hezkuntzaren proiektu ilustratuarekin konprometitu zen, eta hezkuntza-mugimenduaren abiarazletzat jotzen da.

Liburu ugari idatzi zituen, horien artean poesia, eta baita ikasketa-eskuliburuak ere; hainbat hizkuntzatako lanen itzulpenak egin zituen, eta Latinoamerikako beste egile batzuekin batera eleberriaren aitzindari izan zen. Hainbat urtez, Sarmientok sortutako Anales de la Educación Común idatzi zituen.

Irakaskuntzan kargu ezberdinak izan zituen, modu pribatuan zein publikoan, Uruguain eta Argentinan. Argentinako Hezkuntza Kontseilu Nazionaleko kide izan zen eta gaiari buruzko hitzaldiak eman zituen. Beste hezitzaile batzuekin batera, Pestalozzi Elkartea ezarri zuen Argentinan. Domingo Faustino Sarmientoren garai berean aritu zen, eta Mary Mann hezitzaile iparramerikarrarekin harremanetan jarri ziren biak.

Buenos Aireseko hainbat kalek, Puerto Maderon dagoen bat barne, eta Argentinako hainbat eskolek bere izena daramate. Literaturako zein kazetaritzako sariketak egin ziren, bere izenarekin.

Bizitza pertsonala

Hastapenak

Klase ertaineko etxe batean jaio zen. Aita José María Manso izan zuen, Andaluziako etorkina, ingeniaria eta Argentinara 1789an iritsi zena, Teodora Martínez Cuenca jatorri hispanikoko gaztearekin ezkonduta. Ezkondu egin ziren, nahiz eta Argentinan jaiotako emakume bat espainiar batekin ezkontzea debekatuta zegoen. Ordenantza hori 1817 eta 1821 artean egon zen indarrean. Buenos Aires hiriko Monserrat auzoan finkatu ziren eta bi alaba izan zituzten, Juana Paula eta 1821ean Isabel.

Manso Bernardino Rivadaviak sortutako Montserrat eskolara joan zen. Bere adimen eta jakin-minagatik nabarmendu zen, baina garai hartan erabiltzen ziren irakaskuntza-metodoek aspertu egiten zuten. Gainera, nahiz eta irakurketa ondo baino hobeto menperatu, nota txarrak ateratzen zituen alfabetoa buruz ez zekielako. Orduan bere kabuz ikasten hasi zen. Atzerriko hizkuntzak eta musika ikasteko interesa piztu zitzaion Juan Pedro Esnaolarekin, Picazarri abizena zuen apaiz batekin eta Mariano Pablo Rosquellas abeslariarekin. Beste hizkuntza batzuen ezagutzarekin frantseseko bi lanen lehen itzulpenak egin zituen, El egoísmo y la amistad o los defectos del orgullo eta Macrogenia o la heroína de Grecia, aitak Uruguain inprimarazi zituenak.

Emakume talde batekin batera bandera bat egin zuen Lavalle jeneralak Argentinako ipar-mendebaldeko kanpaina militarrean erabil zezan. Keinu horrek Bartolome Mitre ofizial gaztea inspiratu zuen, eta poesia batzuk eskaini zizkion esker onez, baina dohaintza horren ondorioz mehatxu anonimoak jaso zituen.

Mayoren ideien aldeko familia giroan hezi zen. Bere aitak 1810eko Iraultzaren aldeko guduetan parte hartu zuen eta ondoren Bernardino Rivadaviaren Gobernu Bateratuko partaide izan zen, honek Hezkuntza Ongintzako Elkartearen sorrera bultzatu zuelarik Katalinen eta Montserrateko eskolak sortzeko. Horrek etorkizuneko arazo asko ekarri zizkien, eta 1839an Juana Mansok, 20 urterekin, familiarekin batera Brasilgo Rio de Janeiro hirira emigratu zuen lehenik, eta ondoren Montevideora, Uruguaira, bere familia Juan Manuel de Rosasen gobernuan jasotzen ari zen jazarpenengatik. Egoera hori haren aurkako jarrera adierazteagatik, eta 37ko Belaunaldia publikoki babesteagatik gertatu zen, eta oposizioaren ondorioz emigratu zutenean bere ondasunak konfiskatzea barne hartu zuen.

Ezkontza eta seme-alabak

Manuel Oribek 1842an setiatu zuen Montevideo, eta Manso familia osoak berriro erbesteratu behar izan zuen, oraingoan Brasilen. Bertan istorio eta tratatu filosofikoak argitaratu zituen, baina egoera ekonomiko zailaren ondorioz 1843an Montevideora itzuli ziren, nesken eskola bateko zuzendari izendatu baitzuten. Una tumba eta Una lágrima para ella olerkiak argitaratu zituen El Nacional-en eta Manual para la educación de niñas liburuan. Francisco de Saá Noronha biolin-jotzailearekin ezkondu zen, eta birak egin zituen Estatu Batuetan, Kuban eta Brasilen. Berarekin bi alaba izan zituen. Bere senarrarekin batera, Mansok antzerki-lanak idatzi zituen (La Familia Morel, A Saloia, A Esmeralda, Rosas), hainbat arrakasta lortuz.

Ezkontza harremana ez zen ona izan. Mansok etengabeko umiliazioak jaso zituen senarrarengandik. Tratu txarrak jasaten zituen, emakume baten bizitzak ukazioak eta sakrifizioa zituela pentsatzen zuelako, nahiz eta gero konturatu zen bizitzarekiko begirada zuzendu behar zuela. Ezkontzak Mansoren aita hil arte iraun zuen. Ondoren, aitaren heriotzaren berri izan zuenean, ordura arte mezenas lanak egiten ari zena, senarrak abandonatu egin zuen. Juana bi alabekin, Buenos Airesera itzuli zen, Rosas erori ondoren, dibortzioa bizitzan ikasteko prozesu bat gehiago bezala ulertuz eta ez galera bat bezala.

Juan Manuel de Rosasen gobernua 1850eko amaieran amaitu ondoren itzuli zen. Bitartean bizi izan zen beste hiri batzuetan, bereziki Estatu Batuetan, egin zituen kultura- eta hezkuntza-jarduerak garatzeko erabakia hartu zuen, arlo ekonomikoan arrakastarik izan ez arren bere hezkuntza-sisteman interesatua agertu baitzen.

Heriotza

Emakumearen emantzipazioaren eta haren eskubideen alde etengabe borrokatzen zenez, egunkariek eta argitalpenek etengabe eraso zioten, eta epiteto basatiz izendatu zuten, eta horrek osasuna hautsi zion. Gainera, Los Anales bost hilabetez inprimatzeari utzi izanak haserrea ekarri zion. Azkenik, 1875eko apirilaren 24an hil zen, 55 urte zituela, hidropesiak jota. Britainiar Hilerrian lurperatu zuten, uko egin ziolako oliadura jasotzeari, nahiz eta, W. D. Junior artzainaren testigantzaren arabera, dama-talde batek jakinarazi zion aitorpena ez bazuen egiten ez ziotela Buenos Airesko nekropolian ehorzteko baimenik emango. Bere adiskideek azken nahi horretan beren pentsamenduen eta bizitzeko eta hiltzeko moduaren arteko koherentziaren erakusgarri bat ikusi zuten. 1915ean, bere gorpuzkinak Buenos Airesko Chacarita hilerriko maisuen panteoira eraman zituzten, eta handik aurrera bertan atseden hartu zuten. Juana Manuela Gorriti olerkariak bere gorpuzkiak agurtu zituen eta bere oratorian gorazarre egin zion

Juana Manso hezkuntzaren aintza, hura gabe gu otzanak, analfabetoak, geroratuak, suminduak izango ginateke. Bera da emakumearen ausardia goraipatzen duen eredu, bertute eta ohorea, bera da, zalantzarik gabe, emakume bat.

Gainera, aipaturiko W. D. Junior erlijiosoak bere hilobirako epitafio bat proposatu zuen: "Hemen dago argentinar bat, aberria inguratzen zuen axolagabetasun gauaren erdian, nahiago izan zuena atzerritarren artean lurperatua izan, bere kontzientzien santutegia profanatzen utzi baino".

Hil ondoren, bere alaba Eulaliak Onesimo Legizamon Hezkuntza Publikoko ministroari eskatu zion Anales zuzentzen uzteko, eta pentsio bat eskatu zuen. Erantzuna positiboa izan zen, eta Anales-en zuzendaritzaren ardurapean geratu zen, eta hileko ehun eta hirurogei pesoko pentsioa eman zitzaion.

Ibilbidea

Testuinguru soziala

Juana Mansoren bizitza Rio de La Platako Erregeorderrian independentziaren aldeko gerrak eta Espainiako Koroarengandik independizatzen ari zen herrialdea osatzeko modua eztabaidatzen zuten gerra zibilak egin ziren garaian garatu zen. Testuinguru horretan erregimen koloniala zuten eskolak eta garai hartan eratu ziren beste batzuk zeuden. 1880ko hamarkadara arte itxaron behar izan zuen hezkuntza-sistema uniforme bat eratzeak, Mansoren lana nabarmendu zen arte.

Juana Mansok maiatzeko ideia iraultzaileei jarraitzen zien ideia independentistekin, errepublikanoekin, liberalekin eta aurrerakoiekin. Bere garaiko beste hezitzaile batzuekin batera, Domingo Faustino Sarmientorekin, besteak beste, herri-hezkuntzako proiektu ilustratua babesten zuen, hau da, errepublika eraikitzea biztanleria osoaren hezkuntzaren bidez. Gainera, mugimendu erromantikoari eta pentsamendu arrazionalistari lotutako garai hartako ideien arabera, Mansok gizateria ez zihoala atzera eta azken patua aurrerapena zela baieztatzen zuen. Era berean, esklabotza eta arrazakeria ideia roussoniarren arabera abolitu nahi zituen, urte haietan maiz egiten ziren praktiken aurkako borrokak barne hartzen zituena, lur hauetako jatorrizko populazioaren sarraski-saiakera bezala. Bere ideiek eliza katolikoaren nagusitasunaren inguruko desadostasuna jasotzen zuten, eta «Libertad de Conciencia» izeneko artikulu batean islatu zuen. Artikulu horretan, garai hartan Buenos Airesen zeuden erlijioen artean auzi gehiago ez egoteko eskatzen zuen. Pentsamendu aske horiek hainbat eragozpen ekarri zizkioten, horietako bat bere garaiko gizartearen gaitzespena, ez baitzion barkatu. Beste eragozpen bat izan zuen bere heriotzaren unean. Buenos Airesen zeuden bi Hilerrietako batek ere, Errekoletakoak eta Chacaritakoak, ez zuten bere gorputza lurperatzen utzi, eliza katolikoko apaiz baten oliadura jasotzeari uko egin ziolako.

Manso, gainera, garai hartan gizarteak gizonentzat gordetzen zituen kultura-alderdietan sartu zen, hala nola idazketan edo kazetaritzan (komunikabideen erabilera barne), besteak beste, eta masoia ere bazen. Emakumearen zeregina etxekoandrearena eta seme-alaben hazkuntzarena zen.

Kazetaritza

Juana Mansok kazetaritzako tresnak erabili zituen urte horietako aurreiritzien aurka borrokatzeko, bereziki emakumeenen aurka. Uruguaiko hiriburuan, literatur areto batean parte hartu zuen erbesteratutako hainbat konnazionalekin. Montevideon, 1841 inguruan, gainera, El Nacional egunkarian kolaboratu zuen, non heroiei eta haien lagunei eskainitako olerkiak argitaratu zituen.

