Jan Matejko

Jan Alojzy Matejko (ur. 24 czerwca 1838 w Krakowie, zm. 1 listopada 1893 tamże) – polski malarz, twórca obrazów historycznych i batalistycznych, historiozof. Jeden z najwybitniejszych polskich malarzy w historii.

W latach 1852–1858 studiował u Władysława Łuszczkiewicza i Wojciecha Stattlera w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, której później był dyrektorem (od 1873). Jego uczniami byli m.in. Maurycy Gottlieb, Jacek Malczewski, Józef Mehoffer, Jan Styka i Stanisław Wyspiański. Był autorem ponad trzystu obrazów olejnych oraz kilkuset rysunków i szkiców, m.in. Stańczyka (1862), Kazania Skargi (1864), Astronoma Kopernika, czyli rozmowy z Bogiem (1874), Bitwy pod Grunwaldem (1878), Hołdu pruskiego (1880–1882), Wernyhory (1883–1884).

Dzieła Matejki, rozpowszechniane przez tysiące reprodukcji, stały się standardowymi ilustracjami wielu kluczowych wydarzeń w historii Polski. Malarstwo Matejki, umiejscawiane wśród czołowych dzieł epoki dziewiętnastowiecznego historyzmu, charakteryzowały precyzja konturu, dbałość o szczegóły oraz starannie wygładzona powierzchnia malarska. Imieniem Matejki nazwana została Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie, a w jego kamienicy na ul. Floriańskiej znajduje się oddział Muzeum Narodowego w Krakowie – Dom Jana Matejki.

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Ojciec malarza, Franciszek Ksawery Matejko, właśc. František Xaver Matějka (Matieyka), był Czechem, urodzonym w Roudnicy koło Hradca Králové jako syn chłopski. Przybył do Galicji w charakterze guwernera i nauczyciela muzyki. Początkowo pracował u rodziny Wodzickich w Kościelnikach, a następnie przeniósł się do Krakowa. Wynajmował od Jana Piotra Rossberga część kamienicy przy ulicy Floriańskiej i prowadził tu „pensję uczniów”. Był także organistą w kościele Świętego Krzyża w Krakowie. Po śmierci Rossberga poślubił Joannę Karolinę Rossberg (1802–1845), jego najmłodszą córkę. Franciszek był katolikiem, Joanna – protestantką, która wywodziła się z polsko-niemieckiej rodziny zamożnych rymarzy mieszkających od dwóch pokoleń w Krakowie. Matejkowie zamieszkali przy ulicy Floriańskiej 41 (w tamtym czasie Floriańska 363). W 1829 roku Matejkowie spłacili resztę spadkobierców i zostali jedynymi właścicielami kamienicy.

Jan Matejko był dziewiątym dzieckiem, z jedenastu, jakie mieli państwo Matejkowie (było wśród nich dziewięciu chłopców i dwie dziewczynki). Gdy Matejko miał siedem lat, zmarła jego matka; dziećmi zajęła się jej siostra, Anna Katarzyna Zamojska. Śmierć matki niewątpliwie wywarła wpływ na osobowość przyszłego malarza. Jego dzieciństwo obfitowało w lęki i przykrości, nie zaznawał także raczej przesadnie starannej opieki (jego złamany nos nie zwrócił niczyjej uwagi i zrósł się krzywo). Ojciec nie okazywał dzieciom swoich uczuć, był surowy i pozbawiony akceptacji dla artystycznej pasji syna. Upodobania syna do rysunku traktował jako słabość. Brak rodzinnego ciepła po części rekompensowała Matejce przyjaźń z rodziną Giebułtowskich. O Paulinie Giebułtowskiej pisał później, że była dla niego jakby drugą matką. Często bywał u jej córki Joanny Serafińskiej w Wiśniczu, a Stanisław przez długie lata był jego najlepszym przyjacielem.

