اسلام و خشونت

متون و آموزه‌های اسلام در برخی موارد به خشونت ارتباط داده شده‌اند. نگرش‌ها و قوانینی، هم دربارهٔ خشونت، و هم دربارهٔ پرهیز از خشونت و صلح در سنت اسلامی وجود دارند.

خشونت در اسلام

حملات ۱۱ سپتامبر در ایالات متحده آمریکا و همچنین فعالیت‌های دیگر مرتبط با تروریسم اسلامی در قرن ۲۱م باعث شده‌است که بسیاری از افراد به دین اسلام اتهام خشونت بزنند. از سوی دیگر، آموزه‌های قرآن در مورد جنگ و صلح بحث‌های زیادی را به‌راه انداخته‌است. منتقدان می‌گویند قرآن در آیه‌های مختلفی به مسلمانان اجازه داده‌است تا با ناباوران به این دین در زمان زندگیِ محمد و بعد از آن در جنگ باشند و آن‌ها را نابود کنند. از سوی دیگر آیاتی هم وجود دارد که مسلمانان را تنها با جنگ با مشرکینی دعوت می‌کند که به آن‌ها حمله کرده‌اند. محققان مدافع اسلام اعتقاد دارند که آیه‌هایی دعوت به جنگ خارج از زمینه ترجمه شده‌اند و اگر آیه‌ها را در متن ترجمه شوند، مشاهده می‌شود که قرآن با خشونت مخالف است و جنگ را تنها در حالت دفاع از خود مجاز می‌داند.

دیوید مارگلیوث، شرق‌شناس و استاد دانشگاه، غزوه خیبر را نقطه‌ای می‌داند که اسلام از آنجا به بعد به خطری برای همهٔ دنیا بدل شده‌است. به گفته مارگلیوث حملات اولیه مسلمانان به ساکنان مکه و یهودی‌های مدینه (مانند غزوه بنی‌قریطه) می‌تواند به دلیل رفتارهای ناشایست و ظلم‌هایی که آن‌ها به مسلمانان کردند صورت گرفته باشد. اما او اعتقاد دارد که یهودی‌های خیبر هیچ ضرری به محمد و یارانش نرسانده بودند و غزوه خیبر را تنها با هدف غارت می‌توان توجیه کرد. به گفته او محمد در توجیه این حمله گفته‌است «مردم خیبر مسلمان نیستند». به گفته مارگلیوث این بهانه زمینه‌ساز حملات بی‌حد مسلمانان شد.

در طرف دیگر، دین پژوهان اسلامی باور دارند با توجه به منابع اسلامی پس از آنکه پیامبر اسلام یهودیان بنی نضیر را به سبب خیانت از مدینه بیرون راند، برخی از سران آن‌ها روانه خیبر شدند؛ و بدین گونه خیبر کانون خطر و توطئه ضد امت نوپای اسلامی شد. به اعتقاد ویلیام مونتگومری وات یهودیان خیبر، که سران بنی نضیر را در میان خود داشتند، به دنبال انتقام جویی از محمد، اموال خود را برای برانگیختن اعراب همسایه از جمله قبیله نیرومند غطفان هزینه می‌کردند تا آن‌ها را ضد مسلمانان با خود متحد سازند. این سبب کافی بود تا پیامبر به فاصله کمی از صلح حدیبیه به خیبر حمله کند.

جهاد (به‌عنوان یک واژه اسلامی) یکی از وظایف شرعی مسلمانان است. کلمه «جهاد» لغتی عربی و به معنی کوشش و مبارزه است. این واژه، ۴۱ بار در قرآن به چشم می‌خورد و اکثراً در عبارت رایج جهاد فی سبیل الله (به معنی جهاد در راه الله) به‌کار می‌رود. جهاد یک وظیفه دینی بسیار مهم در اسلام است. عده‌ای از پژوهشگران سنی از جهاد به‌عنوان رکن ششم اسلام یاد می‌کنند. هرچند چنین مسئله‌ای به‌صورت رسمی وجود ندارد. در شیعه‌های دوازده‌امامی جهاد به‌عنوان یکی از ۱۰ فروع دین شناخته می‌شود. قرآن بارها مسلمانان را به جهاد یا جنگ علیه کافران و ناباوران و در بعضی موارد علیه مسیحیان و یهودیان که در صدد اقدام علیه مسلمانان باشند، فرامی‌خواند. برنارد لوئیس، پژوهشگر تاریخ خاورمیانه، ادعا می‌کند که اکثریت قاطع متخصصین علوم الهی، حقوق‌دان‌ها و سنت‌گراها (به‌ویژه در احادیث) در گذشته ضرورت جهاد را تنها در عملیات نظامی برداشت کرده‌اند. او همچنین ادعا می‌کند در بیشتر تاریخ ثبت‌شده اسلام، چه در زمان زندگی محمد و چه پس از آن واژهٔ جهاد در معنای نظامی به‌کار رفته‌است. به گفتهٔ اندرو بوستوم نیز تعدادی از جهادها مسیحیان، هندوها و یهودیان را هدف قرار داده‌اند.