Brasilen bizi izan zenean O Jornal das Senhoras. Modas, Literatura, Bellas Artes, Teatros e Critica 1852 eta 1855 artean argitaratu zen, Latinoamerikako lehen egunkari feminista. Argitalpen horretan filosofo kritikoaren papera hartu zuen, emakumearen ikuspegitik baloreak hartuz. Ez zuen enpresa horrekin irabazi-asmorik, egunkariaren laugarren hilabetean bere oharretako batean aditzera eman zuen bezala, non, gainera, hurrenez hurreneko aleen aurrerapenak argitaratu zituen.

Argentinara itzuli zenean, herrialde horretarako bertsio bat sortu zuen, Álbum de Señoritas. Periódico de Literatura, Modas, Bellas Artes y Teatros izenekoa. Garai hartan emakumeek egindako beste argitalpen batzuetatik bereizi zen bere benetako izenarekin sinatzeagatik. Gainerakoek gizonen izenen izengoitiekin egiten zuten, eta, gainera, zuzendari eta jabe gisa agertzen zen. Baina argitalpenak ez zuen onarpen onik izan eta zortzi aste bakarrik iraun zuen. Lehenengo alea 1854ko urtarrilaren 1ean atera zen, baina zortzi edizioetako bakoitzak bere ondarea utzi zuen. Lehenengotik helburuak planteatu zituen, eta horietako bat emakumezkoen adimena garrantzitsua dela frogatzea izan zen, Jainkoak giza arima sortu zuenean ez ziolako sexurik esleitu, eta, gainera, hogei urte geroago bere herrialdera itzuli izana ospatu zuen. Modei, janzkera moldeei, musikari eta ilustrazioei buruzko berriak argitaratzeko proiektua ere egin zuen. Adibide ingeles bat nabarmendu zuen, bere abokaturik adituenak deitu zituena legeak aldatzeko, emakumeak bere duintasuna bermatua izan zezan, bere gaitasun intelektuala eskubide natural gisa onartzean. Edizio horietan, emakumearentzako hezkuntza eskatu zuen, eta gizonek haiengana joateari uztea, soilik zoriontsu egin ditzaten.

Urte horietan inauguratu zen Hego Amerikan Peru, Brasil eta Bolivia lotzen dituzten barruko ibaietatik lurrun-ontziak erabiliz egindako garraioa, eta kazetariak «El Progreso» izeneko editorial batean aipatu zuen gertaera hori, etorkizunari buruzko intuizio batekin. Garai hartan Txilen lan egiten zuen trenbidea ere aipatzen du.

Egunen batean mendilerroak beren oinarrian zulatuko dituzte, tunel zabalak osatuz, eta, oihan malkartsuetatik, hiri ederrak egingo dituzte industriek.

Argitalpen honetan lur horietako jatorrizko populazioaren heziketa eskatzen zuen. «Las Misiones» izeneko artikulu batean egin zuen, non, Ebanjelioa Mateoren araberari dei eginez, misiolarientzako aterpeak eraikitzeko une aproposa zela zioen. Gainera, aborigenen aurkako jazarpena bertan behera uzteko eskatzen zuen, eta tropen aurrerapena larriduraz ikusten zuen. Dokumentu horietan gogoeta egiten zuen ea ez ote zen hobe bide baketsu bat erabiltzea lan munduan birmoldatzeko, bere ohitura nomadak alde batera utzita, eta misiolariengan jartzen zuen konfiantza zeregin horretarako. Artikulu horretan Melchor Pacheco y Obes jeneral uruguaitarra aipatu zuen, zeinari taula batzuk bidali zizkion irakurketaren ikaskuntza errazteko, eta honek onartu egin zituen eta gobernuaren inprimategian doan inprimatzeko agindu zuen.

Zortzi zenbaki horietako beste batean Buenos Airesen zeuden erlijioez arduratu zen, haien arteko gatazkekin amaitzeko eskatu zien. «Libertad de conciencia» izeneko artikulu horretan, Jainko bakarra dagoela esan zuen, pertsona guztiak haren seme-alabak direla eta Zeruan guztiak barkatuak izango direla.

Hezitzaile-rolean ezin zen gai hori falta bere artikuluetan, aborigenen hezkuntzaz gain, ezartzen diren institutu guztiak arautzen dituen araudi baten alde egin zuen. Ikasleak eskolatuta zeuden orduak ere gutxiegitzat jotzen zituen, eta harriturik sentitzen zen haurrek bi hamarkadatako atzerapen eta tiranien ondorioz erabiltzen zuten hizkera arruntarekin. Gainera, hezkuntzari ekonomikoki eusteko, loterietan bildutakoa haurren etorkizuna finantzatzeko erabiltzea proposatu zuen.

Azken-aurreko alea arimari eskaini zion, indar sentikor, adimendun eta aske gisa definitu zuen, eta bere heziketarako Filosofiara jo zuen, pertsona guztiek arima bat dutela frogatuz, nahiz eta pertsona askok arima hori ez dutela edo eduki behar ez dutela uste dutela ere esan zuen. Ale honetan, Homeopatiari eta etxeko medikuntzari buruz hitz egin zuen. Horrez gain, Buenos Airesko portuaren egoera txarra eta moda ere izan zituen hizpide.

1854ko otsailaren 17an bildumaren zortzigarren eta azken zenbakia agertu zen. Bertan egunkaria seme baten antzekoa izan zela adierazi zuen, bere ama bezala bere eragin-eremuan ezezaguna izan zena.

Bere argitalpen guztietan, Juana Mansok kazetari eta zuzendari lanak egin zituen, eta berak eman zien bere helburuen berri irakurleei. Zeregin hori 1852ko urtarrilaren 11ko Quem eu sou, e os meus propósitos (Nor naiz, eta nire asmoak) artikuluan zabaldu zuen. Han adierazi zuen bere buruaz idaztea ez zela lan dibertigarria. Gainera, modu barregarrian ohartarazten du irakurriko dutena ez dela autobiografia bat, ezta bere kezkak ere, zortzi urterekin erromantzeak inprobisatzea izan litekeen bezala. Ohar horretan erromantikoa zela aitortu zuen, baina desengainu batzuk zirela medio, bihotza gogortu egin zitzaion eta jarrera hori onuragarria izan zitzaion. Bere burua idazle eta kazetaritza-hedabide baten zuzendari gisa definitzen du, eta imajinatzen du irakurleek zer irudi egingo duten hartaz, zaharra edo gaztea den, itsusia edo ederra beste ezaugarri batzuen artean, eta esaten du bera ez dela gai zalantza horiei erantzuteko, eta Femme Auteur (Emakume egilea) bezala deskribatzen du bere burua, frantsesek erabiltzen duten terminoa.

Mansok 1852 eta 1854 artean Hortensio Hortelanoren zuzendaritzapean Argentinan zabaldu zen La Ilustración Argentina egunkarian egindako argitalpen batzuk nabarmendu ziren. Bata, 1853ko abenduaren 13koa, La emancipación moral de la mujer izenburua jarri ziona, eta bestea 1852ko otsailaren 29koa Recuerdos de viaje izenekoa. Azken hau 1847an La Antilla goletan senarrarekin batera Kubara egindako bidaian oinarrituta Jornal das Senhoras-en agertu zen lehenago Brasilen. Bidaia horretan, beren gauzen artean hogeita hamar gomendio-gutun zeramatzaten, egun gutxiren buruan ongi hartzeko aukera eman zietenak.

1864ko martxoaren 3a eta apirilaren 10a bitartean La flor del aire argitalpena zabaldu zen. Hasiera batean ez zen jakin zuzendaria nor zen, izengoiti baten azpian norbait edo Espainiatik zetorren apaiz bat zela uste zen. Ikerketek ondorioztatu zuten Lope del Rio zela zuzendaria, Eduarda Mansilla idazleak lagunduta, “Daniel” ezizenarekin, eta Juana Mansok, “Dolores” ezizenarekin. Argitalpen honetan Mansoren papera emakumeen ezaugarrietan eta modan oinarritu zen. “Mujeres ilustres de América del Sur” zutabea izan zuen bere ardurapean. Argitalpen hau 1864ko ekainaren 16an inprimatu zen berriro, oraingoan Mansoren zuzendaritzapean eta La Siempre Viva izen berri batekin. Emakumearen eskubide moral eta intelektualen babesa zen gai nagusia, eta moda bigarren mailako gai bezala zegoen. Gainera, argitalpen horrek izan zituen lau zenbakietan emakumearen ikasketa eta lana sustatzen zituen. Emakume nabarmenen biografiak argitaratzeko tarteak ere eskaini zizkion.

Juan M. Gutierrezek zuzendutako El Inválido Argentino egunkarian kolaborazio batzuk nabarmendu ziren. 1869ko uztailaren 14an, 29. zenbakian, Santa Feko gobernadore Nicasio Oroñok San Lorentzo komentua desjabetzeko zuen ideiaren alde egin zuen, haren ordez fabrika bat eta nekazaritzako ikastetxe bat jartzeko. Ekimenak Felix Frias doktorearen oposizioa zuen, Mansok bere oharra eskaini zion, eta honek Juana, La loca ezizena eman zion.

Eleberri historiko bat ere egin zuen, Argentinako historiako gertaeretan oinarritua. Lau edizio izan zituen, eta lehenengoa Brasilgo Rio de Janeiroko Diario Das Senhoras egunkarian argitaratu zen 1850ean, portugesez, La príncipe izenburuarekin. Bigarrena El Inválido Argentinon, 1867ko abenduaren 29tik 1868ko otsailaren 16ra bitartean argitaratu zena, astekariaren azken zenbakian. Hirugarren eta laugarren edizioak F. Pereira e hijos inprimategian inprimatu ziren. Jesús Menéndezen negozioan merkaturatu ziren 1924an eta Rovira argitaletxean 1933an, Los Misterios del Plata izenburupean. Eleberri hau bere egileak Guerras civiles Del Río de la Plata- Primera parte- Una mujer heroica- por Violeta izenburuko ohar batean iragarri zuen, non berak "Violeta" izengoitia erabili zuen. Bertan, inguru horretan gertatu ziren gerra zibilei buruz hitz egiten du, eta borroka horietan parte hartu zutenak gerra horietan jasan eta jardun zuten erromantze historiko bateko benetako pertsonaiatzat jo zituen. Eta eszena pintorearen fantasiatik zetozen koloreen margolan gisa deskribatu zuen, batzuetan naturatik kopiatzen zuena eta beste batzuetan bihotza inspirazio gisa erabiltzen zuena. Ohar berean, bere jatorriari egin zion erreferentzia, Rosasen gobernuan bizitzea egokitu zitzaion erbestea gogoratuz.

Han, gainera, lana bi zatitan banatuko zela iragarri zuen; lehenengoak, izen propiorik gabe, une horretan existitzen ez zen baina senideak zituen emakume bat izango zuen argudiotzat; eta bigarrenak, "Páginas de la juventud" izena izango zuen, data hori baino 28 urte lehenago bizi izandako gertakari sozialen kronika gisa izen propioak izango zituena. Sarmientori ere, gutun batean, nobelaren hurrengo agerpenaren berri eman zion.

1867ko apirilean eta abenduan Buenos Airesko biztanleei modu masiboan eragin zien kolera-izurrite bat zela eta, Mansok La educación de la muerte zutabea idatzi zuen egunkari horretan. Bertan, hiriko garbitasunari buruzko aholkuak eman zizkion Buenos Aires Hiriko Udalari, eta higienea eskatu zien biztanleei, fisikoa zein morala, eta, gainera, poesia bat eskaini zion gaiari.

