Apirilaren 9

Apirilaren 9a gregoriotar egutegiaren urteko laurogeita hemeretzigarren eguna da, 100garrena bisurteetan. 266 egun falta dira urtea amaitzeko.

Gertaerak

Euskal Herria

• 1937 –
  • Tropa frankistek Bilbo bonbardatu zuten. Alemaniako eta Italiako abiazioek hartu zuten parte bonbardaketan, eta 30 lagun hil zituzten.
  • Uribarri auzoko tunelean 16 hildako eta 40 zauritu izan ziren, bonbardaketaren aurrean babes hartutako herritarrak harrapatu zituenean tren batek.
  • Egun berean frankistek ondorengo herriak ere bonbardatu zituzten: Amorebieta-Etxano, Areatza, Arrigorriaga, Bedia, Bermeo, Etxebarri, Galdakao, Gorbeia, Leioa, Ugao-Miraballes eta Zeanuri.
• 1969 – ETAk, Fermin Monasterio Perez taxi gidaria erail zuen Bilbon, lanean zebilela.
• 1979 – ETAk, Dionisio Imaz Gorostiza enpresaburua erail zuen Ordizian.

Mundua

• 1940 – Bigarren mundu gerran Alemaniak, Danimarka eta Norvegia indarrez hartu zituen.
• 1977 – Espainiako Alderdi Komunista (PCE) legeztatu egin zen.
• 1991 – Georgiak independentzia aldarrikatu zuen Sobiet Batasunetik.
• 2003 – Iraken, Sadam Husseinek buru zuen diktadura erori egin zen.
• 2005 – Karlos Galeskoa printzea Camilla Parker-Bowlesekin ezkondu zen.
• 2006 – Peruko hauteskundeen lehen itzulian Ollanta Humala hautagai populistak garaipena lortu zuen.
• 2011 – Herbehereetako Alphen aan den Rijn hiriko merkataritza-gune batean egondako tiroketan zazpi pertsona hil ziren.

Arte eta kultura

Euskal Herria

• 2005eko Arabako Bertsolari Txapelketa Asier Otamendik irabazi zuen, bigarrenez jarraian.
• 2017 – Martxoaren 30ean Otxandion hasitako 20. Korrikari amaiera eman zitzaion Iruñean.

Mundua

• 1976 – All the President's Men ("Presidentearen gizon guztiak") filma estreinatu zen, Alan J. Pakulak zuzendu eta Robert Redford, Dustin Hoffman, Jack Warden, Martin Balsam, Hal Holbrook, Jason Robards eta Jane Alexander aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1987 – La estanquera de Vallecas (1987) ("Vallecaseko dendaria") filma estreinatu zen, Eloy de la Iglesiak zuzendu eta Emma Penella, José Luis Gómez, José Luis Manzano, Maribel Verdú, Antonio Gamero, Antonio Iranzo eta Juana Ginzo aktoreek antzeztu zutelarik.

Zientzia eta teknologia

Euskal Herria

Mundua

Kirolak

Euskal Herria

• 2008 – Saski Baskoniak Euroligako lauko finalerako sailkatzea lortu zuen, laugarren urtez jarraian.
• 2011 – Euskal Herriko Itzulia Andreas Klöden alemaniarrak irabazi zuen.
• 2016 – 2016ko Euskal Herriko Itzulia: Alberto Contador espainiar txirrindulariak irabazi zuen.
• 2017 –
  • 2017ko Esku Huskako Binakako Pilota Txapelketa Nagusiaren Finala: Irribarria eta Rezusta bikoteak Bengoetxea VI.a eta Larunbe 22-14 garaitu zituen.
  • 2017ko Udaberriko Klasikoa: Gorka Izagirre garaile.

Mundua

• 1921eko Bost Nazioen Txapelketa: Ingalaterrak partida guztiak irabazi zituen eta hirugarrenez eskuratu zuen Slam nagusia.
• 2023 – Masters Txapelketa: Jon Rahm bizkaitarra irabazle.