Od 1847 Jan Matejko uczęszczał do szkoły św. Barbary. Wkrótce został przeniesiony do Gimnazjum św. Anny (obecnie I Liceum Ogólnokształcące im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie). Mimo zdradzanych od najmłodszych lat niepospolitych zdolności plastycznych, z pozostałymi dziedzinami radził sobie z ogromnym trudem. Także koledzy nie byli dla niego wyrozumiali i, jak pisał Marian Gorzkowski, doświadczał od swych współtowarzyszy pewnego znęcania się nawet. Choć Matejko i jego rodzeństwo z pochodzenia w połowie byli po ojcu Czechami, a po matce – spolonizowanymi Niemcami, rozmawiali w domu rodzinnym po polsku. Dwaj starsi bracia Jana, Edmund i Zygmunt, byli uczestnikami powstania węgierskiego (1848–1849). Zygmunt poległ na polu walki.

W wieku trzynastu lat Jan Matejko został przyjęty do krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych przy ulicy Wesołej, której dyrektorem był wówczas Wojciech Stattler. Przejawiał w szkole ogromną ambicję i pracowitość, choć także tam jego edukacja nie przebiegała gładko, na co zapewne wpływ miała antypatia, jaką darzył go początkowo Stattler, a także trudności finansowe i znaczna wada wzroku. Wpływ na młodego malarza wywarli natomiast inni nauczyciele: Józef Kremer i Władysław Łuszczkiewicz, którzy zainspirowali go do szkicowania krakowskich zabytków, zbierania materiałów, studiowania detali i obrazów, tworząc tzw. Skarbczyk.

Kariera artystyczna

W 1858, zyskawszy uznanie za pilną naukę, otrzymał stypendium austriackiego Ministerstwa Wyznań i Oświaty na studia w Monachium. Pod koniec grudnia 1858 zgłosił się do Akademii Sztuk Pięknych w Monachium (Malklasse – immatrykulacja: 12 I 1859). Tu zetknął się z dziełami wybitnych malarzy dawnych i współczesnych. Cenił twórczość Paula Delaroche’a i jego ucznia, Carla von Piloty’ego, tworzących dzieła historyczne. Matejko przekonał się, że to właśnie temu gatunkowi pragnie się poświęcić; w 1853 namalował swój pierwszy obraz historyczny, Carowie Szujscy przed Zygmuntem III. Schemat Delaroche’a, oparty na wybraniu z historii dramatycznego momentu i przedstawieniu go w sposób teatralny i emocjonalny, młody Matejko zastosował w malowanym w Monachium i Krakowie Otruciu królowej Bony (1859), uznanym już ówcześnie za „dojrzały kompozycyjnie”.

W 1860 Matejko odbył krótkotrwałą podróż na studia do Wiednia. Z powodu konfliktu z wiedeńskim profesorem sztuki Christianem Rubenem jeszcze w tym samym roku wrócił do Krakowa. Wtedy wydał Ubiory w Polsce – publikację zawierającą ryciny z postaciami w historycznych strojach, świadectwo jego późniejszych zainteresowań historycznych. Matejko następnie urządził pracownię malarską, początkowo w domu rodzinnym. W 1861 przeprowadził się do „Domu pod Konikiem” Fischerów w Rynku Głównym 39, gdzie pracownię dzielił z Florianem Cynkiem. Jeszcze w tym samym roku 1861 przeniósł się na ulicę Krupniczą do pracowni przerobionej z zakładu fotograficznego Walerego Rzewuskiego. Matejko wówczas był często przygnębiony, czego powodem była nieodwzajemniona miłość do Teodory Giebułtowskiej. Jedna z anegdot na ich temat dotyczy nieudanych zaręczyn Jana z Teodorą w 1862. Szesnastoletnia panna rzuciła pierścionkiem oferowanym przez malarza. Ostatecznie do zaręczyn doszło jednak w roku 1862.

W 1862 namalował między innymi obraz Jan Kochanowski nad zwłokami Urszulki, który sprzedał w Warszawie za około 1000 rubli. W tym samym roku ukończył obraz Stańczyk, którego bohaterem jest tytułowy błazen rozmyślający o utracie Smoleńska. Stańczyk był jednym z wyrazicieli opinii Jana Matejki o historii Polski. W kolejnym obrazie, Kazaniu Skargi (1864), Matejko nadał tytułowej postaci własne rysy. Kazanie Skargi odniosło wielki sukces artystyczny; na wystawie w Paryżu malarz zdobył złoty medal, a hrabia Maurycy Eustachy Potocki z Zatora zapłacił mu 10 000 guldenów za zakup Kazania Skargi. Sukces finansowy i artystyczny pozwolił Matejce założyć rodzinę. W tym czasie jego dwaj bracia, Edmund i Kazimierz walczyli w powstaniu styczniowym. Jan nie wziął udziału w walkach, ponieważ nie potrafił posługiwać się bronią i był wątły fizycznie. Woził natomiast broń i pomagał powstańcom materialnie.