Ondina del Platan kolaboratu zuen, eta argitalpen horrek eragina izan zuen emakumeengan XIX. mendean. Egunkari horren zuzendaria Luis Telmo Pintos zen, eta Mansok eskutitz bat bidali zion, bere ezaugarriak zirela eta oso ona zen enpresa hori goraipatuz. Emakumea errespetatzen ez zuten iragana aipatu zuen, eta prentsa-askatasuna erabiltzeko unea iritsi zela esan zuen, lorpen zibil garrantzitsuenetakotzat jotzen zuena.

Literatura

1837 eta 1838 artean Marco Sastreren Literatur Aretoan parte hartu zuen, José Mármol, Florencio Varela, Ricardo Gutiérrez eta Esteban Echeverría idazleekin batera, besteak beste. Gizon horiekin Montevideoko erbestean aurkitu zen berriro 1840an, non bizi-baldintzak ez zitzaizkion aldekoak.

Urte horretan Uruguaiko hiriburuan "La Mujer Poeta" izeneko artikulua argitaratu zuen El Nacional de Montevideon, baina berehala diktadura militar batek bere gain hartu zuen herrialde horretako gobernua eta familia Brasilen erbesteratu zen.

1843an familia Montevideora itzuli zen eta lagunek irakurketa-liburu bat idaztea aholkatu zioten. Gainera, senarraren musika-piezak erabiliz, Cristobal Colon izeneko oratorio bat idatzi zuen.

1858an eleberri bat idatzi zuen, bere alaba Eulaliak gorde zuena, El manuscrito de mi madre izenekoa. Eleberria berari zuzenduta zegoen, alaba zaharrenari, eta María Velasco y Ariasek argitaratu zuen lehen aldiz Juana Mansori buruzko bere liburu biografikoan.

1862an, Los manuscritos de Alginato historia-liburu bat idatzi zuen, bere eskolatzearen lehen urteak egiten ari ziren ikasleentzat, erraz ulertzeko moduko hizkuntza erabiliz. Bere obraren kopia bat bidali zion Mitre jeneralari, honek irakurri egin zuen eta hezkuntza komuneko oinarrizko irakurketa-liburua izan zedin gomendatu zuen. Hala eta guztiz ere, Buenos Aireseko Ikastetxe Nazionaleko irakasleek ez zuten erabili hurrengo urtera arte. Elvira N. de Arnoux irakasleak obraren kritika egin zuen, eta kontakizun historikotzat jo zuen, pixkanaka Historiaren kontakizun bihurtzen dena. Obran erabilitako hizkuntza didaktikotik hurbilago dago ohiko kontakizun historikotik baino. Santomaurok bere analisian esan zuen Argentinako lehen hezkuntzan sistematizatutako lehen liburua izan zela. Liburu honen bigarren edizio bat Mansoren alabek argitaratu zuten 1881ean, 1874-81 aldia gehituz, 1875eko abuztuaren 1ean agertutako La Ondina del Platako seigarren edizioan gomendatua izan zena.

Itzulpenak

Manso obra-itzultzaile gisa espezializatu zen gaztelaniara. Bere lehen itzulpena frantsesetik egin zuen: Laskarina Bubulina-n itzuli zuen, bere aitak "Una joven argentina" ezizenarekin inprimatzeko agindu zuen eta Ongintza Elkarteari eskainia izan zen. Bere beste lan batzuk ere idatzi zituen portugesez, baita beste idazle batzuen ingelesezko beste batzuk ere, horien artean Las lecciones objetivas de Calkinso. Gainera, Lieberren Libertad, John Lalorren Naturaleza y valor de la educación, Horace Mannen Dios, el hombre y la educación, Lecturas e informes, eta La teología de Cambridge Buenos Airesko Unibertsitateko ikasleei eskainitako lana itzuli zituen. Gainera, Las dos escuelas izeneko lan bat egin zuen, non Samuel Hahnemann doktoreak La medicina homeopática liburuan idatzitako opuskulu batzuk izan zituen iturri.

Bere Ateneo de Señoritas-ko buru zen bitartean, bere lagun Jose Marmolek eskualdeko egunkarietan idazteko eskatu zion, eta han, Esteban Echeverriaren erromantizismoarekin identifikatuta bezala, asteroko olerkiak argitaratu zituen hainbat ezizenekin. Erabilitako horietako bat "Una joven argentina" izan zen, zeinarekin El Egoísmo y la amistad o los defectos del orgullo frantsesezko eleberriaren itzulpen bat argitaratu zuen, baita hizkuntza berekoa ere lehen aipatutako Mambrogenia o la heroína de Grecia.

Sarmientorekin eta Mary Peabody de Mann hezitzaile estatubatuarrarekin trukatu zituen gutunak itzuli zituen, gutunen bidez ideiak zabaltzeko.

Kritikak

Mansok argitaratu zituen liburuak hasierako puntu bihurtu ziren, konbentzitu nahi zuen idazkera didaktiko bat erabiliz eta hezkuntza instituzionalizatzeko joera zuten argudioak erabiliz. Gainera, literaturan Hispanoamerikako eleberriaren aitzindaritzat hartzen da, Eduarda Mansilla, Mercedes Marín, Rosario Orrego, Gertrudis Gómez de Avellaneda, Julia López de Almeida, Clorinda Matto de Turner, Manuela Gorriti eta Mercedes Cabello de Carbonedarekin batera, besteak beste.

Élida Ruizek 1899an argitaratutako Los Misterios de Plata lanaren azterketa egin zuen: Erromantizismo historikoko lehen eleberritzat hartu zuen, baina konbentzioz Amalia jo zen lehena bezala. Eleberri historikoak eleberrigilea bizi den aurreko garai batean gertatutakoak kontatzen ditu, non benetan gertatutako gertakarien aldaketak egon daitezkeen, baina nobelan bat egitean aldatzen ez badira, balioa alda dezakete eta funtzio estetiko bakarra betetzen dute.

Juana Manso, bere hitzetan, ez zen saiatu Eugène Sue-ren Los Misterios de París kopiatzen, baizik eta Argentinaren politika eta bere ustez mundu zibilizatuarentzat misterio bat ziren herrialdea agerian uzten. John S. Brunswoodek faktoreen elkarketa batek sortutako «atmosfera» bat aurkitu zuen obra aztertu zuen. Los Misterios del Plata Juan Manuel de Rosasen gobernuaren errepresio politikoarekin lotutako arrisku espazio iraunkor bat dago.

Cora Oliviak La Familia de Comendador lanaren kritika bat idatzi zuen La Ondina del Platan, eleberriaren izenburua zuen ohar batean, non lan hau Harriet Beecher Stowe-ren Osaba Tomen etxola liburuarekin alderatu zuen. Esan zuen lehen eleberria bigarrenaren imitazio bat dela, non Brasilgo asmatzaileak agertu ziren, non arraza beltzeko esklaboak kanabera landatzen lan egiten zuen, Kuban populazio talde boteretsu bat osatuz gertatzen zen bezala. Oliviak bere kritikan esan zuen bi eleberriak eleberri higuingarri eta ustelekiko erakarpena zuten irakurleek irakurri zituztela. Reis literatur kritikariaren ustez, bi testuen arteko harremana ez zen plagio bat, baizik eta elkarrengandik oso hurbil zeuden balio eta kode literarioak zituzten bi mezuren fluktuazioa.

Velasco y Arias autoreak lan hori ere aztertu zuen, eta komendadorea honela deskribatu zuen: berrogeitaka urteko gizona, gustuetarako sibarita; gainera, Carolinarekin ezkonduta dago, izaera gogorreko lehengusina eta merkataria, bere amaginarreba eta izeba María Das Nevesekin batera. Azken horrek bultzatu zuen ezkontza eta hartu zituen bere bizitzako erabakiak. Bere analisian Velasco y Ariasek adierazi zuen Mansok ez zituela gustuko bere bizitzako mutur solteak, horregatik testuan zehatz doitu zuen pertsonaiena. Gainera, eleberria esklaboen sufrimenduan oinarritu zela nabarmendu zuen, esklabotzaren amaiera eskatzen zuela, eta Mansok gizateriaren aurkako delitutzat jotzen zuela hori, 1852an Harriet Beecher Stowe-k Osaba Tomen etxola eleberriarekin egin zuen bezala.

Velasco y Ariasek adierazi zuen, gainera, Mansoren idazkerak ez duela estilo propiorik, baizik eta paragrafoak arduragabekeriaz armatuak direla. Lexiko eta ortografia akats asko egiten dituela, X erabiltzen duela edozein modutan (exena eszenaren ordez), g erabiltzen duela j doan lekuan (estrangera, muger, paisage) eta beste batzuetan akatsak egin zituela kopuruan, arintasunean eta jabetzan, gaizki erabiltzen duela edo ez duela preposiziorik erabiltzen. Idazketan izandako hutsegite horien ondorioz, Velasco y Ariasek ondorioztatu zuen Mansoren idazkera ez dela erabili behar hizkuntza-adibide gisa.

Mansoren beste obra bat La Revolución de Mayo de 1810 izan zen, Argentina nazio gisa jaio zela esan nahi zuen gertakari historiko horri buruzkoa, eta Luis Ordazek Argentinako antzerkiaren hasierako puntutzat jo zuen. Obra 1864an idatzi zen, eta bere argumentua bost ekitalditan banatutako drama bat da. Bertan, bere egileak herrian jada ezarrita zegoen kontzientzia mitikora jo zuen, non antzezpenak ideien interpretazioa errazten zuen. Lanaren amaiera izenburuak aurrez definitzen du, ekitaldiak benetako gertaeretan oinarritzen dira, baita behar bezala dokumentatuta dauden pertsonaiak eta agertokia ere. Mansok Mayoko protagonistengan Rousseauren ideiak hautematen jakin zuen.

Poema kopuru interesgarri bat idazteko denbora ere lortu zuen. Bere lehen poema 1841eko abuztuaren 4an idatzi zuen El Nacional-en 797. edizioan. Bertso horiek ironiaz idatzi zituzten beste poeta garaikide batzuek eta baita El Constitucional egunkarian ere, eta urte horretan, abenduaren 6an, A Corrientes Vencedora argitaratu zuen. Geroago, Adolfo Berroren heriotzak inspiratu zuen bat bere oroimenean idazteko. Eta Brasilen erbesteratuta zegoen bitartean koplak konposatu zituen, Jorge Manriqueren estiloari jarraituz. Bere beste olerki batzuk 1823ko irailean argitaratu ziren El Nacional-en, Varias composiciones inéditas desde Río de Janeiro izenburuarekin. Bertan, eduki lirikoa eta eskola erromantikoaren ezaugarri den esparru errukitsua aurkeztu zituen. Mansoren beste poema nabarmen batek Una armonía. Homenaje de amistad al Sr. Don Juan Bautista Cúneo du izenburu, Velasco y Ariasen arabera 1844an Italian bizi zen gizarte-egoeran inspiratua. 298 bertsoz osatutako poesia da, eta hainbat literatur kritikarik kantu epikotzat hartu zuten. 1865ean Abraham Lincolnen hilketan inspiratutako bertsoak idatzi zituen.

