Danh sách hoàng đế nhà Đường

Nhà Đường là một triều đại Trung Quốc kế tục nhà Tùy (581 – 619) và được tiếp nối bởi thời kỳ Ngũ đại Thập quốc (907 – 960). Tồn tại trong 289 năm, khởi đầu vào năm 618 và kết thúc vào năm 907, nhà Đường thường được xem là một trong những đỉnh cao huy hoàng trong lịch sử nền văn minh Trung Hoa.

Tất cả các hoàng đế nhà Đường từ người khai lập Đường Cao Tổ Lý Uyên trở đi đều là Người Hồ-Hán, tức là những người sinh ra trong quá trình cộng cư và hỗn huyết giữa người Hán và người Hồ. Đây là một quá trình quan trọng trải dài trong lịch sử Trung Quốc từ thời thượng cổ (giai đoạn lập quốc sơ khai tại Trung Nguyên - Hoa Hạ) cho đến thời nhà Thanh. Lý Uyên có mẫu thân Nguyên Trinh Hoàng hậu là người dân tộc Tiên Ti, con gái của Độc Cô Tín. Điều này một phần giải thích tại sao từ rất lâu trước thời Thanh, nhà Đường đã có tư tưởng và chính sách cởi mở đến vậy trong việc trọng dụng rộng rãi các sắc tộc khác nhau trong hệ thống cai trị của mình.

Lý Uyên, tức Đường Cao Tổ (trị. 618–626) là một người họ hàng bên ngoại của hoàng đế triều Tùy, Lý Uyên lợi dụng tình hình loạn lạc khi chính quyền trung ương gãy xương sống để tiến hành nổi dậy và đoạt lấy thiên mệnh. Triều Đường bước vào giai đoạn cường thịnh dưới thời Đường Thái Tông Lý Thế Dân (trị. 626–649) khi Trung Quốc vươn mình thành cường quốc hùng mạnh bậc nhất thế giới. Triều đại của gia tộc họ Lý bị gián đoạn 15 năm khi Võ Tắc Thiên (trị. 690–705) – vị nữ hoàng đế duy nhất trong lịch sử Trung Hoa – nắm lấy quyền hành và lập ra nhà Võ Chu.

Trong số các hoàng đế nhà Đường, tại vị lâu nhất là Đường Huyền Tông (trị. 712–756) với 43 năm. Dù được xem là một những giai đoạn thịnh trị nhất trong lịch sử Trung Hoa, song những sự kiện diễn ra trong những năm tháng cuối cùng dưới triều Đường Huyền Tông đã đánh dấu sự suy yếu của nhà Đường. Tuy các hoàng đế đời sau đã phục hồi được sự ổn định của đất nước, nhưng nhà Đường đã không thể lấy lại ánh hào quang thịnh vượng năm xưa. Giai đoạn nửa sau của triều đại chứng kiến sự trỗi dậy của các phiên trấn, các tiết độ sứ đều tạo dựng thế lực nhất định và chỉ còn thần phục triều đình trên danh nghĩa. Nhà Đường chính thức diệt vong khi Tiết độ sứ Chu Toàn Trung phế truất Đường Ai Đế (trị. 904–907) và thành lập nên triều Hậu Lương (907 – 923), mở ra thời kỳ loạn lạc kéo dài hơn 50 năm.

Dưới đây là danh sách đầy đủ hoàng đế của nhà Đường, bao gồm tên huý, thuỵ hiệu, niên hiệu và thời gian trị vì. Danh sách này không bao gồm nhiếp chính, Hoàng thái hậu chấp chính và triều Võ Chu của Võ Tắc Thiên.

Quy ước đặt tên

Tên gọi Hoàng đế

Thời cổ Trung Quốc hay còn gọi là thời Vương quốc, với nhà Hạ (thế kỷ 21 – thế kỷ 16 TCN), nhà Thương (thế kỷ 17 – thế kỷ 11 TCN), nhà Chu (thế kỷ 11 – 256 TCN), là khi mà các vị vua dùng tước hiệu Vương (王). Từ thời nhà Chu, các vị vua bắt đầu tự xưng là Thiên tử (天子) nhằm thể hiện tính chính danh của mình. Đến năm 221 TCN, Tần Vương Doanh Chính đã chinh phục và thống nhất tất cả các nước chư hầu Chiến Quốc, lập nên Đại Tần (221 TCN – 206 TCN). Để nâng mình lên trên các vị vua cũ của nhà Thương và nhà Chu, Doanh Chính đã quyết định đặt ra tước hiệu mới: Hoàng đế (皇帝) và trở thành Hoàng đế đầu tiên trong lịch sử Trung Quốc, tức Tần Thủy Hoàng. Tước hiệu Hoàng đế đã được tạo ra bằng cách kết hợp tước hiệu Tam Hoàng Ngũ Đế (三皇五帝), nguồn gốc từ thần thoại Trung Quốc. Tước hiệu này từ đó về sau được các nhà cai trị Trung Quốc sử dụng liên tiếp theo các triều đại cho đến khi triều đại nhà Thanh sụp đổ vào năm 1911.