دنیس پرَگر، نویسنده و مقاله‌نویس آمریکایی، در پاسخ به جنبشی که با شعار «اسلام دین صلح است» فعالیت می‌کند، نوشت:

اسلام هیچگاه دین صلح نبوده‌است. این دین به‌عنوان یک دین جنگی آغاز و در طول تاریخش به همین صورت باقی مانده. هرگاه ممکن بوده علیه نامسلمانان جنگیده‌است؛ از مشرکان شمال آفریقا تا هندوهای مقیم هندوستان، بین ۶۰ تا ۸۰ میلیون نفر در دورهٔ هزارساله حکومت مسلمانان توسط آنان کشته شدند.

قرآن در آیه ^{[قرآن انفال ۱۲]} می‌گوید «ضربه‌ها را بر بالاتر از گردن (بر سرهای دشمنان) فرود آرید! و همه انگشتانشان را قطع کنید».^{[قرآن انفال ۱۲]} این عبارت که به تهدید ناباوران می‌پردازد، بارها در عملیات‌های ترور جهادی به‌عنوان انگیزه مطرح شده‌است. در مقابل، محققان اسلامی این آیه را یکی دیگر از نمونه آیه‌های دعوت به جنگ می‌دانند که خارج از زمینه ترجمه شده‌است. چون در آیهٔ بعدی این سوره، این مجازات مخصوص کسانی دانسته شده که با پیامبر مخالفت و دشمنی می‌کنند یا حتی به جنگ با او برخاسته‌اند.

کارن آرمسترانگ در بررسی آنچه تاریخ طولانی خصومت نسبت به اسلام می‌نامد، اظهار می‌دارد آموزه‌های محمد بر صلح و مدارا استوار است و جهاد مقدسی که قرآن به عنوان وظیفه هر مسلمان به آن اشاره می‌کند، جنگ برای برپایی یک اجتماع شایسته مبتنی بر عدالت است. آرمسترانگ در کتابی که دربارهٔ زندگی پیامبر اسلام نوشته، اسلام را از ریشه سلام به معنای صلح می‌داند و معتقد است که محمد در عین اینکه مرد جهاد بود، یک صلح طلب واقعی بوده و به عنوان نمونه به صلح مکه اشاره می‌کند.

محمد بن عبدالله جان، اعتقاد و پیروی نزدیک‌ترین یاران خود را در جریان صلح با مکه به گرو گذاشت تا این اتحاد بدون خونریزی به انجام رسد؛ چنان‌که همین معنا را از سوره فتح به خوبی می‌توان دریافت.

بریدن سر

سر بریدن یکی از روش‌های اعدام در احکام اسلامی است. با اینکه استفاده از این روش برای اعدام در گذشته بسیار گسترده بوده‌است، در اواخر قرن بیستم، در بیشتر کشورهای اسلامی کنار گذاشته شده‌است. در حال حاضر این مجازات تنها در کشور عربستان سعودی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ایران، قطر و یمن نیز سر بریدن قانونی‌ست اما دیگر از آن استفاده نمی‌شود. به گزارش سازمان عفو بین‌الملل این مجازات در ایران برای آخرین بار در سال ۲۰۰۱ میلادی صورت گرفته‌است.

بریدن یک دست و یک پا

بر پایه آیه ۳۳ سوره مائده قرآن، یک دست و یک پای محارب (کسی که با خدا و رسول به جنگ برخیزد) را باید قطع کرد.

بریدن انگشتان دست

بر طبق آیه ۳۸ سوره مائده قرآن، دست دزد را باید برید.