Poesia ez zen garrantzitsuena izan Mansoren ekoizpen literarioan, baina harrera ona izan zuen. Henry W. Longfellowk ingelesera itzuli zituen bere olerkiak, Sarmientoren bitartez, eta, gainera, egilearen miresle zela adierazi zuen. Bere poema batzuk 1877an sartu ziren Álbum poético de la Ondina del Plata-n

Kazetaritza

Tomas Nestor Auza doktoreak La Flor del aire aldizkariaren analisia egin zuen Periodismo y Feminismo en Argentina 1830-1930 liburuan.

Hogeita bat zentimetro bider hogeita hamaika zentimetroko argitalpena zen, materiala tipografia on batean inprimatua eta bi zutabetan banatua zuena, eta «Sexu ederrari eskainitako egunkari ilustratua» idatzita zuena. Esaldi horrek aldizkariaren orientazio tematikoa definitzen zuen, nahiz eta ez zituen ilustrazioak barne hartzen, zenbait tiradatan bananduta banatzen ziren iruditxo batzuk izan ezik. Auzak esan zuen aldizkariak hamabi edizio izan zituela eta maiatzaren amaiera arte argitaratu zela, baina bilaketa batean bost zenbakiz osatutako bilduma bat baino ezin izan zen aurkitu. Guztira berrogei orrialde inprimatu ziren 1864ko martxoaren 3tik apirilaren 10era bitartean. Gainerakoak apirila eta maiatza bitartean argitaratu behar ziren, eta inprentan atzerapenen bat izanez gero, baliteke ekainaren lehen hamabostaldira arte luzatu izana. Azterketa horretan zuzendaria ere aipatzen da, Lope Del Rio bezala sinatzen zuena eta bere kazetaritza-enpresan bi emakumerekin elkartu zen benetako pertsona bat izan behar zela ondorioztatu zuena. Hipotesi hori oinarritu zuen bere kolaboratzaileengan oinarritzen ez zelako bere kontzeptuak aipatzeko edo baieztatzeko orduan, eta editorialetan filosofia, erlijioa eta teologia aipatzen zituelako. Horri esker ondorioztatu ahal izan zen apaiza edo erlijiotik oso hurbil zegoen norbait zela. Kolaboratzaileen papera ere aztertu zuen: Eduarda Mansilla eta Juana Manso. Lehenengoa, taldeko gazteena, "Daniel" ezizena erabili zuena, garai hartako irakurleentzat ezaguna zena jada erabilia zuelako, eta bigarrena "Dolores" ezizena erabili zuena. "Daniel" antzerki-kritikaz arduratu zen, eta, Auzaren arabera, irizpide-independentzia eta informazio-zabaltasuna erakutsi zituen. "Dolores", berriz, "Modak" sailaz arduratu zen, eta, Auzaren analisiaren arabera, gaiari buruzko ezagutza zabalak erakutsi zituen alderdi guztietan. Gainera, Buenos Airesko emakume nabarmenen biografiari ekin zion, Encarnación Sanguinet de Varela kasu, analistak bere bilaketan aurkitu zuen biografia bakarra.

Manso eta feminismoa

Juana Manso feminista aitortua dela esan daiteke. Emakumea heziketan integratu nahi zuen bere prestakuntzatik eta emakumeen indibidualtasuna indartu. Ideia horiek eragin erradikala izan zuten orduko gizartean, emakumearen egoerari dagokionez, familiatik kanpoko inguruneetan. Bere ideien inspirazio gisa George Sand eta Concepcion Arenal erabili zituen. Lehen egileak «jeinuak ez duela sexurik» adierazi zuen, eta bere karrera profesionala gizon bat balitz bezala egin zuen, eta ezkontzaren alde egin zuen, adiskidetasun gisa. Gizon gisa jantzi behar izan zuen bere burua, eta hala jokatu eguneroko bizitzan, bere instintu femeninoak alde batera utzi ez bazituen ere. Bigarrena Mansorekin bat etorri zen, emakumeak ordena instituzionaletik nabarmentzen ziren hainbat oztopo gainditu behar zituela. Gizon bezala jantzi zen bere fakultatean klaseetara joateko eta Manso bezala maskulinoaren izendapena lortu zuen. Gainera, Mansok bezala, hezkuntza-sistema on bat aberria salbatzeko plana zela uste zuen.

Emakumearen adimena, absurdu edo akats, krimen edo gaiztakeria izatetik urrun, haren apaingarririk hoberena dela frogatu nahi dut, haren bertutearen eta etxeko zorionaren benetako iturria. Gizartea gizona da: berak bakarrik idatzi ditu herrien legeak, haien kodeak; beraz, nagusitasun osoa beretzat gorde du. Emakumearen inguruan marrazten duen zirkulua estua da, eta emakumean krimentzat sailkatzen duena, gizonean ahuleziari egozten dio. Beraz, emakumea bere familiaren erdian isolaturik, Jainkoak partaide egin zueneko hartatik, gizadiaren bizi-arazo guztietatik bereizia zatirik ahulena kontsideratzeagatik, hala eta guztiz ere, haiek dira indartsuenak, eta haien tentaziopean, gizonak gizakiaren hauskortasun indibidualizatua dira.

Diario de las Señoras argitaratzen zuenean, otsailaren lehen igandeko edizioan, irakurle batek El Hombre izeneko gutun bat bidali zuen, non bere ideia feministak subertsiboak zirela esaten zuen, beste irain batzuen artean. Eskutitz horri erantzun zion esanez, anonimoa zenez eta berari pribatuan bidali ziotenez, ez zegoela behartuta erantzutera, lehenik, ezezagunekin hitz egiteko ohiturarik ez zuelako, eta, bigarrenik, irakurle haren pentsamenduak hain higuingarriak zirenez, ezin zela berarekin hitz egin. Gutun anonimo horri erantzunez emandako argibideen artean, Mansok dio ezkontza kontratu sozial bat dela, non emakumeak Jainkoak emandako eta gizonaren berekoikeriak ukatzen dituen eskubide berberak izan behar dituen. Horri bere solaskide anonimoak erantzun zion definizio horrekin gizonak senarraren autoritatea aitortzeari uzten diola. Baieztapen hori sediziogiletzat eta suntsitzailetzat jo zuen Mansok. Ezkontzak ez duela esan nahi emakumeen gorputza eta arima entregatzen direnik gaineratu zuen. Lehen artikuluan, independentzia moral gisa ulertzen duena islatu zuen:

Emakumeak gizartean duen misioaren benetako ezagutza da; gizonaren norberekoikeriak ukatzen dizkion eskubideen gozamena da. Jainkoak emandako arima bat ere badu, eta gizonak ukatu egiten dio.

Bere idatzietan ez matxinatzea gomendatzen zuen, baina aditzera ematen du emakumeak badakiela ez dutela justiziaz tratatzen, eta berari ikusarazi behar zaiola zein garrantzitsua den bere lekuetara iristea. Gizonak beti «nire emaztea» bezala seinalatzen duela adierazten du, «nire autoa» edo «nire mailua» esaten duen modu berean. Hau da, objektu bati ematen dion tratamendu bera ematen dio, erabateko ezjakintasunean utziz, eta Mansok dio ahulezia hori bere burua gidatzeko judizio gabezia bat dela. Hala ere, uste ona duten gizonak daudela dio, denboraren poderioz ondoan dagoen pertsona bere mailan egoteko beharra ikusten dutenak, maitasuna zoriona lortzeko bitarteko bakartzat erabiliz, eta hitz horren zentzutzat hartuz ezkontza bi arima adiskideren eta senidetzen diren bi bihotzen batasuna izatea, eta ez esklabotza-harremanarena. Egileak Europako eta Ameriketako Estatu Batuetako eredua erabili zuen definizio horietarako, non emakumeek beren herrialdean debekatuta zituzten karguak eskuratu zitzaketen.

Argitalpen horretan, Mansok hainbat ohar argitaratu zituen, «Emakumearen emantzipazio morala» izenekoak. Bertan, emakumea bere bikotekideen eskubide berberak dituen subjektu gisa definitzen zuen, eta ez bere egoeraren biktima gisa.

1852ko ekainaren 2an, beste gutun bat idatzi zuen bere argitalpenean, eta bitarteko horretako erredaktore buruari (hau da, bera) zuzendu zion, aurreko astean Novo Correio de Modas aldizkarian argitaratu zenari erantzunez. Gutun horren izenburua «Emancippacao das Mulheres» izan zen, berak predikatzen zuen doktrinaren ia izen bereko eran, eta, orduan, hura defendatzera behartuta ikusi zuen bere burua. Aurrerabidean sinestea emakumearen ezaugarrietako bat dela zioen, eta eskubide berriak lortzeko estrategiak aukeratzeko gai zirela uste zuen. Ideal hauek aurrera egingo dute kultu-askatasuna eta giza arimaren askatasuna bezala. Era berean, esaten zuen gizateria ez doala inoiz atzera, aurrerapenerantz doala, eta hori dela Jainkoak beretzat aukeratutako patua. Gainera, beren usteak erasotzen zituztenei galdetzen zien ez ote zuten gogoratzen herrialde horri (Brasil), Portugal eta Turkiarekin batera emakumea ekintzarako libre ez den estatu bakarrak zirela. Gainerako munduan libre da intelektualki, gizonak bezala.

Idazki sorta horretan aditzera ematen zuen emakumeen esklabotza arabiarrek iberiar penintsulan zuten nagusitasunaren herentzia txarra zela, eta Amerikako konkistatzaileek kontinente horretan inportatu eta egikaritu zutela.

Mansok ezkontza zibilaren ezarpenari buruz ere hausnartu zuen, Joaquín Granel doktoreak Santa Fen aurkeztu zuen lege-proiektu baten aurrean, prentsa idatziak babestu zuena. Bere oposiziogileak ere izan zituen, horien artean Félix Frías, Juana Mansok El Inválido Argentino egunkarian erreplika bat eskaini ziona, diskurtso feminista hutsa sortuz. «Las teorías del Doctor Frías y el espíritu republicano» izenburua zuten bi ohar izan ziren, eta ideiak nahasten zituen «ultramontano» gisa kalifikatu zuen. Mansoren arabera, ezkontza erlijioso batean emakumeak nortasun zibila galtzen du, eta men egiten duen meneko bihurtzen da. Horren adibide gisa, Estatu Batuetako gizartea jarri zuen, non herri-subiranotasunean oinarri soziala mantentzen den.

Mansok Maria Kristina Borboikoa Espainian emakumeen esklabotzari aurre egitera eta herrialde horretan emakumearen emantzipazio intelektualari hasiera ematera animatu zen lehena izatea egotzi zion. Herrialde horretako gertaera historikoetan, hala nola Valentzia eta Zaragozako setioetan, emakumeek ausardia erakutsi zuten, baina ez arlo intelektualean, Teresa Ávilakoaren ondoren oso emakume talentu gutxi gailendu baitziren.

Autoreak Estatu Batuak emakumeen bizitzarako herrialderik egokientzat jo zituen, garai hartan beren eragina gizonarenetik guztiz independentea zen, paraleloan lan egiten zuten, hotelak administratzen zituzten eta funtzio publikoan jarduten zuten. Gainera, herrialde horretan, Erresuma Batuan, Italian, Frantzian, Suitzan eta Alemanian, gizonak eta emakumeak elkarrekin ibiltzen dira kalean, eta horrek esan nahi du leku horietan familia kontzeptua existitzen zela.