Jaiotzak

Euskal Herria

• 1802 - Josefa Tito Recalde, gipuzkoar enpresaburua, xaboiaren fabrikazio industrialaren aitzindaria Euskal Herrian (h. 1858).
• 1869 – Florencio Constantino, bizkaitar tenorra (h. 1919).
• 1896 – Daniel Garbizu Salaberria, euskal poeta eta bertso jartzailea (h. 1984).
• 1897 – Maria Dolores Arbilla, gipuzkoar maistra eta euskararen sustatzailea (h. 1986).
• 1914 – Kasilda Hernáez, Kasi, gipuzkoar anarkista ezaguna eta Felix Likinianoren laguna (h. 1992).
• 1919 – Joxepa Arregi, Jesus Mari Zabarte ETAko presoaren ama, preso eta iheslarien amaren irudi eta sinboloa eta Etxerat elkarteko presidentea (h. 2010).
• 1920 – José Luis Justel, bizkaitar futbolaria (h. 1938).
• 1938 – Jose Luis Lizundia, nafar idazlea eta irakaslea.
• 1958 – Manix Mandiola, gipuzkoar futbolari ohi eta entrenatzailea.
• 1959 – Txelo Ruiz Vazquez, gipuzkoar informatikaria eta EHUko irakaslea.
• 1964 –
  • Josean Bengoetxea, gipuzkoar aktorea.
  • Luis Fernando Rodríguez, gipuzkoar futbolari ohia.
• 1967 – Xabier Zabala, gipuzkoar musikaria eta konpositorea.
• 1977 – Igor Estankona, bizkaitar idazlea.
• 1979 – Agurtzane Obregozo, nafar errugbilari-ohia .
• 1980 – Asier Salcedo, arabar futbolaria.
• 1986 – Carlos Martinez, nafar futbolaria.
• 1987 – Ugaitz Mugertza, gipuzkoar aizkolaria.
• 1994 – Danel Elezkano, Elezkano II.a, bizkaitar pilotaria.
• 1995 – Xabier Prieto Saralegi, gipuzkoar futbolaria.
• 1996 – Markel Gajate, gipuzkoar aktore eta modeloa.
• 1997 – Baptiste Etxeberria, lapurtar futbolaria.
• 1998 – Alexander Gualda, bizkaitar futbolaria.
• 1999 – Jokin Gabilondo, gipuzkoar futbolaria.