نگرش‌ها به اسلام

ساتون و ورتیگانس دیدگاه‌های غرب از اسلام را بر اساس کلیشه دین ذاتاً خشن و با مشخصه 'دین شمشیر' توصیف می‌کنند. از این نظر، دیدگاه غربی نسبت به اسلام دینی «تحت سلطه مناقشات، پرخاشگری، بنیادگرایی و تروریسم در مقیاس جهانی است.»" برای مثال مواردی چون حملات ۱۱ سپتامبر به این دیدگاه در نظر غیرمسلمانان دامن می‌زند که اسلام با خشونت در رابطه است. طبق آمارگیری از گروهی مسیحیان باپتیست جنوبی، از هر سه کشیش پروتستان دو تا اسلام را دینی «خطرناک» می‌دانند.

منابع اسلامی

قرآن

آموزه‌های قرآن دربارهٔ مسائل جنگ و صلح به موضوع بحث داغی در سال‌های اخیر تبدیل شده‌اند. در یک سو، برخی منتقدان معتقدند برخی آیه‌های قرآن اجازه حمله نظامی علیه ناباوران هم در زمان زندگی محمد و هم بعد از آن را می‌دهد. قرآن می‌گوید «ای کسانی که ایمان آورده‌اید با کافرانی که به شما نزدیک‌ترند پیکار کنید» (توبه 123) از سوی دیگر، برخی محققان دیگر استدلال می‌کنند که این آیات قرآن نباید خارج از متن و زمینه آن تفسیر شوند. از نظر این عده، آیات قرآن خشونت را ممنوع اعلام کرده، و فقط در دفاع از خود اجازه جنگ می‌دهند.

جهاد

به دیدگاه مسلمانان ، جهاد اسلامی دارای اهداف مقدسی مانند براندازی شرک و کفر، مبارزه با تبهکاران و گمراهان، پاسداری از نظام اسلامی و دفاع از مرزها است و از نگر ایشان این اهداف موجب برتری این نوع جنگ نسبت به دیگر جنگ‌ها می‌شود.

برخلاف فقهای سیاسی یا جهادگرا همچون روح‌الله خمینی، علی خامنه ای و اصولاً اندیشه فقهی حکومت ایران و فقهای مایل به اسلام‌گرایی انقلابی، فقهای سنتی و غیر ایدئولوژیک جهاد ابتدایی را تنها در زمان پیامبر یا امام معصوم ممکن می‌دانند و انجام آن را بدون اجازه معصوم خطا می‌دانند. برخی اندیشمندان اسلامی مثل سیدمصطفی محقق داماد جهاد را در اسلام حتی در زمان امام معصوم تنها محدود به جهاد دفاعی می‌دانند.

محقق خویی با اینکه مسئلهٔ ولایت فقیه را از نظر علمی قبول ندارند، اما یک فتوای منحصری دارند که می‌فرمایند: جهاد ابتدایی نه تنها در اسلام مشروع و واجب است و نیازی به اذن معصوم ندارد، حتّی بالاتر، نیازی به اذن فقیه نیز ندارد، یعنی اگر در یک زمانی، عموم مؤمنین دیدند، شرایط جهاد ابتدایی هست، باید انجام بدهند.

خشونت خانگی

با ظهور اسلام تنبیه بدنی زنان ممنوع اعلام شد، به طوری که پیامبر اسلام، به مردی که بر صورت همسر خود سیلی زند وعدۀ «هفتاد مرتبه سیلی خوردن در جهنم» را می‌دهد.

با این حال رابطه بین اسلام و خشونت خانگی مورد مناقشه‌است. این ایده‌ها به‌طور مبهم اشاره به آیه ۳۴ سوره نساء می‌کنند که دربارهٔ اشکال «ضرب» در شرایط خاص بحث می‌کند. این آیه می‌گوید که اگر زن ناشزه از آیات پیروی نکرد ابتدا او را نصیحت کنید اگر گوش نداد از او در تخت دوری کنید اگر باز هم گوش نداد او را مورد ضرب قرار دهید. برخی محققان بر این باورند که «ضرب» در مرحله آخر است و در آن اکراه وجود دارد. از نظر آن‌ها این زدن به آرامی است، طوری‌که موجب درد یا آسیب‌دیدگی نشود. عده‌ای معتقد به نسخ شدن ظاهر آیه هستند؛ که در جهت حذف مرحله‌ای آداب و رسوم جاهلی بوده‌است. در تفاسیر سنتی، شروطی مانند استفاده از شاخه گندم یا مسواک ذکر شده‌است. در هر حال، کتک زدن زن یا مرد حتی اگر صرفا منجر به سرخی شود، در اسلام دیه دارد.