Ohar sorta horren ondorio gisa, ordainduriko lanak egitera gonbidatzen zituen emakumeak, beren kontrapartearen soldata bizitza egokia izateko nahikoa ez zenean, eta gizonei eskatzen zien onar zezatela egunen batean emakumea esklabo izateari uztea; gainera, familia-ekonomia kudeatzeari utz ziezaiotela, eta, horrela, funtsen, abusuen eta tiraniaren gastu txarra saihestuko zutela, eta emakumea berdin gisa errespeta zezatela. Era berean, agintariak adulterioa delitutzat hartzera gonbidatzen zituen, eta, horrela, emakumea objektutzat hartzeari utziko zion, Mansok Brasilen gaitasun intelektualaren aurkako gerratzat jotzen zuenari amaiera emango ziona.

La Siempre Viva argitalpenean zalantzan jarri zuen dama bat kafe edo hotel batera bakarrik sartzeko ezintasuna, eta lerro horietan adierazi zuen Filadelfiako hitzaldi batean aipatu zuela gertaera hori, eta erantzun ziotela atzerapen handia zela. Leku publiko oro publikoarena dela uste zuen, eta ohar hori amaitzeko esan zuen ohituraz esklabotza dagoenean askatasuna hitz bat dela.

Irakaskuntza

Hezkuntza emantzipazioan giltzarri zela sinetsita, oro har eskolatzea sustatzeaz arduratu zen, eta, bereziki, emakumezkoena. Hezkuntza herrikoi, doako, metodiko, misto, zientifiko eta gizarte-klase guztiei irekia izatearen alde egin zuen, eta hezkidetza-mugimendu baten abiarazletzat jotzen da, gizonen eta emakumeen arteko berdintasunak aitortzetik abiatzen den modalitate gisa. Irakaskuntza Mansok bere bizitzan zehar egin zituen lan guztietan islatu zen, izan ere, bizitzan ondo jarduteko, osasuntsu egoteko eta pertsona batek dituen gaitasun guztiak erabiltzeko prestakuntza ona ezinbestekoa dela ulertu zuen.

Gainera, bere lanetan, Mansok irakaskuntzako karguetan gehiengo femeninoa lortzeko ahalegina egin zuen, eta, gainera, irakasleen etengabeko trebakuntza bultzatu zuen, bileren eta ikastaroen bidez.

1841ean, bere etxeko bi gelatan, Juana Mansok Montevideoko Andereñoen Ateneoa sortu zuen. Han, aritmetika, irakurketa, lanak, damen jokamoldeak zaintzea, morala, gramatika, frantsesa, pianoa, kantua eta marrazketa irakasten zizkien Uruguaiko emakume gazteei. Bazter guztietatik iristen ziren hara ikastera. Eta bere bigarren egonaldian Uruguaiko hiriburuan Ateneoa jarri zuen berriro, bigarren aukera horretan Uruguaiko estatuak eskatuta eta finantzatuta.

Brasilen argitaratutako O Jornal das Senhoras lanean, garai hartan erabiltzen ziren hezkuntza-prozedurak kritikatu zituen, betikotzat joz, eta kezkaz ikusten zituen adingabeek hezkuntza-sisteman sartzeko zituzten aukera urriak. Problematika horri eskaini zizkion Estudio sobre Educação izeneko zutabe batzuk. Gainera, idazki-sorta horretan, hezkuntzak atzerapen handiena zuen eskualdetzat hartu zuen Hego Amerika, eta plangintza-zirriborro bat egiten hastea proposatu zuen. Estudios sobre Educação izeneko dokumentuetan egin zuen, eta lan horren emaitzek berak aurreikusitakoa gainditu zuten.

Brasilgo argitalpen horretan bertan, emakumearen heziketari beste zutabe batzuk eskaini zizkion, eta errukia sentitzen zuen haiengandik, bertutearen bidea oso zail eta harriz betea bezala aurkezten zaielako. Bere ustez, emakumeek ez dakite ongiaren bideak saria duela, zigorraren ideia baino ez zaie aurkezten. Mansok zalantza izan zuen ongiaren eta txarraren arteko ulermena ezin izango ote zen lortu bere adimenaren eta indarraren araberako sari moralen sistema bat erabiliz, onak izanez gero zoriona eta, bestela, zorigaitza bakarrik lortuko zutela sinestera bultzatzen zuten garai haietan erabilitako sistema errepikakorraren ordez.

1859an José Mármol idazleak Domingo Faustino Sarmientori aurkeztu zion, garai hartan Eskoletako Departamentuko burua zena, eta honek Monserrat auzoko 1 zenbakiko Eskola Misto Normaleko zuzendari izatera bultzatu zuen. Zeregin horretan, 1865etik aurrera, Anales de la Educación Común aldizkaria idatzi zuen, 1858an sortu eta ordura arte zuzendu zuen politikari sanjuanarraren idealak eta hezkuntza-plan berriak babestuz eta sustatuz. Dokumentu horietan, hausnarketan eta behaketan oinarritutako irakaskuntza-prozesua sustatu zuen, hezkuntzaren beharrak eta heldutasun-mailak errespetatuz. Baina Sarmiento San Juanera bidali zuten kontu-hartzaile gisa, eta bera Argentinako hiriburuan geratu zen hezkuntza mistoaren aurka zeudenen aurka borrokan. Berak gogor defendatzen zituen bere ideiak ematen zituen hitzaldi eta solasaldi ezberdinetan, eta bertaratuek txistu egin zioten eta erotzat jo zuten. 1870eko Analesen Historia de las Conferencias Pedagógicas desde 1863 a 1870, Memoria sobre la Educación Común en la provincia de Buenos Aires, egilea José M. Estrada (semea) izan zena eta La Historia de la Educación Pública en la ciudad de Buenos Aires argitaratu ziren.

Gainera, Anales horietan aurrerapenak proposatu zituen emakumeen hezkuntzari dagokionez, baita emakumeen irakasle-karrerari dagokionez ere, eta esan zuen Eskoletako zuzendariaren kargua lehiaketa bidez lortu behar zela, irakasleak duintzeko. Argitalpen horretan azterketak ezabatzea ere defendatu zuen, ezagutzak jakintzaren kontzientziaren menpe jarriz.

1863an, Buenos Airesko Ikastetxe Nazionaleko irakasleek Compendio de Historia de las Provincias Unidas Del Río de la Plata izeneko testuliburua onartu zuten. Aurreko urtean, Mansok Mitre jeneralari bidali zion, eta jeneralak oinarrizko erreferentzia gisa erabiltzea gomendatu zuen lehen mailako eskoletan.

Eskolen Departamentuko kidea

1869an, Sarmiento Nazioaren lehendakari zela, Eskoletako Departamentuko bokal izendatu zuten, eta, handik, eskola-laguntzaileen prestakuntza sustatu zuen, parrokia-batzordeak sortuz haur behartsuei arreta emateko, arropa, elikagaiak eta liburuak eskuratuz. Gainera, urte horietan indarrean zeuden hezkuntza-planak malgutzea eta XIX. mendeko hezkuntza-sisteman indarrean zeuden zigor fisikoak ezabatzea proposatu zuen, hala nola, oroimenaren erabilera. Bi urte geroago, Eskolen Batzorde Nazionaleko kide izatera igaro zen. Kargu horietan bere erreformen ideiak bultzatu zituen, hala nola ingelesa irakastea ikastetxe publikoetan eta hierarkia-karguak lehiaketa eta meritu-ordena bidez izendatzea.

Mansok Haurtzaindegien sorrera ere bultzatu zuen, 1820ko hamarkadan Bernardino Rivadaviak aurretik egindako lanetan oinarrituta. Estatu Batuetan arrakasta izan zuen Kindergarteneko mugimenduko kide zen Mary Mannekin gutunak trukatu zituen, Estatu Batuetan bisitatu zuen Sarmientoren bermea ere izan zuelarik. Bere Anales-etan, hasierako mailako ikastetxeen garrantzia aipatu zuen, irakasleei horien ezaugarrien berri emanez, eta jolas-jardueretarako musika-jarduerak eta irakurketak gomendatu zituen. Gainera, Pestalozzi eta Froebelen ideiak sustatu zituen. Egile horien lanak gaztelaniara itzuli zituen, erakunde horiek ezagutarazteko eta irakasleei eskolaurreko mailako haurrentzako prestakuntza emateko.

Emakumeei zuzendutako hitzaldi batzuk antolatu zituen bere ideia politikoak eta erlijioa sustatzeko asmoz, baina hartzaileen aldetik ez zuen harrera ona izan, kexak eta gaitzespen-keinuak sortu zituen. Gainera, hezkuntza-agintariek moralgabetzat jo zituzten gorputz-hezkuntzako jarduera batzuk proposatu zituen, eta ondorioz, bertan behera utzi zituzten hitzaldi horiek, irakaste-prozesuetan erabiltzeko irakurketa eta ariketa batzuk zituztenak. Sarmientok ohar batean azaldu zuen egoera:

Oharrak dira haserretzen dutenak. Jendaurrean edozein gairi buruz hitz egiteko praktika sartzen den lehen aldia da. Pulpituak bakarrik izan zuen eskumen hori. Gaur egun pentsamenduak du.

Domingo Faustino Sarmiento

Hezkuntza sistema hobetzeko ideiak

Bere karreran zehar, Mansok haurren eskubideak defendatu zituen, garai hartan tresna pedagogiko gisa erabiltzen ziren zigor fisikoak ezabatzen saiatuz. Gainera, metodo modernoen erabilera bultzatu zuen irakaskuntzan, arkaikotzat jotzen zituenen ordez, eta irakasleen eta ikasleen arteko elkarrekintza gomendatzen zuen ikasgeletan, pentsamenduaren ariketa ahalbidetzeko. Zigorrak moralak baino ez izatea aldarrikatu zuen, eta hezitzaileek beren ikasleek maitatzeko gaitasuna izan behar zutela, adiskidetasunaren bidez bihotzak zintzotasunez zuzendu ahal izango dituelako, eta hezitzaile batek inspiratu dezakeen maitasuna eta errespetua dela hezkuntzako profesional baten eginkizunean jabetzarik ederrena ondorioztatu zuen.

Halaber, herrialdeko ikastetxe guztietan hezkuntza homogeneoa izatea eta pobreentzat zein aberatsentzat berdintasunezkoa izatea eskatu zuen. Azken hori utopikotzat hartzen du, baliabide ekonomiko gutxiko familia bateko neska bat egoera ekonomiko bereko gizon batekin bakarrik ezkon baitaiteke. Beraz, ezingo luke denbora alferrik galdu brodatzen edo abesten ikasten edo musika-tresnak jotzen; aitzitik, heziketa zabalagoa izan beharko luke, alaba, ama eta emazte gisa hobea izateko.

Gainera, helburu horietarako sistema Entziklopedikoa izenez ezagutzen den sistema Politeknografikoa erabiltzea gomendatu zuen. Urte horietan irakaskuntzan erabiltzen zen Irakurketa Gutuna sistema zaharkitua zela esan zuen. Tamaina handiko irakurketa-taulak erabiltzea gomendatu zuen, erakusle handiekin.

Hondar zurizko mahaiarena ere maiz erabiltzen zuten irakurtzen ikasten ari ziren ikasleek. Tresna horrekin errazago marraz zitzaketen letrak, eta, ondoren, silabekin jarraitu eta, azkenik, papera erabiltzen hasten ziren.

