Krystyna Feldman

Krystyna Zofia Feldman (ur. 1 marca 1916 we Lwowie, zm. 24 stycznia 2007 w Poznaniu) – polska aktorka, dwukrotna laureatka Orła za drugoplanową rolę w filmie To ja, złodziej i pierwszoplanową w filmie Mój Nikifor.

Znana głównie z roli Rozalii Kiepskiej w sitcomie Świat według Kiepskich, malarza Nikifora w filmie Mój Nikifor, a także bardzo wyrazistych ról epizodycznych.

Życiorys

Urodziła się w rodzinie polsko-żydowskiej. Była wnuczką Hermanna Feldmanna (c. k. inspektor policji w Krakowie) oraz córką aktora specjalizującego się w rolach szekspirowskich, uchodzącego za gwiazdę początku XX wieku Ferdynanda Feldmana i aktorki teatralnej i śpiewaczki operowej Katarzyny Feldman z domu Sawickiej. Grała małe role od piątego roku życia. Po śmierci ojca (zm. 3 czerwca 1919) matka kształciła ją w prywatnym lwowskim studiu aktorskim prowadzonym przez aktora Janusza Strachockiego. W 1934 ukończyła gimnazjum im. Królowej Jadwigi we Lwowie; maturę zdała eksternistycznie, aby zdążyć na egzaminy do szkoły teatralnej. Po trzech latach nauki, w 1937, ukończyła Państwowy Instytut Sztuki Teatralnej w Warszawie. Niedługo potem debiutowała w Teatrze Miejskim we Lwowie. W 1939 została zaangażowana do teatru w Łucku, jednak po wybuchu II wojny światowej wróciła do Lwowa. W 1942 została zaprzysiężona jako żołnierka Armii Krajowej. Pełniła w niej funkcję łączniczki.

Na scenę teatru lwowskiego powróciła w 1944 po wkroczeniu do miasta Armii Czerwonej. Zagrała wówczas męską rolę Staszka w Weselu Wyspiańskiego, reżyserowanym przez Aleksandra Bardiniego. Po wojnie występowała w teatrach, między innymi Łodzi (przez kilkanaście lat była aktorką i pomocniczką reżysera oraz reżyserką u Kazimierza Dejmka w Teatrze Nowym, występowała również w tamtejszym Teatrze Powszechnym), Katowic, Szczecina, Opola, Krakowa (w Teatrze Ludowym w Nowej Hucie) i Poznania (w Teatrze Polskim oraz – od 1983 – w Teatrze Nowym).

Zagrała również kilkanaście ról w spektaklach Teatru Telewizji, między innymi u Jerzego Antczaka, Andrzeja Barańskiego, Rudolfa Zioły, Olgi Lipińskiej i trzykrotnie u Izabelli Cywińskiej.

W 1980 roku Służba Bezpieczeństwa wszczęła wobec aktorki sprawę operacyjnego rozpoznania o kryptonimie „Aranżerka”. Krystynę Feldman zaczęto nękać po tym, jak podpisała list w obronie autonomii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Mimo kontroli korespondencji, częstych rewizji w mieszkaniu i wielu utrudnień w rozwoju kariery aktorka nie dała się złamać.

Kilka lat po śmierci aktorki jej bratanek odkrył rękopis. Nie wiadomo, gdzie i w jakich latach powstawała powieść Feldman. Książka Światła które nie gasną została wydana w 2016 r. w 100. rocznicę jej urodzin. Książka ukazała się nakładem Wydawnictwa Miejskiego Poznania we współpracy z Teatrem Nowym im. Tadeusza Łomnickiego w Poznaniu.

Życie prywatne

Jej partnerem życiowym był starszy blisko o 26 lat od niej Stanisław Bryliński (ur. 1 maja 1890, zm. 10 października 1953).