Mundua

• 1283 – Margarita Eskoziakoa, Eskoziako Erresumako erregina (h. 1290).
• 1285 – Ayurbarwada Buyantu Khan, Yuan dinastiako laugarren enperadorea (h. 1320).
• 1618 – Agustín Moreto y Cabaña, espainiar idazlea (h. 1669).
• 1649 – James Scott (Monmoutheko I. dukea), ingeles noble eta militarra (h. 1685).
• 1680 – Philippe Nericault Destouches, frantziar antzerkigilea eta diplomatikoa (h. 1754).
• 1763 – Antonio Nariño, Granada Berriko militarra eta politikaria (h. 1823).
• 1766 – Albertine Necker de Saussure, genevar-suitzar idazle eta irakaslea; emakumeen hezkuntzaren defendatzaile goiztiarra (h. 1841).
• 1770 – Thomas Johann Seebeck, alemaniar fisikaria (h. 1831).
• 1773 – Marie Boivin, frantziar emagin, asmatzaile eta idazlea (h. 1841).
• 1784 – Rafael del Riego, espainiar militarra (h. 1823).
• 1795 – Mary Ann Mantell, britainiar paleontologoa, Iguanodonaren aurreneko fosila aurkitu zuena (h. 1869).
• 1802 – Elias Lönnrot,finlandiar olerkigilea (h. 1884).
• 1815 – Alphonse Beau de Rochas, lau denborako motorra asmatu zuen frantziar ingeniaria (h. 1893).
• 1821 – Charles Baudelaire, frantziar poeta, kritikari eta itzultzailea (h. 1867).
• 1830 – Eadweard Muybridge, ingeles argazkilaria (h. 1904).
• 1835 – Leopoldo II.a Belgikakoa, Belgikako erregea eta Belgikar Inperio Kolonialaren sortzailea (h. 1909).
• 1855 –
  • Josef Hellmesberger, austriar musikagile, biolin-jotzaile eta orkestra-zuzendaria (h. 1907).
  • Pavlos Kountouriotis, Greziako presidentea (h. 1935).
• 1865 – Erich Ludendorff, alemaniar jenerala (h. 1937).
• 1867 – Chris Watson, Australiako 3. lehen ministroa (h. 1941).
• 1869 – Élie Cartan, frantziar matematikaria (h. 1951).
• 1872 – Léon Blum, Frantziako Estatuburua (h. 1950).
• 1875 – Leonetto Cappiello, italiar jatorriko frantziar pintore, marrazkilari eta karikatura-egilea (h. 1942).
• 1883 – Mohammed Nadir Shah, Afganistango erregea (h. 1933).
• 1884 – Atala Apodaca, mexikar irakasle, feminista eta iraultzailea (h. 1977).
• 1887 – Florence Price, estatubatuar konpositore klasikoa, piano-jotzailea, organo-jolea eta musika-irakaslea (h. 1953).
• 1898 – Paul Robeson, estatubatuar abeslari, antzezle eta beltzen eskubideen aldeko ekintzailea (h. 1976).
• 1902 – Théodore Monod, frantziar naturalista, esploratzaile, zoologo, botaniko eta humanista (h. 2000).
• 1903 –
  • Ward Bond, estatubatuar aktorea (h. 1960).
  • Gregory Goodwin Pincus, estatubatuar biokimikaria eta sendagilea (h. 1967).
• 1905 – James William Fulbright, estatubatuar hezitzaile eta politikaria (h. 1995).
• 1906
  • Rafaela Aparicio, espainiar aktorea (h. 1996).
  • Catalina Valls, mallorcar antzerki-aktore, antzerki-zuzendari eta idazlea (h. 1999).
  • Victor Vasarely, hungariar-frantziar margolaria (h. 1997).
• 1908 – Paula Nenette Pepín, frantziar konpositore, piano-jole eta kanta-idazlea (h. 1990).
• 1909 – Robert Helpmann, australiar dantzari, aktorea eta koreografoa (h. 1986).
• 1914 – Koichi Oita, japoniar futbolaria (h. 1996).
• 1918 – Jørn Utzon, daniar arkitektoa (h. 2008).
• 1920 –
  • Vicente Ferrer i Moncho, kataluniar filantropoa, txirotasunean bizi zirenak laguntzen konprometitua (h. 2009).
  • Jorge Pacheco Areco, Uruguaiko presidentea (h. 1998).
• 1921 –
  • Mary Jackson, estatubatuar matematikari eta ingeniari aeroespaziala (h. 2005).
  • Yitzhak Navon, Israelgo 5. presidentea (h. 2015).
• 1926 – Hugh Hefner, Playboy aldizkariaren argitaratzailea (h. 2017).
• 1927 – Tiny Hill, zeelandaberritar errugbilaria eta errugbi aukeratzailea (h. 2019).
• 1929 –
  • Fred Hollows, australiar oftalmologoa (h. 1993).
  • Lúcio Lara, Angolako jarduneko presidentea (h. 2016).
• 1930 –
  • Alphonse Alley, Dahomeyko presidentea (h. 1987).
  • Maria Luisa Altieri Biagi, italiar hizkuntzalaria (h. 2017).
• 1931 – Heisuke Hironaka, japoniar matematikaria.
• 1932 –
  • Emilio Hernán, espainiar txirrindulari ohia.
  • Jitts txinpantzea, munduko txinpantzerik zaharrena.
  • Carl Perkins, estatubatuar musikaria, rockabilly estiloaren aitzindarietako bat (h. 1998).
• 1933 –
  • Jean-Paul Belmondo, frantziar aktorea (h. 2021).
  • Georges Jeanclos, frantziar eskultorea (h. 1997).
  • Gian Maria Volonté, italiar aktorea (h. 1994).
• 1936 –
  • Ghassan Kanafani, palestinarren aldeko ekintzailea eta idazle palestinarra (h. 1972).
  • Michael Somare, Papua Ginea Berriko lehen ministroa (h. 2021).
  • Valerie Solanas, estatubatuar idazle eta feminista erradikala (h. 1988).
• 1938 – Viktor Txernomirdin, Errusiako lehen ministroa (h. 2010).
• 1942 – Petar Nadoveza, kroaziar futbolari eta entrenatzailea (h. 2023).
• 1944 – Leila Khaled, Palestinaren Askapenerako Herri Fronteko aktibista politikoa eta militantea.
• 1948 –
  • Jaya Bachchan, indiar aktorea.
  • Bernard-Marie Koltès, frantziar antzerki-idazlea (h. 1989).
• 1949 – Tony Cragg, britainiar eskultorea.
• 1951 - Maria Sumire, perutar abokatu, politikari eta hizkuntz-eskubideeen aldeko ekintzailea.
• 1954 – Dennis Quaid, estatubatuar aktorea.
• 1957 – Severiano Ballesteros, espainiar golfaria, golfaren historian garaipen zerrenda zabalenetakoa zuena (h. 2011).
• 1958 - Francesc Escribano Royo, kataluniar kazetari eta unibertsitateko irakaslea.
• 1960 – Isabel Coixet, kataluniar publizista eta zinema zuzendaria.
• 1963 – Marc Jacobs, estatubatuar moda-diseinatzailea.
• 1966 – Cynthia Nixon, estatubatuar aktore eta ekintzailea.
• 1971 – Jacques Villeneuve, 1 Formulako kanadar pilotua.
• 1973 – Carmen Alcayde, espainiar kazetaria, telebista aurkezlea, aktorea eta idazlea.
• 1974 –
  • Jenna Jameson, estatubatuar aktore pornoa.
  • Alexander Pitxuxkin, errusiar serie-hiltzailea.
• 1978 – Sofía Rhei, espainiar idazle eta poeta esperimentala.
• 1980 – Zoleka Mandela, hegoafrikar idazle eta aktibista (h. 2023).
• 1981 –
  • Albin Pelak, bosniar futbolari ohia.
  • Sergi Vidal, kataluniar saskibaloi jokalaria.
• 1983 – Carmina Verdú, espainiar gimnasta ohia.
• 1984 - Habiba Gribi, tunisiar atleta, distantzia ertain eta luzean aditua.
• 1986 – Leighton Meester, estatubatuar aktore, modelo, abeslari, musikagile eta filantropoa.
• 1990 –
  • Kristen Stewart, estatubatuar aktorea.
  • Ryoko Takara, japoniar futbolaria.
• 1996 –
  • Pauline Burlet, belgikar aktorea.
  • Yuka Momiki, japoniar futbolaria.
• 1998 – Elle Fanning, estatubatuar aktorea.
• 1999 – Lil Nas X, estatubatuar rapero, abeslari eta kantautorea.