Eskolatutako haurren bizi-kalitateaz ere arduratu zen. Haur bat eskola barruan zegoen ordu kopurua izan zen Mansok bere ibilbidean zalantzan jarri zuen beste gauza bat. Ikasle batek neskame batekin joan behar zuela eskolara bertan barneratua ez zegoenean esaten zuen. Jarduera goizeko 7etan hastea hamarrak arte proposatu zuen, ondoren ordu erdiko aisialdia eta beste ordu erdiko garbiketa, ondoren bazkaldu eta berriro ikasgeletara joateko, arratsaldeko ordu batera arte ikastetxea hurrengo egunera arte ixteko egokia izan arte. Eta berari zor dizkiote Argentinako lehen eta bigarren mailako ikasleek jolasaldiak, berak bultzatu zituen, ikasleek ikaskuntza-aldietan atseden hartzeko etenaldi bat behar zutela sinetsita. Eta urte batzuk geroago, lege batek, 1420 Legeak nahitaezko bihurtu zituen.

Bere lanaren osagarri gisa, baliabide ekonomiko gutxiko neskez ere arduratu zen, ohiko hezkuntza besterik jasotzen ez zutenak. Horrek bere pentsamenduaren arabera aldatu behar zuen, eta gainera hezkuntzak guztiz praktikoa izan behar zuela zioen, teoria maneiatzeko pentsamendua garatuta eduki behar baitzen.

Hitzaldi bat eman zuen, Pedagogia Filosofikoa izenekoa, eta haurraren heziketan oinarritu zen, haren izaeran barneratuz. Horretarako, ikaskuntza-aldiak lau fasetan banatu zituen: arreta eta behaketa, arreta eta konparazioa, memoria-ariketak eta, azkenik, irudimenaren erabilera; eta lortu beharreko helburuak finkatu zituen:

1. Hezkuntzaren oinarriak zehaztea.
2. Oinarri horiek zibilizazioaren eta adimenaren etengabeko aurrerapenaren teorien gainean finkatu behar dira.
3. Pertsona ezjakintasunean eta akatsean trebatzen bada, ez du lortzen gero ohitura onak osatzea.
4. Formakuntzarako oinarrizko liburuak izan behar dira.
5. Hezkuntzak moraltasunean, gizarte-erakundeekiko eta legearekiko errespetuan hastea oinarri duten eskolentzako erregelamenduak idaztea, eta hezkuntza-erakunde horiek irakasleen arbitrariotasunetik saihestea.

Eta, gainera, bere esanetan, gizarte osoak ematen dio hezkuntza pertsona bati, baita bere komunikabideetatik ere, eta ez eskolak bakarrik. Baieztapen horietan oinarrituta, auzotarrei dei egin zien elkarteak osa zitzaten, herri-hezkuntza sustatzeko gai zirela uste baitzuen, eta gai horiek arautuko zituen lege bat bultzatzen ere saiatu zen.

Bi Sexuen Eskolako Zuzendaritza

Ideia liberal horiek, hezkuntzaren berrikuntza bultzatzen zutenak, Maiatzeko Iraultzaren kontzeptuetan oinarrituta landu zituenak eta prentsaren bidez zabaltzen zituenak, Buenos Airesen eta gainerako herrialdeetan egin zituen aurkezpenetan, izan zituzten aurkakoak. 1859. urtean ez Buenos Airesko Udalak, ez Buenos Airesko Estatuak, ezta Ongintzako Damek ere ez zituzten beren proposamen pedagogikoak kontuan hartu. Izan ere, Buenos Airesko bizilagun batzuentzat iraina zen eskola mistoa, udal-eskolak gizonezkoenak ziren soilik, eta Ongintzako Damen mendeko eskolek ez zuten inolako interferentziarik. Gainera, ideia horiengatik Mansok zoro izena irabazi zuen.

Baina iritzi kontrajarriak izan arren, Sarmientoren defentsa izan zuen, garai hartan Buenos Aires probintziako Eskola zuzendaria zena. Juana Mansorengan bere ideiak zabaltzeko aukera ikusi zuen, eta 1859ko apirilaren 7an Bi Sexuen Eskolako buru jarri zuen. Eskola horrek Buen Orden kaleko 123. zenbakian dagoen Montserrateko parrokian zuen egoitza. Sarmientok emandako agindua hauxe izan zen: "Har itzazu etortzen diren guztiak", eta, ondorioz, inskripzio ugari izan ziren. Eskolak urtebete izan baino lehen, 1869ko martxoaren 30ean, Mansok bederatzi hilabeteko behaketa-txosten bat helarazi zion probintziako zuzendariari, aurrerapen handien berri emanez. Eskola mistoa gizonezkoentzako mugatzat jo zuen, baita txikitatik hiritartasun ohiturak hartzeko aukera egokitzat ere. Gainera, esparruan atzerriko hizkuntzen irakaskuntza ezarri zuen, idatzizko ingelesa eta ahozko frantsesa irakatsiz.

Bigarren txosten batean, Manuel Pazos Buenos Airesko Estatuko Eskola Departamentuko bitarteko buruari jakinarazi zion bere eskolak ohorezko postua jaso zuela Victoria Antzokian egindako eskola kapitalinoentzako sari-banaketa batean. Zeremonia horretan eskola horietako hainbat ikaslek hartu zuten parte, eta aurretik San Migel elizan egindako meza batera joan ziren. Ekitaldiaren amaieran, Pazos eta Manso bera izan ziren hizlari.

Hala ere, hezkuntza-sistema moderno horren aurkariek beren aldarrikapenak egiten jarraitu zuten, eskolako eraikinei harrika eginez. Protesta mota horrek eragin zituen kalteez gain, 1865eko uztailean bidali zioten ohar bat izan zuen puntu gorena. Bertan, gizonezko ikasleak banantzea eskatzen zioten, eta horrek Manso deskargu bat egitera behartu zuen, bere eskola familia bat zela eta hori bere amaren seme-alabak banatzea izango zela esanez. Azkenean, presioen ondorioz, kargua utzi zuen irailaren 1ean. Gertaera horrek Argentinak kolonia baten ohiturak zituela pentsatzera eraman zuen.

Eskolari uko egin ondoren, bi gutun jaso zituen. Batek Domingo Faustino Sarmientoren 1867ko ekainaren 11ko data zuen, non bi sexuen eskolarekiko bere gustua adierazi zion. 1860an hiru egunez egon zela Lancasterko Eskola Normalean, Pennsylvanian esan zion. Bertan, hamabost urtetik gorako hirurehun ikaslerekin bizi izan zen emakumeak eta gizonezkoak elkarrengandik ikasten. Bigarren gutuna Catamarcatik iritsi zitzaion, Lindor B. Sotomayorrek bidalia. Bertan, probintzia horretan Instrukzio Publikoko Babes Elkartea sortu zela jakinarazi zion, eta prentsan argitaratu ziren estatutuak erantsi zizkion.

Eskola Departamentuaren berrantolaketa

1869ko abuztuaren 9an, Sarmientok, garai hartan Argentinako presidente zenak, Eskolen Departamentua berrantolatzeko lana agindu zion. Zeregin horren barruan, urte hartako azaroan hogeita hamalau eskola ikuskatu zituen, zalgurdi batean bidaiatuz. Ikuskapen horren emaitza txosten bat izan zen, eta bertan adierazi zuen leku horietan ezin zela hitzaldirik eman giza gabeziagatik, prestakuntza handiagoko irakasleak behar baitziren. Txosten hori hitzaldi batean eman zuen, eta hainbat irakasle bertaratu ziren. Irakasleak horrelako baieztapenen aurrean asaldatu ziren, eta udalak kargu horretatik kendu zuen, bere hitzaldiek inolako baliorik ez zutelaren aitzakiarekin, eta bertaratu ziren irakasleak ere beren karguetatik banandu zituzten.

1870eko azaroan, Mansok Maisuentzako hitzaldiak izeneko mintzaldi sorta bati ekin zion, Sarmientok lagunduta. Izan ere, sermoi erlijiosoaren ondorengo genero laiko gisa ikusten zuen Sarmientok hitzaldietan.

Hezkuntza Batzorde Nazionalean jardutea

1871n hezitzaile batek garai hartan lor zezakeen kargurik altuena lortu zuen, Hezkuntza Batzorde Nazionaleko kide izatea, eta, gainera, lehen emakumea izatea. Nicolas Avellaneda presidenteak proposatu zuen. Berarekin batera kargua bete zuten beste kideak Abel Bazán, Santiago Cortínez, Olegario Ojeda eta Pedro B. Ojeda izan ziren. Urte horretan bertan, ikastetxe baten ardura hartu zuen berriro, María Isabel Gormanek 1. Eskola Graduatuan utzitako lekua hartu zuenean. Kargu horretan, irakurzaletasuna lantzeko programa bat prestatu zuen. Enrique S. Quintanaren, Justo Ruizen eta Diez Moreren kritikak jaso zituen eta berak irmo erantzun zien.

Behin, eskola-tresnaz hornitzeko eskatu zion Instrukzio Publikoaren Kontseiluari. Eskaera hori betetzeko zailtasunak zeudela erantzun zioten, eta, orduan, kanpainako udalen dirulaguntzei buruzko lege baten zehapena eskatu zuen, eta Montes de Oca doktorearen erantzuna jaso zuen, Tresnen Batzordera jo zezala esanez. Erakunde horren 1873ko maiatzaren 3ko bilkuran, Mansok Ongintza Elkarteko Eskola Normalaren txostena inpugnatu zuen, erakundeko irakasleak onak zirela baina pizgarri bat behar zutela argituz. Kontseiluko lehendakariak bi ikuskatzaile bidaltzeko baimena eskatu zuen, erakundearen egokitasuna ebaluatzeko. Juan M. Gutiérrez eta Sáenz Peña izan ziren misioa eman zitzaien pertsonak.

1873ko Anales-en edizioetan Eskolen Araudia izan zen gai nagusia, arazoen konponbidea, tramiteak eta lekualdaketak. Gainera, beste gai batzuk ere izan ziren: Buenos Aires hiriko udal-eskoletako instrukzio publikoa, San Luis, Catamarca, Jujuy eta Salta probintzietako lehen hezkuntzari buruzko legeria eta Horace Mannek egindako txostenak. Carlos Northernek hainbat artikulu idatzi zituen El Consejero del Maestro izenburupean.

1874ko abenduko alean, Los Analesen, José Pedro Varela uruguaitar hezitzaileak La educación del pueblo izeneko bi liburukiko lan bat bidali ziela jakinarazi zen. Hezitzaile ingeles, amerikar eta frantziar garrantzitsuenen obren bilduma bat zen, hezkuntza-sistema komun baterako beharrezko oinarriak zituena. Hezkuntzak honako estratu hauek hartu beharko lituzkeela ezarri zuen: Haurtzandegiak, Eskola arruntak, Unibertsitateak eta Emakumearen hezkuntza. Gainera, helduentzako gaueko hezkuntza sustatu zuen. Alearen editoriala Mansok idatzi zuen, eta bertan Varelaren lanaren oinarriak aipatu zituen. Hezkuntzak senezko ohitura txarrak aldatzen dituela, hizkuntzaren erabilera desegokiaren abusua zuzentzen duela eta emakumeak «esango dutenen» esklabo bihurtzeko joera ezabatzen duela gaineratu zuen.

Pestalozzi elkartea

Manso Pestalozzi Elkartearen sortzaileetako bat izan zen 1872an, Juan Enrique Pestalozzi hezitzailearen obra eredutzat hartuta, Víctor Mercantek «Argentinako instrukzio publikoaren prefazio» gisa adierazi zuena. Elkarteko gainerako kideak Nicodemes Antelo, Zuzendaritza Batzordeko presidente kargua bete zuena, Saturnino Benavídez, idazkaria izan zena, eta beste 32 kide aktibo izan ziren, irakasle suitzarra gidari gisa aukeratu zutenak, hura gabe hezkuntza modernoa existituko ez zela ziotelako.