Thụy hiệu, miếu hiệu và niên hiệu

Trong các ghi chép và văn bản lịch sử, từ thời nhà Thương (thế kỷ 17 – thế kỷ 11 TCN) đến thời nhà Tùy (581 – 618), các vị quân chủ Trung Quốc thường được đề cập đến bằng thụy hiệu. Tuy miếu hiệu đã xuất hiện từ thời nhà Hán, nhưng mãi đến thời nhà Đường, khi thụy hiệu thường trở nên rất dài, loại tên này mới được chính thức sử dụng để đề cập đến các vị quân chủ trong các ghi chép và văn bản lịch sử. Truyền thống này vẫn được nối tiếp xuyên suốt thời kỳ Ngũ đại Thập quốc (907 – 979), nhà Tống (960 – 1279) và nhà Nguyên (1271 – 1368). Sang đến thời nhà Minh (1368 – 1644) và nhà Thanh (1644 – 1911), các hoàng đế thường chỉ sử dụng một niên hiệu duy nhất trong suốt triều đại của mình. Tuy nhiên, trong các sử liệu và ghi chép của Trung Quốc, các hoàng đế nhà Minh vẫn thường được gọi bằng miếu hiệu, khác biệt với cách gọi bằng niên hiệu trong sử liệu tây phương. Phải đến đời nhà Thanh, sử sách Trung Quốc mới bắt đầu chuyển sang gọi các vị quân chủ bằng niên hiệu, dù họ vẫn có miếu hiệu và thụy hiệu như vua chúa triều đại trước.

Niên hiệu chính thức được đưa vào sử dụng dưới triều đại của Hán Vũ Đế (trị. 141 – 87 TCN). Tuy nhiên, nguồn gốc của loại tên này có thể được truy ngược xa hơn về thời cổ đại. Phương pháp tính năm lâu đời nhất – tồn tại từ thời nhà Thương – đánh dấu năm đầu tiên của triều đại của một vị quân chủ là năm thứ nhất. Khi nhà vua mất, năm thứ nhất của thời kỳ trị vì mới sẽ bắt đầu. Hệ thống này thay đổi vào thế kỷ 4 TCN khi năm đầu tiên của một thời kỳ trị vì mới không bắt đầu ngay sau khi nhà cầm quyền đó mất mà chỉ bắt đầu vào ngày Tết Nguyên Đán năm kế tiếp.

Hoàng đế Đại Đường

Triều nhà Đường có tất cả 22 vị hoàng đế khác nhau trong suốt chiều dài lịch sử gần 300 năm. Sau khi bình định các quân phiệt, hoàng đế đầu tiên – Đường Cao Tổ Lý Uyên – đã lập ra nhà Đường, triều đại kế tục nhà Tùy. Nhà Đường phát triển rực rỡ dưới thời Thái Tông và Cao Tông, khi lãnh thổ liên tục được mở rộng, bao trùm toàn bộ Trung Quốc bản thổ và phần lớn thảo nguyên Trung Á. Nhà Đường bị gián đoạn khi Võ Tắc Thiên phế bỏ con trai, xưng hoàng đế và lập ra nhà Võ Chu. Đế vị quay trở về tay nhà họ Lý khi Đường Trung Tông Lý Hiển lên ngôi lần thứ hai vào năm 705. Trong lịch sử nhà Đường, Đường Trung Tông không phải là vị hoàng đế duy nhất từng tại vị hai lần. Ngoài ông ra, em trai ông là Đường Duệ Tông và vị hoàng đế áp chót Đường Chiêu Tông đều từng hai lần lên ngôi.

Kể từ đầu thế kỷ thứ 9, các hoàng đế dần đánh mất quyền lực vào tay thái giám. Vốn dĩ là quan trong nội đình, không có quyền can dự chính sự, thái giám thời Vãn Đường lợi dụng tầm ảnh hưởng để trực tiếp can thiệp vào việc lựa chọn người kế vị và khiến họ trở thành vua bù nhìn. Cả Đường Ý Tông và bốn trong số năm vị hoàng đế trước ông đều do thái giám dựng lên. Tuy hoàng đế có thể giành lại ít nhiều quyền lực trong thời gian ngắn, chẳng hạn như thời Đường Tuyên Tông, nhưng quyền lực hoàng đế trong thời Vãn Đường đã giảm xuống mức thấp nhất trong suốt lịch sử gần 300 năm của triều đại này.

Danh sách

Niên biểu

Phả hệ

Xem thêm

• Danh sách quân chủ Trung Quốc:
  • Danh sách hoàng đế nhà Hán
  • Danh sách hoàng đế nhà Tống
  • Danh sách hoàng đế nhà Minh
  • Danh sách hoàng đế nhà Thanh

Tham khảo

Thư mục

Liên kết ngoài

• Tư liệu liên quan tới Nhà Đường tại Wikimedia Commons
• Lịch sử Trung Quốc – Triều Đường 唐 (618 – 907) (tiếng Anh)
• Tang dynasty (Chinese history) tại Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)