نمونه‌های امروزی خشونت اسلامی

• بر اساس پژوهشگر اسلامی، خالد محمد، روشنفکران مسلمان در سراسر جهان به خاطر انتقاد از جنبه‌هایی از اسلام سنتی و مدرن مجازات می‌شوند؛ برای مثال محمد سید الاشاوی در مصر برای حفاظت از خود در حصر خانگی است؛ یا عبدالکریم سروش در ایران برای ابراز پرس و جو مورد ضرب و شتم قرار گرفت. محمود طه و محمود محمد طه، در سودان کشته شده‌است، و موارد دیگر.
• سید هاشم آقاجری، استاد دانشگاه ایرانی، به دلیل سخنرانی که در آن از برخی اعمال اسلامی در ایران انتقاد کرده و آن‌ها را در تناقض با نگره‌های اسلام اصلی دانسته بود، به مرگ محکوم شد. به ویژه به دلیل گفتن اینکه مسلمانان «میمون» نیستند و نباید کورکورانه پیرو روحانیون باشند. این محکومیت بعداً به سه سال زندان کاهش یافت، و او در سال ۲۰۰۴، دو سال بعد از محکومیت آزاد شد.
• فعال حقوق زنان ایرانی، مینا احدی (رئیس شورای مرکزی مسلمانان سابق)، در کشورش در سال ۱۹۸۱ محکوم به اعدام شده بود.
• برخی فتواها خواستار اعدام رمان‌نویس سلمان رشدی و فعال اجتماعی تسلیمه نسرین به دلیل نظرات تحقیرآمیز در رابطه با اسلام شده‌اند.
• تئودور ون گوگ فیلم‌ساز هلندی در ۲ نوامبر ۲۰۰۴ به دلیل ساخت فیلمی ۱۰ دقیقه‌ای دربارهٔ بدرفتاری با زنان در اسلام به نام تسلیم (Submission) توسط محمد بویری به قتل رسید. نامه‌ای تهدیدآمیز به نویسنده این فیلم، آیان حرصی علی با چاقو به بدن تئو ون گوگ سنجاق شده بود. آیان حرصی علی، بلافاصله بعد از این ترور به مخفی‌گاه منتقل شد و هم‌اکنون توسط بادیگاردها حفاظت می‌شود.
• در ۳۰ سپتامبر ۲۰۰۵، جنجال کاریکاتورهای محمد در یولاندز پستن اتفاق افتاد، که بسیاری از آن‌ها کاریکاتور محمد پیامبر اسلام را کشیده بودند. خشونت‌هایی در پی این ماجرا روی داد.
• در ۴ اوت ۲۰۰۷، احسان جامی در شهر خود، ووربرگ در هلند مورد حمله سه مرد قرار گرفت. بسیاری علت این حمله را فعالیت او در کمیته مرکزی مسلمانان سابق می‌دانند.
• شاید یکی از مشهورترین فراخوانی‌ها برای جهاد در دوران مدرن در ۲۱ ژانویه ۱۹۷۹ رخ داد. سید روح‌الله خمینی جهاد «مقدس» علیه آمریکا را اعلام کرد. ده‌ها هزار نفر تحت نام اسلام رادیکال اعدام شدند. سید روح‌الله خمینی جنگ ایران و عراق را «دفاع مقدس» نامید. در پی فراخوانی خمینی به جهاد، هزاران نوجوان ایرانی برای مأموریت‌های شهادت‌طلبانه داوطلب شدند. جنبش بسیج، قربانیان کودک و بزرگسال را تحت عنوان سرباز مقدس برای دفاع از ایران روانه جنگ کرد، و این امر توسط روحانیان حکومت ایران اسلامی تقدیس می‌شد.

کشتارهای گسترده اسلامی

از دوره حکومت محمد تا پایان حکومت عثمانی، حدود ۲۷۰ میلیون انسان در جنگ‌های مسلمان‌سازی کشته شده‌اند؛ شامل:

• ۱۲۰ میلیون آفریقایی؛
• ۸۰ میلیون هندو؛
• ۶۰ میلیون مسیحی؛
• ۱۰ میلیون بودایی؛

که این کشتارهای وسیع، غیر از کشتار گسترده ایرانیان (زرتشتی و غیر زرتشتی) است.

جستارهای وابسته

منابع

پیوند به بیرون

• الاهیات شکنجه، نوشته محمدرضا نیکفر