Podobnie jak w przypadku Kazania Skargi, w 1867 Matejko ponownie zdobył złoty medal za obraz Rejtan, a władca austro-węgierski Franciszek Józef I zakupił dzieło za około 50 tys. franków. W 1870, po namalowaniu Unii lubelskiej (1867–1869), został udekorowany w Paryżu Legią Honorową. Następny obraz, Stefan Batory pod Pskowem, został ukończony w 1871. W 1872, jeszcze przed podróżą do Stambułu, Matejko rozpoczął prace nad obrazem Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem, który został ukończony po powrocie do Krakowa. Dzieło ze składek publicznych zakupił Uniwersytet Jagielloński. W listopadzie 1873 przeprowadził się z powrotem na ulicę Floriańską 41, a po spłaceniu rodzeństwa stał się jedynym właścicielem nieruchomości. W maju 1873 został dyrektorem Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie zagrożonej zamknięciem, odrzucając przejęcie praskiej Akademii Sztuk Pięknych. W 1876 zakupił dworek w Krzesławicach, który stał się letnią siedzibą rodziny. W 1878 namalował kolejny ceniony obraz, Bitwę pod Grunwaldem, wtedy też nagrodzono malarza w Paryżu honorowym złotym medalem.

Artystę doceniła międzynarodowa społeczność, został honorowym członkiem Akademii paryskiej, berlińskiej, praskiej, wiedeńskiej, a także Akademii Rafaelowskiej w Urbino. Poświęcał też czas Szkole Sztuk Pięknych oraz walczył o upiększanie Krakowa i zachowanie jego zabytków. Do końca życia cieszył się wielką sławą, tak w Polsce, jak na całym świecie, do czego przyczyniały się liczne nagrody (m.in. na wystawach w Paryżu). Nazywano go „mistrzem”. Swoim malarstwem przyczyniał się do upowszechnienia historii polskiej. W 1883 roku ofiarował swój obraz Jan Sobieski pod Wiedniem papieżowi Leonowi XIII, który z wdzięczności uhonorował go Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Piusa IX.

Działalność konserwatorska i pedagogiczna

Matejko angażował się w działalność konserwatorską. Miał wpływ na ratowanie zabytków Krakowa. Uczestniczył w pracach komisji konserwatorskich podczas odnawiania gotyckiego ołtarza Wita Stwosza w kościele Mariackim (1867–1869), restauracji gmachu Sukiennic (1875–1879), zamku na Wawelu (1886) oraz Kościoła Mariackiego (1889). Brał udział w pracach naukowo-badawczych oraz wykonywał rysunki inwentaryzacyjne podczas otwarcia w katedrze wawelskiej grobów: Kazimierza Wielkiego (1869), królowej Jadwigi (1887) i kardynała Oleśnickiego (1887). Uczestniczył w pracach komisji nad stworzeniem ustawy o konserwacji zabytków. Według projektu Matejki w latach 1889–1891 wykonana została polichromia wnętrz kościoła Mariackiego.

Wykształcił wielu malarzy. Najważniejszymi jego uczniami byli Józef Mehoffer, Stanisław Wyspiański, Jacek Malczewski i Leon Wyczółkowski, czołowi przedstawiciele polskiego modernizmu.