Elkarteak egin zuen lanetako bat La Educación Moderna egunkariaren edizioa izan zen, Argentinako prentsan behar bat betetzeko asmoa izan zuena. Egunkari horretako erredakzio-batzordea Antelo, Domingo Orlandini eta Rafael A. Valientek osatzen zuten. Ale bakar bat gorde zen, non editoreek nagusiki klasikoa zen egitura oro gaitzesten zuten. Herri berrien idealaren araberako irakaskuntza positiboa eskatzen zuten, eta, gainera, eskola laikoaren udal-proiektu bati babesa ematen zioten, nahiz eta ideia horien aurkakoei entzuteko irekiak izan. Zenbaki horretan, Normal eskola berreraikitzea eskatzen zuten, itxi zenetik urtebete bete ondoren, berrezartzeko planik egon gabe. Argitalpenaren egileek ere beren babesa eman zioten orduko Eskoletako zuzendari Doctor Encinari. Domingo F. Orlandinik ohar bat sinatu zuen, non Horace Mann, Eskoletako zuzendari kargua 1848an Bostongo gobernadore kargua baino nahiago izan zuen hezitzaile estatubatuarra, adibidetzat jarri zuen. Zenbaki horren azken ohar gisa, La conciencia y Pestalozzi izeneko bat argitaratu zen, sozietatearen izena zeramanari eskainia.

Mansok ideia horiek babestu zituen, ez kasualitatez, bera ere ideia horretakoa zelako, hezkuntza moderno bat herri askeen birsorkuntza hasteko modu bat izango zela.

Montevideoko Herri Hezkuntzaren Lagunak Elkartea

Elbio Fernándezek eta José Pedro Varelak, Montevideoko Herri Hezkuntzaren Lagunen Elkarteko (SAEP) kideek, erakunde horretako berriemaile izatea proposatu zioten 1869an, eta berak proposamena onartu zuen.

Varelak «Los derechos de la mujer» izeneko artikulu bat bidali zion, gai horiek gazte-talde baten aurrean bakarrik jorratzera animatzen zela eta «zauri sozialak» deiturikoa adierazteko asmoa zuela argituz, haren konponbidea aurrerabidearen mende baitzegoen. Gainera, emakumearen eskubideak bigarren mailako kontua zirela uste zuen, gizonaren gaitasunean berdina bazen, eskubide berberak izan behar zituelako.

Sarmientoren gaineko eragina

Juana Mansok eta Domingo Faustino Sarmientok elkarren artean erlazionatu ziren beren zereginetan, eta harreman horietan Mansok trebetasunak eskuratu zituen, hala nola herrialdearen, bertako biztanleen eta egoeren ikuspegi perimetrala eta baieztapenaren irmotasuna. Sarmientok, bere aldetik, Mansoren lanak irakurtzen zituen, egilearen irudia onartuz, Lily Sosa de Newtonek berari buruz adierazi zuena frogatuz, hurbilekoak zituen emakumeen aberastasun intelektuala aurkitzeko gaitasuna zuela. Gainera, bien artean 34 herri-liburutegi sortu zituzten herrialde osoan.

Mansok eta Sarmientok komunikazio epistolar arina izan zuten. 1862an Sarmientok Estatu Batuetatik bidali zion gutun bat nabarmendu zen, Ahalguztidun Ministro zenean. Eskutitz horretan eredu estatubatuarra erabiltzeko Argentinako hezkuntza politikan iradoki zion Mansori. Eta Liman zegoela, egunkari batean irakurri zuen Mansok sinatutako «La escuela de Flores» artikulua, eta horrek harridura sortu zion eta gutun bat idaztea eragin. Bi gutun ere bidali zizkion 1865eko abuztuan, Anales argitalpena ikusi ondoren. Bertan, besteak beste, postu ez-tradizionalak betetzen zituzten emakumeen kopurua jakinarazi zion. Bigarrenaren hautagaitza presidentziala zela eta, Mansok 1868ko otsailaren 5ean idatzitako beste gutun bat ere nabarmendu zen. Bertan, zerbait originala gertatzen ari zela adierazi zuen. Aipagarriak izan ziren, halaber, Mansok Bi Sexuen eskolako zuzendaritzari uko egin ziolako jaso zituen bi gutunak. Eta Estatu Batuetatik bidalitako beste bi korrespondentziatan Lincolnen Bizitzaren bi liburuki bidali zizkion, non heroi estatubatuarraren omenez berak idatzitako bertsoak sartu ziren, Longfellowk ingelesera itzuli eta Atlantic Month-en argitaratuak.

Gainera, Sarmientoren aldetik kalte ordaineko gutun bat jaso zuen, 1866ko maiatzean Mansok Catedral al Norte elizan Europa Erreforma Luteranoari buruz eman zuen hitzaldi zapuztu baten ondorioz. Manifestariek eten egin zuten, oihuak eta irainak eginez, eta asafetidak bota zizkioten bere gorputzean, hezitzailearen disertazioa ezin entzunez. Gertaera honengatik Mary Mann hezitzailearen kalte ordaineko gutun bat ere jaso zuen, non Sarmientoren bitartez bere lanekiko miresmena adierazi zion eta haurtzaindegiei buruz idatzi zuen liburu bat bidaliko ziola agindu zion.

Manso, Sarmiento eta Mannen arteko harremana arina izan zen. Azken horrek politikari eta hezitzaile argentinarrari eskatu zion Mansoren biografia bat eman ziezaiola edo, halakorik ez balego, idatz ziezaiola. Mansok bere korrespontsal eta lagun izendatu zuen, Estatu Batuetara joateko ordurako. Gainera, Mannek ingelesera itzuli zuen Facundo de Sarmiento liburua, eta haren bizitza ikertzen aritu zen haren biografia bat idazteko. Mannek Manso gonbidatu zuen Estatu Batuetara bidaiatzera, Mrs. Kriugesek, haurtzaindegiei buruz emango zuen prestakuntza baten parte hartzeko, baina, uko egin zion gonbidapenari, herrialdea uztea eragozten zioten beste zeregin eta kezka batzuk argudiatuz. Komunikazio sorta hori Correspondencia de los Anales-en islatu zen, non 1869ko otsailaren 16an datatutako Mannen gutuna eta gonbidapena ukatuz emandako erantzuna argitaratu baitziren.

Hitzaldia Quilmesen

1866ko urriaren 24an, Quilmesen, Sarmientoren arabera eskolak eraikitzea eskatzen zuen herrietako batean, Mansok hitzaldi bat eman zuen, eta "eskola gazteen oparotasunaren sekretua da" esaldiarekin hasi zen, aurretik Bernardino Rivadaviak esan zuen bezala. Bere hitzaldian, baliabide gutxiko haurrek jasotzen duten hezkuntzaren kalitate eskasa azpimarratu zuen, eskola pribatu batean sar daitezkeen baliabide ekonomiko handiagoko familietako haurrekin alderatuta. Eta Errepublikaren betikotasuna arriskuan jar zezakeen praktika horren arriskuaz ohartarazten jarraitu zuen. Udalei haur guztien hezkuntza finantzatzeko eskatu zien, baita liburutegi publiko bat irekitzeko ere.

Hitzaldi honek oihartzuna izan zuen Estatu Batuetan, zehazkiago Sarmientok sortu eta zuzendutako Ambas Americas aldizkariaren lehen alean, non Korrespondentziak atalean Mansoren gutun bat argitaratu zuen jardueraren laburpenarekin.

Mary Mannekin gutun trukaketa

Mary Mann Estatu Batuetako hezitzaileak eta Juana Mansok hainbat gutun trukatu zituzten, eta komunikazio horren aldi garrantzitsuena 1868ko maiatzaren 11tik 1872ko abenduaren 13ra bitartekoa izan zen. Trukatutako beste gai batzuen artean, Manso Horace Mannen lanak gaztelaniara itzultzen ari zela zioen informazioa dago, Hego Amerikarako zerbitzu duina zelakoan. Gutuneria Foster Thayre hezitzailearen bidez bidali zioten. Hezitzaile horrek Argentinatik alde egin behar izan zuen, onartzen ez zutelako.

Beste gutun batean, Mansok Estatu Batuak bisitatzeko nahia adierazi zion, ezagutzen ez zuen herrialdea, eta, gainera, Hezkuntza Kontseiluko izendapenari buruz hitz egin zion, eta 1868ko Board of Education-en kopia bat bidaltzeko eskatu zion Manni.

Hurrengo urtean, bide beretik, Szaba, Wood eta Gorman hezitzaileekin izandako topaketaren berri eman zion Manni, eta Buenos Airesen estimatzen zutela jakinarazi zion, batez ere Rivadaviak sortutako Ongintza Elkarteko kideek. Korrespondentzia horietan bertan jakinarazi zion Castro gobernadoreak Hezkuntza Publikoko kontseilari izendatu zuela, eta kargu horrek erresistentzia sortu zuela gizartearen aldetik. Horren arrazoia kantua eskoletan sartzen saiatzea, maistrei letreiatzetik idazten jakitea eskatzea eta irakaskuntza berrantolatzen saiatzea izan zen.

1870eko korrespondentzietan, Mansok bultzatutako Hezkuntza Kontseiluaren susperraldiari, haur-eskolen araudiaren onarpenari eta Pestalozziren printzipioen eztabaidaren hasierari buruzko txostenak egon ziren. Berak haur txikien eskolak haurtzaindegi bihurtu nahi zituen, eta handik goranzko antolaketarekin jarraitu, eta alemaniar bikote batek haurtzaindegi bat martxan jar ziezaion saiatzen ari zen. Irakasle batzuengandik jasotako oposizioagatik ere kexatu zen, eta Manni Argentinan Urquiza hil zutela esan zion, eta gerra zibila hasi zela, arazo horiek bere lana oztopatuz.

Mannek, bere aldetik, korrespondentzia batzuk bidali zizkion Mansori, 1870eko azaroaren 5eko batek garrantzi handiagoa zuelarik. Abuztuan idatzi zion, eta San Juanera Estatu Batuetatik iritsitako maistren joanari buruzko azalpenak eskatu zizkion. Mansok erantzun zion esanez Zaba, Wood eta Dudley irakasleek sinatu zuten kontratuak ez zuela helburu zehatzik, Argentinako Errepublika baino ez zuela esaten. Eta, gainera, bera ez zela aholkuak ematen zituena esan zuen, ez zituela aholkatu bidaia horretaz. Gorman irakaslea ere bere etxean agertu zen Ryan jaunarekin batera, Argentinako probintzia horretara ez joateko asmoz. Mansori lanpostu horri buruzko iritzia galdetu ziotenean, ez zuela ezagutzen erantzun zuen. Azkenean, bidaia hori ez zen egin Sarmientorekin eztabaidatu ondoren; izan ere, berak probintzia horretara joateko agindua eman zuen, eta irakasle-taldeak uko egin zion jantzitegi osorik ez izateagatik eta lanpostu egokia ez zelakoan. Mansok Buenos Aireseko probintziako Gobernu Ministerioarekin San Juanen zituzten ezaugarri eta soldata bereko kontratu bat negoziatu zuela gaineratu zuen. Horrekin Sarmientok emandako aginduari kontra egin behar zion, hots, Estatu Batuetara ekarri zituen itsasontzi berean itzul zitezela. Hezkuntza Kontseiluko kide gisa jardun zuen erakundearen ospe instituzionala salbatzeko, eta, gainera, Bell Dudleyri berrehun pesoko hautzaindegi bat eskuratzea lortu zuen.