Zmarła 24 stycznia 2007 w swoim poznańskim mieszkaniu na ul. Osiedle Armii Krajowej 76. Aktorce poświęcono mural autorstwa Wojciecha Ejsmondta. Pochowano ją 29 stycznia 2007 w alei zasłużonych na cmentarzu komunalnym Miłostowo (pole AZ-P-1). Zgodnie z życzeniem aktorki złożono ją do grobu w kostiumie z ostatniego spektaklu – monodramu I to mi zostało.

Kariera filmowa

Już pierwsza filmowa rola – dewotki w Celulozie (1953) Jerzego Kawalerowicza – na długo ukształtowała jej kinowe emploi. Podobną postać, wyraźnie jednak różnicowaną charakterologicznie, obdarzaną stale indywidualnym rysem, powtarzała w Kaloszach szczęścia (1958), Awanturze o Basię (1959), Dwu żebrach Adama (1963), Piekle i niebie (1966), Czerwonym i złotym (1969), czy w Głosie z tamtego świata (1962) Stanisława Różewicza, gdzie po raz pierwszy pojawiła się w roli nieepizodycznej.

Stała się jedną z najbardziej wyrazistych aktorek drugiego i trzeciego planu. Na ekranie tworzyła różne, często sprzeczne wewnętrznie typy, w których groteska mieszała się z powagą, ekscentryczność ze spokojem, fizyczna słabość z siłą i charyzmą. Grała postaci hrabin (Godzina pąsowej róży, 1963), żebraczek (Mansarda, 1963; Dwa księżyce, 1993), działaczek społecznych (Święta wojna, 1965), chłopek (Samotność we dwoje, 1968), pijaczek (Nad rzeką, której nie ma, 1991), oszustek (odcinek 4 serialu Kapitan Sowa na tropie), sędzin (Otello z M-2, 1968) czy królowych (Ubu król, 2003).

Szerokiej publiczności dała się poznać dopiero w latach osiemdziesiątych, po roli zdziwaczałej ciotki głównego bohatera w Yesterday Radosława Piwowarskiego. Często współpracowała z młodymi, debiutującymi twórcami, w tym Janem Jakubem Kolskim (Pogrzeb kartofla), Konradem Szołajskim (Człowiek z...) i Mariuszem Trelińskim (Łagodna). Masową popularność zyskała w wieku 83 lat, kiedy zagrała babcię Rozalię w popularnym serialu Świat według Kiepskich.

W 2004 roku, w wieku osiemdziesięciu ośmiu lat, wystąpiła po raz pierwszy w głównej roli. W Moim Nikiforze Krzysztofa Krauzego wcieliła się w postać malarza Nikifora Krynickiego. Jej kreacja spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem publiczności, krytyków oraz jurorów polskich i zagranicznych festiwali filmowych. Nikifor nie był jednak pierwszą męską rolą w jej dorobku. Oprócz wspomnianego wcześniej Staszka z Wesela w teatrze grała także role Kaja w Królowej Śniegu i pana Ciuciumkiewicza w Domu otwartym.

Feldman aktywnie wspierała działalność poznańskiego studenckiego Teatrzyku Towarzyskiego Jacka Kowalskiego.

Filmografia

Teatr

Nagrody i odznaczenia

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Krystyna Feldman w bazie IMDb (ang.)
• Krystyna Feldman w bazie Filmweb
• Krystyna Feldman w bazie filmpolski.pl
• Krystyna Feldman, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy). [dostęp 2021-04-09] .
• Krystyna Feldman na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Krystyna Feldman, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-22] .

Linki zewnętrzne

• Recenzja Mojego Nikifora i roli Feldman, wspomnienie o aktorce na stronach Polskiego Radia
• Amantki szybko się starzeją. Rozmowa Jana Błończy-Szabłowskiego z aktorką z września 2004. teatry.art.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-01-27)].
• Myśli z górnego piętra. Rozmowa Dagmary Romanowskiej z aktorką z września 2004. stopklatka.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-09-02)].
• Teatr uczy pokory. Rozmowa Remigiusza Grzeli z aktorką z marca 2005
• Być Nikiforem. Zapis czatu z aktorką. rozmowy.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-26)].