Życie prywatne

W 1864, po sprzedaży Kazania Skargi, mógł pozwolić sobie na małżeństwo z Teodorą Giebułtowską. Ślub odbył się 21 listopada 1864, uroczystość odbyła się w kościele karmelitów na Piasku, w obecności najbliższej rodziny. Zachwyt budziła przede wszystkim suknia panny młodej, zaprojektowana przez artystę osobiście. Zamieszkali początkowo na ulicy Krupniczej. Mieli razem pięcioro dzieci: Tadeusza (1865–1911), Helenę (1867–1932), Beatę (1869–1926), Jerzego (1873–1927) oraz Reginę (1878), która zmarła jako niemowlę. Katarzyna Jaworska pisze, że żona Matejki „była jego powierniczką, ostoją, duchową przyjaciółką. Dodawała mu energii, podtrzymywała na duchu, wciąż utwierdzała w miłości”. Po śmierci Reginy Teodora Matejko zaczęła zapadać na neurozę, donosiła o rzekomej niemoralności męża i groziła swojej rodzinie śmiercią. W 1882 została tymczasowo zamknięta w szpitalu psychiatrycznym, później przeniesiona do innej kamienicy na ul. Floriańskiej. Do końca życia usiłowała bezskutecznie udowodnić, że uporała się z chorobą umysłową. Dzieci także przysparzały mu kłopotów. Synowie, Tadeusz i Jerzy, zupełnie nie byli zainteresowani nauką; więcej szczęścia Jan Matejko miał do córek. Helenę, swoją ulubienicę, wydał za mąż za malarza Józefa Unierzyskiego; Beatę – za Wincenta Kirchmayera.

Pogłębiające się z czasem problemy finansowe Matejki spowodowane były chorobą żony, a także nadmiernym szafowaniem własnym dorobkiem artystycznym. Kilka wielkich płócien podarował Narodowi Polskiemu, papieżowi przekazał Sobieskiego pod Wiedniem, a Francja otrzymała od niego Joannę d’Arc. Obdarowywał też obrazami swoich znajomych – ludzi zwykle bardzo bogatych. Nic nie wziął za portret od hr. Stanisława Tarnowskiego, bezpłatnie podarował portret ks. Marcelinie Czartoryskiej. Nie szczędził też datków na wsparcie ubogich. Ofiarował m.in. na ich rzecz szkic olejny Zygmunt August w ogrodzie wileńskim, który został następnie sprzedany do Warszawy.

Marian Trzebiński w latach 1891–1892 charakteryzował postać Matejki jako osobę niepozorną „niskiego wzrostu, z siwiejącą zaniedbaną brodą i takimiż włosami [...] Obserwując go na ulicy prawie uwierzyć nie mogłem, że ten mały człowieczek króluje niepodzielnie w sztuce naszej i że jest chlubą nie tylko Krakowa, ale i całej Polski”. Przy okazji wystąpienia Matejki na otwarciu roku szkolnego 1891/1892 w ówczesnej Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie Trzebiński dodawał, że Matejko przemawiał „z sensem, ale bez zacięcia krasomówczego”. Trzebiński wspominał też, że zapadła mu w pamięć „drobna postać mistrza, człowieka przepracowanego, wycieńczonego do ostatnich granic, zaniedbanego, opuszczonego, z kościstymi palcami pożółkłymi od tytoniu. Tytoń bowiem i czarna kawa były to dwie rzeczy, którymi Matejko podtrzymywał swe siły”.

Śmierć

Jan Matejko zmarł po pęknięciu wrzodu żołądka 1 listopada 1893 w wieku 55 lat. W czasie jego pogrzebu bił dzwon Zygmunt, a w ostatniej drodze towarzyszyły mu tysiące krakowian. Jego ciało spoczęło w grobowcu rodzinnym w głównej alei na cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Grobowiec znajduje się w alei głównej, rząd: M. pas 43-45.

Styl artystyczny

Malarstwo jako interpretacja historii

Zalicza się go do najważniejszych polskich malarzy, uznawany jest za „największego polskiego malarza historycznego” lub za postać cieszącą się kultem wśród narodu polskiego. Głęboki wpływ na Matejkę wywarł Wilhelm von Kaulbach i jego styl „historycznego symbolizmu”. Nie chodziło tu o dokładne przedstawienie przeszłych wydarzeń, ale o artystyczną swobodę interpretacji, umożliwiającą umieszczanie danych historycznych w wybranej perspektywie. Technika Matejki, utrzymana w gatunku neoklasycznym, została doceniona za „jasność, szczegółowość i wyobraźnię”.

Udało mu się rozpowszechnić wiedzę o historii Polski i podtrzymać pamięć o niegdyś historycznym państwie, które zniknęło z mapy po trzech rozbiorach i straciło możliwość politycznego samostanowienia. Jego dzieła, rozpowszechniane przez tysiące reprodukcji, stały się standardowymi ilustracjami wielu kluczowych wydarzeń w historii Polski.