Heriotzak

Euskal Herria

• 1655 – Juan Eulate, nafar militarra, Santa Fe de Nuevo Méxicoko, Margarita uharteko eta Kanarietako gobernadore eta kapitain-jenerala, Kanarietan (j. 1583).
• 1870 – Juan Domingo Untzueta, bizkaitar argitaldaria (j. 1794).
• 1916 – Bixente Goikoetxea Errasti, arabar musikagilea, Valladoliden (j. 1854).
• 1935 – Matxin Irabola, lapurtar bertsolaria (j. 1879).
• 1937 – Jesus Martínez de Aragón, arabar abokatu eta militarra, Madrilen (j. 1899).
• 1999 – Irune Arbide Urdanpilleta, gipuzkoar musikaria, Oiartzungo Ibargain Musika Eskolaren sortzailea (j. 1958).
• 2002 – Alazne Rivero, bizkaitar marrazkilari eta komikigilea (j. 1958).
• 2003 – Jorge Oteiza, oriotar eskultore eta arte-teorilaria, Txillidarekin batera XX. mendeko euskal herritar eskultorerik garrantzitsuena (j. 1908).
• 2012 – Iñigo Cabacas, Athletic Club futbol taldearen jarraitzailea, Ertzaintzaren pilotakada batez (j. 1983).
• 2013 – Joxean Lizarribar, gipuzkoar enpresaburua, Berria Taldeko lehendakaria (j. 1951).
• 2020 – Andoni Perez Cuadrado, arabar abertzalea (j. 1926).
• 2021 – Xabier Antoñana, nafar katedraduna, kazetaria, idazlea eta politikaria (j. 1933).