Eskutitz horretan bertan, Mansok onartu zuen bera ez zegoela andereñoak Sanjuaneko lurraldera eramatearen alde, herrialdeko baldintza erlijioso/politikoak ez zirelako aldekoak. Irakasle gazteek erlijio protestantea zuten, eta garai hartan jesuitak ziren nagusi Argentinan. Gainera, trenbideen zirkulazio faltaren ondorioz arriskuak ez zirela eteten uste zuen, eta Argentinako barnealdeko probintziak Kairoko herrixkekin alderatu zituen: basamortua zen, basakeria. Halaber, segurtasun arrazoiengatik bere hiriburua Buenos Airestik kanpo ezartzen ez bazuen, babesik gabeko neskato bati ere ez ziola bermerik eskaintzen hausnartu zuen. Gutun horren amaieran, harutzaindegi berriak sortu zirela jakinarazi zion bidaltzaileari, eta eskoletarako fierro-trenen eta Calkinseko aparatu osoen aurrekontuak lortzeko eskatu zion.

Mansok Manni bidalitako beste gutun batean, Gorman irakasleak uko egin ziola eta berak utzitako eskolaren ardura zuela jakinarazi zion. Gainera, Buenos Aires jesuitek gobernatzen zutela kontatu zion, eta herejea izateagatik berari gorrotoa adierazten ziotela. Idatzi berri zuen Manual de Historia Argentina libururako aholkuak ere eskatu zizkion korrespondentzia horretan.

Gutun argitaragabeak

María Velasco y Ariasek, zeinek Mansoren bizitza aztertu baitzuen, 1938ko abuztuaren 17ko hitzaldi batean, Mansok hamahiru urteko neskato bati idatzi zizkion eskutitz batzuk aipatu zituen. Neskato hori bere ikaslea izan zen, eta geroago jakin zen Carmen Campero de Gómez del Campo izan zela. Lehenengoak, 1873ko apirilaren 12an, barkamena eskatu zion aurretik idatzi ez ziolako, eta gutun horretan esan zion harro zegoela askoz ere gazteagoa zen pertsona batekin zuen adiskidetasunaz. Han, ikasleari Txina ezizena jarri zion eta Belgranoko bere etxera idatzi zion. Bigarren gutuna 1874ko urtarrilaren 11koa zen, haurra Ranchosera joan zenekoa, eta bertan etsipena gomendatu zion, emakume latinoak «gauzak» zirelako eta ez Jainkoak hornitutako izakiak. Gainera, gutun horretan jakinarazi zion Hopkins andreari egindako bisita huts batean, aurkitu ez zuelako, ingelesez idatzitako liburu bat aurkitu zuela, El genio de la soledad izenekoa, Beethovenen bizitzan oinarritua. Irakurri zuen, eta antzekotasunak aurkitu zituen musikariaren eta bere bizitzaren artean; biak pobreak ziren, biak bakardadean bizi ziren, eta, gainera, biak ziren arduragabeak janzteko orduan. Beethoveni ere txistu egin zioten bere obretako bat zuzentzera zihoanean.

Manso hil baino urtebete lehenago idatzitako bi gutun horiek generoaren menderatze eta menderakuntza erlazioak bistaratu zituzten. Eta nahiz eta Manso ahul egon arlo fisikoan eta moralean, munduan bere lekua lortzeko borrokan jarraitzen zuen, nahiz eta gizartearen presioak jasan. Bi gutunetan, espazioaren eta denboraren aldagaiak erabili zituen. Lehenengoan, lehenago idatzi ez izana barkatzeko eskatuz, eta bigarrenean erabilitako testu-aldagaietan, emakumearen posizio soziala, eta bigarren mailan indarkeria, bidegabekeria eta bakardadea, besteak beste.

Chivilcoyko Liburutegi Publikoa

Juana Mansok hainbat bidaia egin zituen Argentinako Chivilcoy hirira, lehenengoa 1866ko irailaren 11n, Manuel Villarinok eta Augusto Krausek gonbidatuta. Bisita horren lehen egunean, Avellanedaren ondoren mintzatzea egokitu zitzaion, non herri kulturari buruz hitz egin zuen, eta hurrengo egunean hitzaldi literario bat antolatzea proposatu zuen, hiri horretan liburutegi publikoa osatzeko dirua biltzeko asmoz. Urte horretako azaroaren 10ean inauguratu zen, eta Hego Amerikako herri txiki bateko lehen liburutegi publikoa izan zen. Lehen liburu-emaileetako batzuk Avellaneda lehendakaria eta Manso bera izan ziren, alabekin batera. Bere bildumako 144 liburu zituen pinu-kaxa bat eman zien, eta "Domingo Faustino Sarmiento" izena eman zien. Egun horretan gaualdi literario-musikal bat eskaini zuen, non Juana Manuela Gorrittik idatzitako Una hora de coquetería ipuina irakurri zuen eta musika gaiak landu zituen. Gainera, ingelesetik itzuli zuen New Yorkeko Eskolen Araudia, adibide gisa erabil zezaten.

Hurrengo egunean hitzaldi bat eman zuen liburutegirako dirua biltzeko asmoz, eta 3800 $lortu zituen. Egun horretan, gai ugariri buruz hitz egin zuen, besteak beste, emakumearengan irakurzaletasuna sustatu nahian, liburutegiaren administrazioa ere berea baita. Gainera, Buenos Aires barnealdeko hiri horretan Analesek 40 harpidedun zituela eta Argentinako hiriburuan hogeita hamazortzi aipatu zuen.

Bere hitzaldian beste gai batzuk ere jorratu zituen, besteak beste, Chivilcoy Sociedad Franklin ikurra daraman elkarte bat osatzeko gonbitea, San Juanek egin zuen bezala, eta Gualeguay, Entre Ríosen ere proiektatua zuen. Gainera, biztanleei herriaren kategoria hirira igotzeko, zuhaitzak ereiteko eta lurrak eta jabetzak ataletan banatzeko eskatu zien.

Mansok liburutegia instalatzeko egindako lana eskertzeko, bertako Zuzendaritza Batzordeak argazki bat jarri zuen eraikinaren lekurik ikusgarrienean, «Probintziako lehen herri-liburutegiaren sortzailea, 1866ko azaroaren 10a» idatzita. Berak pozik hartu zuen keinua, eta Sarmiento izendatu zuen proiektuaren inspiratzaile. Egun horri amaiera emateko, ama-izaera egikaritzeko eskatu zien emakumeei, hurrengo belaunaldia presta zezaten.

1868ko apirilean bisitatu zuen azken aldiz Chivilcoy hiria, baina oraingoan ez zuen harrera ona izan. Liburu dohaintza batekin iritsi zen, eta lagunek pozarren hartu zuten, eta hitzaldi bat eman zien emakumearen hezkuntzak dituen abantaila sozialei buruz. Baina apirilaren 8an bigarren hitzaldi bat zuen programatuta, eta hura egitera joan zenean, zegokion lekutik atera eta kategoria txikiagoko batean kokatu zuten. Bere berbaldia egitera zihoanean, parte-hartzaile talde batek eten egin zuen, eta suminduta erretiratu zen esanez: "Panpan gaudela ikusten dut".

Sariak eta aintzatespenak

Hedabideek hainbat editorial eskaini zizkioten Mansori. Lehena, 1875eko maiatzaren 2an, Ondina del Platan, duela gutxi hil zela eta. 1881ean Sarmientok ohar bat eskaini zion Faustino Jorge, Álvaro Barcos, Carlos Encina eta Augusto Krause lagunek egin zioten omenaldi bati. Eta haren heriotzaren mendeurrena betetzean, La Nación egunkariak oroigarri bat idatzi zuen haren oroimenez.

Domingo Faustino Sarmientok, Manso hil ondoren, haren omenezko sari bat ezarri zuen, eta bi testu irakurtzen onena den neskatoari edo andreari ematen zion saria. Testu bat aurretik izendatua zen eta bestea lehian ausaz. Lehiaketa horren arauak 1881eko Monitor de la Educación-en argitaratu ziren. Lehiaketaren ezarpenak Mansok El Correo del Domingoko zuzendari José María Cantilori bidalitako gutun bat izan zuen inspirazio iturri. Bertan, Argentinako biztanleek zituzten irakurketa-ohitura urrien aurrean bere kezka adierazten zion.

Rosarioko Udalak 1999az geroztik bere izena daraman kazetaritza saria antolatzen du. 6798 zenbakidun ordenantzaren bidez ofizializatu zuen, gizonen eta emakumeen arteko berdintasunean oinarritutako kazetaritza-ekoizpenak sustatzeko.

Argentinako hainbat hiritako kaleak, Buenos Aireseko Puerto Madero auzoko kale bat barne, bere izena daramate. Eta Argentinako San Juan hiriko auzo batek ere bere izena darama.

Era berean, Argentinako hainbat ikastetxek eta hainbat liburutegik idazlearen izena daramate, hala nola Argentinako hiriburuko San Cristobal auzoko Juana Manso Herri Liburutegiak, Mar del Plata hiriko 53 lehen hezkuntzako eskolak eta Chivilcoyko 7 lehen hezkuntzako eskolak.

Google enpresak doodle bat eskaini zion, eta bertan irakasle gisa ilustratu zuen bere bilatzailean, 2017ko ekainaren 26an, 198 urte beteko zituen eguna gogoratuz.

Erreferentziak

Bibliografia

• Lewkowicz, Lidia F. (2000). Juana Paula Manso (1819–1875): Una mujer del Siglo XXI. Corregidor. ISBN 9500512939. 
• Pagliarulo, Elisabetta. (2001). Juana Paula Manso (1819-1875) Presencia Femenina Indiscutible en la Educación y en la Cultura Argentina del Siglo XIX, con Proyección Americana. Tunja, Universidad Pedagógica y Tecnológica de Colombia, 17-42. or. ISSN 0122-7238
• Southwell, Myriam (2005). Juana P. Manso (1819-1875). UNESCO, ed.
• Velasco y Arias, María (1937). Talleres Gráficos de Porter Hnos., ed. Juana Paula Manso, vida y acción. Biblioteca Nacional de Maestros. 

Bibliografia osagarria

• Arambel-Güiñazú, María Cristina (2001). Las mujeres toman la palabra: escritura femenina del siglo XIX. Iberoamericana. ISBN 8484890082. OCLC 48623723. 
• Cuadernos Hispanoamericano N.º. 639 (2003ko iraila) Dossierra: «Escritoras argentinas del siglo XIX», 5–60 orr.
• Lea, Fletcher (1994). Mujeres y cultura en la Argentina del siglo XIX. Feminaria Editora. ISBN 9789879902561. OCLC 31614563. 
• Miguens, Silvia (2011). ¡Cómo se atreve! [adanzas, desafíos y pasiones de Juana Paula Manso, una educadora del Río de la Plata (1. ed edición). Ed. El Ateneo. ISBN 9789500206365. OCLC 930942853. 
• Mizraje, María Gabriela (1999). Argentinas de Rosas a Perón (1. ed edición). Editorial Biblos. ISBN 9507862234. OCLC 44122648. 

Kanpo estekak

• Juana Mansori buruzko web orria
• Juana Manso RIMA - Red informativa de mujeres de Argentina
• Juana Mansok Chivilcoyko pedagogian izan duen rolari buruzko artikulua