Technika i cechy malarstwa Matejki

Tajemnicą popularności artysty jest nie tylko kunszt wykonania prac. Matejko był zafascynowany gotycką rzeźbą Wita Stwosza i późnorenesansowymi artystami włoskimi. Obrazy są kadrowane, spiętrzone i przepełnione namiętnością. Artysta komponował wielopostaciowe sceny, często rozwinięte panoramicznie. Jego utwory przenikała silna ekspresja na granicy patosu, wyrafinowana aranżacja całych scen, dynamika linii konturu, intensywne barwy oraz pełne ekspresji rysy fizjonomiczne i psychiczne.

Malarstwo Matejki charakteryzowały precyzja konturu, dbałość o szczegóły oraz starannie wygładzona powierzchnia malarska, uzyskana dzięki oszczędnemu nakładaniu farb. Z upływem czasu artysta nadawał osobiste cechy postaciom i portretował ich zmienne reakcje psychiczne, aby pogłębić dramaturgię przedstawianych scen.

Poglądy na sztukę

W 1882 Matejko zwracał się do uczniów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych następująco: „Sztuka jest obecnie dla nas pewnego rodzaju orężem w ręku, oddzielać sztuki od miłości ojczyzny nie wolno”. W innych okolicznościach wyjaśniał: „Ja nie mogę robić tak, jakbym chciał, ja nie komponuję i nie maluję tak, jak rozumiem warunki artystycznej doskonałości obrazu. O rzeczy ważniejsze chodzi mi więcej niż o nią – o wyraz postaci lub o wyrazistość grupy więcej jak o czystość linii, jak o piękność układu”.

Uzupełniając powyższe uwagi warto zapoznać się ze wspomnieniami W.Tetmajera z kontaktu z Matejką w 1892 roku, zanotowanymi przez malarza Leona Kowalskiego

Krytyka

W monografii Jana Matejki opublikowanej (1973) przez Juliusza Starzyńskiego można przeczytać następujące uwagi:

Było także wielu zwolenników twórczości Matejki. W latach 1884-1908 trwały spory wokół osoby i twórczości Matejki. Przykładowo malarz Stanisław Witkiewicz nazywał Matejkę „jedną z najoryginalniejszych postaci w sztuce, zjawiskiem tak niespodzianym i jedynym jak Bocklin”. Historyk sztuki Maciej Masłowski zauważał, że już wczesne prace malarskie Matejki były wierne „plamie i linii [Eugène’a Delacroix”. Leon Chwistek wspominał, że „Matejko miał bardzo krótkie powodzenie za granicą, niemniej nikt z nas, nawet tak zdecydowany przeciwnik jego koncepcji sztuki jak ja – nie odmówi mu wielkości”.

Matejko narażał się na krytykę ze strony władz carskich i niemieckich. Za Bitwę pod Grunwaldem ówczesny car Aleksander II Romanow prewencyjnie zakazał reprodukcji dzieł malarza, a wystawienie Hołdu pruskiego w Königlich-Preußische Akademie der Wissenschaften w Berlinie wywołało sprzeciw kanclerza Ottona von Bismarcka, który osobiście nie dopuścił do przyznania obrazowi rekomendacji. W trakcie II wojny światowej naziści poszukiwali obrazów Matejki w celu ich bezpowrotnego zniszczenia; dzięki wysiłkom polskich konserwatorów udało się ukryć między innymi Bitwę pod Grunwaldem oraz Hołd pruski, dzięki czemu przetrwały one do czasów współczesnych.

Oskarżenia o antysemityzm

Rzadko odnotowywanym, w odróżnieniu od działalności artystycznej Matejki, elementem krytyki wobec Matejki był otwarcie wyrażany przezeń antysemityzm. Dariusz Konstantynów twierdzi, że ważną rolę w podsycaniu niechętnych Żydom poglądów u Matejki odegrał jego przyjaciel Marian Gorzkowski, który przyczynił się do ufundowania Szkoły Sztuk Pięknych. W 1882 Matejko, jako dyrektor uczelni, zwrócił się do studentów żydowskiego pochodzenia ze Szkoły Sztuk Pięknych następującymi słowy:

A wy, uczniowie hebrajczycy, którzy do naszej Szkoły Sztuk Pięknych przybywacie, pamiętajcie, że sztuka nie jest handlową spekulacyjną jakąś robotą, lecz pracą w wyższych celach ducha ludzkiego, w miłości Boga z miłością kraju złączoną. Jeśli wy chcecie tylko w naszym artystycznym naukowym zakładzie nauczyć się sztuk pięknych dla spekulacji, a nie czuć ani wdzięczności dla kraju, ani żadnych dla niego obowiązków, jeśli wy, hebrajczycy, żyjąc w naszym kraju od wieków nie poczuwacie się do szlachetniejszych dla kraju naszego uczynków ani też chcecie być Polakami, to wynoście się z kraju, idźcie od nas tam, gdzie nie ma żadnej ojczyzny, ni wyższych uczuć miłości kraju, ni wyższych cnót ludzkich w miłości ziemi poczętych.

Na wystąpienie Matejki, które ukazało się drukiem w piśmie „Czas”, z oburzeniem zareagowała krakowska gmina żydowska, oświadczając: „Słowa wychodzące z ust tak poważnych oddziaływają niekorzystnie i na młodzież całą, bo odbijając się tysiąckrotnym echem, każą pojęcia młodego pokolenia i sieją ziarno nienawiści i pogardy kolegów ku kolegom”. Jeden z sygnatariuszy gminy, adwokat Leon Eibenschütz, wdał się w sprzeczkę z Marianem Gorzkowskim. Matejko wytoczył pozew w imieniu Gorzkowskiego, zakończony skazaniem Eibenschütza na 10 dni aresztu i grzywnę 150 złotych reńskich dla ubogich; apelacja Eibenschütza zakończyła się tylko złagodzeniem kary. Matejko wygłaszał antysemickie wypowiedzi i później, np. w trakcie burzliwej wymiany zdań w prasie z ówczesnym właścicielem Bitwy pod Grunwaldem Dawidem Rozemblumem – wymiany podsycanej przez dziennikarza Jana Jeleńskiego z antysemickiego pisma „Rola”.

Odznaczenia i wyróżnienia

• Krzyż Komandorski Orderu Franciszka Józefa (1867)
• Order Legii Honorowej (1870)
• Krzyż Komandorski Orderu Żelaznej Korony
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Piusa IX (1883)
• Złoty Medal papieża Leona XIII (1883)
• Odznaka Honorowa za Dzieła Sztuki i Umiejętności (1887)
• Honorowy członek Towarzystwa Artystycznego w Wiedniu (1888)

Dzieła

Upamiętnienie

Życie i twórczość Jana Matejki były wielokrotnie upamiętniane. Zabytkowa kamienica, w której urodził się, żył i umarł Jan Matejko na ulicy Floriańskiej 41, stała się muzeum biograficznym malarza. Od 1904 Dom Jana Matejki jest Oddziałem Muzeum Narodowego w Krakowie. Dworek Jana Matejki w Krzesławicach, który malarz zakupił w 1876 jako letnią rezydencję, stał się kolejnym muzeum artysty w Krakowie (właścicielem obiektu jest Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie). Na ścianie frontowej dworku znajduje się tablica pamiątkowa z płaskorzeźbioną głową malarza (wmurowana w 1969), a w ogrodzie popiersie Jana Matejki. W wielu polskich miastach znajdują się ulice, których patronem jest Jan Matejko, m.in. w Warszawie, Poznaniu, Wrocławiu, w Bochni, w Słupsku. Imieniem Matejki nazwano Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie, plac w Starym Mieście na Kleparzu w Krakowie, park w Łodzi, liczne szkoły (między innymi Liceum Ogólnokształcące im. Jana Matejki w Wieliczce, Szkołę Podstawową nr 260 w Warszawie, Szkołę Podstawową nr 16 w Sosnowcu).

Na cześć Jana Matejki powstawały pomniki: w Nowym Wiśniczu na Rynku, koło Ratusza (projekt Czesława Dźwigaja, 1993); w Warszawie na Mokotowie przy ulicy Puławskiej (projekt Mariana Koniecznego, 1994); w Krakowie na ulicy Ukrytej (projekt tego samego artysty, 2007); w Krakowie na Plantach, po zachodniej stronie Barbakanu (projekt Jana Tutaja, 2013). Na ścianie Pałacu Sztuki w Krakowie od strony Placu Szczepańskiego znajduje się popiersie Jana Matejki (rzeźba Antoniego Madeyskiego, 1901). Popiersia artysty są eksponowane też w sieni Domu Matejki pod tablicą fundacyjną (rzeźba Antoniego Madeyskiego, 1900), w Parku Jordana w Krakowie oraz muzeum pamiątek po Janie Matejce „Koryznówka” w Nowym Wiśniczu. Na cześć artysty stawiano też tablice pamiątkowe, np. w domu Serafińskich w Bochni, w kościele Mariackim w Krakowie, na głazie w Waplewie Wielkim.