Mundua

• 715 – Konstantino, Aita santua (j. 664).
• 1024 – Benedikto VIII.a, Aita santua.
• 1137 – Gilen X.a Akitaniakoa, Poitiersko konde eta Baskonia eta Akitaniako dukea (j. 1099).
• 1483 – Eduardo IV.a Ingalaterrakoa, Ingalaterrako erregea (j. 1442).
• 1533 – François Rabelais, frantziar idazlea (j. 1483/1494).
• 1557 – Mikael Agricola, finlandiar elizgizon, idazle eta itzultzailea (j. c. 1510).
• 1607 – Leonor Prusiakoa, alemaniar noblea (j. 1583).
• 1626 – Francis Bacon, britainiar filosofo eta estatu-politikaria (j. 1561).
• 1693 – Roger de Bussy-Rabutin, frantziar idazlea (j. 1618).
• 1764 – Christian Wolff, alemaniar filosofoa (j. 1679).
• 1779 – Antonio Maria Bucareli Urtsua, euskal jatorriko espainiar militarra eta kolonia administraria (j. 1717).
• 1804 – Jacques Necker, frantziar politikari eta finantzaria (j. 1732).
• 1806 – Gilen V.a Orange-Nassaukoa, Orangeko printzea eta Zazpi Herbehere Batuen Errepublikako estatuderra (j. 1748).
• 1807 – John Opie, kornubiar margolaria (j. 1761).
• 1850 – William Prout, britainiar kimikari eta sendagilea (j. 1785).
• 1858 – Joseph Karl Stieler, alemaniar margolaria (j. 1781).
• 1882 – Dante Gabriel Rossetti, ingeles olerkari eta margolaria (j. 1828).
• 1889 – Michel Eugène Chevreul, frantziar kimikaria (j. 1786).
• 1908 – Eugène Lefébure, frantziar egiptologoa (j. 1838).
• 1911 – Manuel Aguirre de Tejada, galiziar abokatu eta politikaria (j. 1827).
• 1928 – Irene González, galiziar futbolaria, Espainiako eta Galiziako futboleko lehen jokalaritzat hartua (j. 1909).
• 1936 – Ferdinand Tönnies, alemaniar soziologo eta filosofoa (j. 1855).
• 1938 – Manuel Carrasco i Formiguera, katañuniar politikaria, Kataluniako nazionalismoaren aitzindaria (j. 1890).
• 1945 –
  • Dietrich Bonhoeffer, alemaniar teologo protestantea (j. 1906).
  • Wilhelm Canaris, alemaniar almirantea (j. 1887).
  • Georg Elser, Suabiako nekazari eta arotza, Adolf Hitler hiltzen saiatzeagatik ezaguna (j. 1903).
• 1946 – Ralph Kirby, ingeles futbolaria eta entrenatzailea, Athletic Clubeko entrenatzailea (j. 1884).
• 1953 –
  • Hans Reichenbach, alemaniar filosofoa (j. 1891).
  • Stanisław Wojciechowski, Poloniako presidentea (j. 1869).
• 1959 – Frank Lloyd Wright, estatubatuar arkitektoa (j. 1867).
• 1961 – Zog I.a Albaniakoa, Albaniako erregea (j. 1895).
• 1968 – Zofia Kossak-Szczucka, poloniar idazle eta militante katolikoa eta Bigarren Mundu Gerrako erresistentzia poloniarreko kidea (j. 1890).
• 1971 - Adela Velarde Pérez, Adelita, mexikar militar eta aktibista (j. 1900).
• 1999 –
  • Ibrahim Baré Maïnassara, Nigerko presidentea (j. 1949).
  • Raúl Silva Henríquez, txiletar kardinala (j. 1907).
• 2006 – Vilgot Sjöman, suediar zinema-zuzendaria eta aktorea (j. 1924).
• 2007 – Alain Etchegoyen, frantziar filosofo eta ekonomista (j. 1951).
• 2010 - Hamideh Kheirabadi, Nādereh eta Irango zinemaren ama, irandar aktorea (j. 1924).
• 2011 – Sidney Lumet, estatubatuar zinema zuzendaria (j. 1924).
• 2013 – Paolo Soleri, italiar arkitektoa (j. 1919).
• 2014 –
  • Arthur Robinson, Trinidad eta Tobagoko 3. presidentea (j. 1926).
  • Giulia Tamayo Leon, perutar abokatua eta giza eskubideen aldeko ekintzailea (j. 1958).
• 2015 – Xavier Vinader, kataluniar kazetaria eta Mugarik Gabeko Kazetarien elkarteko lehendakaria (j. 1947).
• 2017 – Carme Chacón, PSC eta PSOEko kataluniar politikaria (j. 1971).
• 2021 –
  • Ramsay Clark, estatubatuar abokatu, ekintzaile eta politikaria (j. 1927).
  • Filipe Edinburghekoa, Elisabet II.a Britainia Handiko erreginaren ezkontidea (j. 1921).
• 2022 – Jack Higgins, ingeles eleberrigilea (j. 1929).
• 2024 –
  • Vladimir Aksionov, sobietar kosmonauta (j. 1935).
  • Jaime de Armiñán, espainiar antzerki idazle, gidoigile eta zinemagilea (j. 1927).
  • Maria Aro, finlandiar aktorea (j. 1942).
  • Saratu Gidado, nigeriar aktorea (j. 1968).

Jaiak eta urteurrenak

• Sehaska egutegiko izendegia: Axular.

Kanpo estekak