W 2002 r. Narodowy Bank Polski wydał upamiętniającą Matejkę srebrną monetę kolekcjonerską o nominale 20 złotych oraz towarzyszącą jej monetę okolicznościową ze stopu nordic gold o nominale 2 złotych. Obie monety są częścią serii „Polscy Malarze XIX/XX wieku”.

Uchwałą Senatu RP X kadencji z 16 listopada 2022, rok 2023 ustanowiono „Rokiem Jana Matejki”. W myśl uchwały „konsekwentnie realizował misję artysty i prezentował postawę obywatelskiej służby narodowi”.

Zobacz też

• Dworek Jana Matejki w Krzesławicach
• Dworek Matejkówka w Przegini Narodowej
• Pomnik Jana Matejki w Krakowie
• Pomnik Jana Matejki w Warszawie

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Leon Chwistek: Wielość rzeczywistości w sztuce i inne szkice literackie, wybrał i przedmową opatrzył K. Estreicher. Warszawa: 1960. Brak numerów stron w książce
• Jan Gintel (oprac.): Jan Matejko – Wypisy biograficzne. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1955. Brak numerów stron w książce
• Leon Kowalski: Pędzlem i piórem. Kraków: 1930. Brak numerów stron w książce
• Jarosław Krawczyk: Matejko i historia. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1990. OCLC 30107718. Brak numerów stron w książce
• Maciej Masłowski: Dzieje Polski w obrazach. Wydawnictwo „Arkady”, 1959. Brak numerów stron w książce
• Stanisława Serafińska: Jan Matejko: Wspomnienia rodzinne. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1958. Brak numerów stron w książce
• Marek Henryk Słoczyński: Matejko. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2000. ISBN 83-7023-820-3.
• Juliusz Starzyński: Jan Matejko. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1973. Brak numerów stron w książce
• Mieczysław Treter: Matejko: Osobowość artysty, twórczość, forma i styl. Lwów: Książnica Atlas, 1939. Brak numerów stron w książce
• Marian Trzebiński: Pamiętnik malarza. Opracował, wstępem i komentarzem opatrzył Maciej Masłowski. Wrocław: Ossolineum, 1958. Brak numerów stron w książce
• Stanisław Witkiewicz: Matejko, Lwów, 1908, Nakł. Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych, wydawnictwo „Nauka i Sztuka” pod red. Tadeusza Piniego, t. IX. Warszawa E. Wende i S-ka. Druk W.L. Anczyca i S-ki w Krakowie – przedruk opublikowany w opracowaniu: Stanisław Witkiewicz, Pisma wybrane pod redakcją Jana Zygmunta Jakubowskiego, Tom III, Matejko,. Warszawa: „Książka i Wiedza”, 1950. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Arcydzieła Matejki uratowane w bazie Repozytorium Cyfrowego Filmoteki Narodowej – Wytwórnia Filmowa Wojska Polskiego, WFDIF Kronika Filmowa 1945.
• Dziewica Orleańska według Jana Matejki – film dokumentalny o historii i konserwacji obrazu Jana Matejki
• Jan Matejko
• Krótki życiorys i galeria obrazów J. Matejki w: Witold Raczunas: Galeria Malarstwa Polskiego
• O „Stańczyku” Jana Matejki i jego wpływach na malarstwo innych malarzy
• Dwa portrety autorstwa Matejki przekazane przez kolekcjonera w depozyt do Domu Jana Matejki w Krakowie
• Publikacje, zdjęcia i reprodukcje związane z Matejką w bibliotece Polona
• Wokół Matejki, red. Piotr Krakowski, Jacek Purchla, Kraków 1994
• Paleta artysty w zbiorach Wirtualnego Muzeum Małopolski (ang. • pol.)