Ekainaren 13

Ekainaren 13a gregoriotar egutegiaren urteko ehun eta hirurogeita laugarren eguna da, 165garrena bisurteetan. 201 egun falta dira urtea amaitzeko.

Gertaerak

Euskal Herria

• 1841 – Izura eta Azme herriak batu egin ziren Izura-Azme udalerria osatzeko.
• 1977 – ETA politiko-militarreko kide Josu Basañez Jauregi hil zen Barakaldon, polizia baten autoari jartzen ari zitzaion bonba lehertu baitzitzaion.
• 1979 – ETAk jarritako bonba batek Angel Baños Espada Lemoizeko zentral nuklearreko langilea hil zuen.
• 1999ko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak.
• 2007 – Helikoptero bat erori zen Oñatin, eta han zihoazen bi bidaiariak hil ziren.
• 2008 – Labrazak (Araba) Hiri Harresidunen Nazioarteko Bilguneak ematen duen saria lortu zuen.
• 2015 – 2015-2019ko Hego Euskal Herriko lau hiriburuetako alkateen izendapenak: Bilbo (Juan Mari Aburto, EAJ), Donostia (Eneko Goia, EAJ),
  Gasteiz (Gorka Urtaran, EAJ) eta Iruñea (Joseba Asiron, EH Bildu).

Mundua

• 1878 – Europan Otomandar Inperioak zituen lurraldeei buruzko Berlingo Biltzarra hasi zuten.
• 1985 – Hegoafrikan arraza ezberdinen arteko ezkontzak eta harreman sexualak zigorgabetu ziren.
• 1991 – Leningrad hiriak antzinako izena berreskuratu zuen: San Petersburgo.
• 2005 – Michael Jackson aske utzi zuten kargurik gabe.
• 2008 – Lisboako Itunari ezetza eman zioten Irlandako Errepublikan erreferendum bidez.
• 2009 – Mahmoud Ahmadinejad alde handiz garaile izan zen Irango hauteskunde orokorretan.

Arte eta kultura

Euskal Herria

• 2007 – Barricada musika taldeak milioi bat kopia saldu zituztela ziurtatzen duen diamantezko disko saria jaso zuen.
• 2008 – Labrazak (Araba) Hiri Harresidunen Nazioarteko Bilguneak ematen duen saria lortu zuen.

Mundua

• 1962 – Lolita filma etreinatu zen, Stanley Kubrickek zuzendu eta James Mason, Shelley Winters, Sue Lyon eta Peter Sellers aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1985 – Prizzi's Honor ("Prizzitarren Ohorea") filma estreinatu zen, John Hustonek zuzendu eta Jack Nicholson, Kathleen Turner, Robert Loggia, Anjelica Huston eta William Hickey aktoreeek antzeztu zuten.
• 1989 – Licence to Kill ("Hiltzeko Lizentzia") filma estreinatu zen, John Glenek zuzendu eta Timothy Dalton, Carey Lowell, Robert Davi eta Talisa Soto aktoreek antzeztu zutelarik.

Zientzia eta teknologia

Euskal Herria

Mundua

• 1983 – Pioneer 10 ontzia eguzki-sistematik irteten den gizakiak eginiko lehen gauza izan zen.

Kirolak

Euskal Herria

• 1993 – Oceano Andrade da Cruz portugaldar futbolariak Atotxa estadioan Errealaren azken gola sartu zuen.
• 2010 – Realak Celta de Vigori 2-0 irabazi eta lehen mailara igo zen 3 urtez bigarren mailan egon ondoren.

Mundua

• 2011 – Dallas Mavericks taldeak lehen aldiz NBAko finala irabazi eta Dirk Nowitzki jokalari onena izendatu zuten.

Jaiotzak

Euskal Herria

• 1789 – Juan Manuel Besnes, euskal herritar margolari eta kaligrafoa (h. 1865).
• 1879 – Jose Iturria, nafar idazlea eta apaiz kaputxinoa (h. 1952).
• 1886 - Antonio Egiluz, Begoñako Errepublikako etxeko mediku titularra (h. 1955).
• 1901 – Manuel Mari Apalategi, apaiz eta euskal idazlea (h. 1984).
• 1906 – Antonia Salaberria, gipuzkoar erraketista (h. 2000).
• 1909 – Antonio Añoveros, euskal apezpikua, Bilboko apezpikua izandakoa (h. 1987).
• 1926 – Bernard Quemada, gipuzkoar hizkuntzalaria, erromanista eta lexikografoa (h. 2018).
• 1933 –
  • Jose Luis Areta, Areta III, nafar futbolaria (h. 2011).
  • Anton Barrutia, bizkaitar txirrindularia (h. 2021).
• 1935 – Javier Aguirre Fernández, gipuzkoar zinema zuzendari eta gidoigilea (h. 2019).
• 1941 – José Antonio Sarazibar, bizkaitar sindikalista eta politikaria.
• 1948 – Iñigo Jaca, gipuzkoar medikua.
• 1950 – Pello Esnal, gipuzkoar idazlea.
• 1958 – Fernando Marías, bizkaitar idazlea (h. 2022).
• 1960 –
  • Joseba Aurrekoetxea, bizkaitar politikaria.
  • Nerea Mujika, bizkaitar irakasle eta kultura eragilea.
  • Evaristo Páramos, Evaristo, euskal herritar punk abeslaria, Galizian.
• 1971 –
  • Andoni Luis Aduriz, gipuzkoar sukaldaria.
  • Pedro Villuela, bizkaitar kirolaria, grekoerromatar borrokan aritzen dena.
• 1972 - Galder Izaola, bizkaitar futbolari ohi eta entrenatzailea.
• 1973 – Hasier Arraiz, arabar politikaria, Sortu alderdiko presidentea.
• 1974 – Peio Etxeleku, baxenabartar politikari jeltzalea, Ipar Buru Batzarreko lehendakaria.
• 1975 –
  • Javier Gurrutxaga Rivero, gipuzkoar futbolari ohia.
  • Rakel Mateo, bizkaitar triatleta paralinpikoa.
• 1977 – Yoseba Peña, bizkaitar idazlea.
• 1983 – Rebeca Linares, euskal herritar aktore pornoa.
• 1988 – Mikel Sagarzazu, gipuzkoar aktore, bikoiztaile eta itzultzailea.
• 1995 – Eneko Capilla, gipuzkoar futbolaria.
• 2000 – Julen Egiguren, Egiguren V.a, gipuzkoar pilotaria.

Mundua

• 40 – Gnaeus Julius Agricola, erromatar jeneral eta politikaria (h. 93).
• 823 – Karlos II.a Burusoila, Mendebaldeko Frantziako erregea (h. 877).
• 839 – Karlos III.a Gizena, Karolingiar Inperioko enperadorea (h. 888).
• 1539 – Jost Amman, suitzar artista (h. 1591).
• 1580 – Willebrord Snel van Royen, Snellius, herbeheretar astronomo eta matematikaria (h. 1626).
• 1585 – Antonio Ruiz de Montoya, perutar jesuita (h. 1652).
• 1592 – Sofia Edviga Brunswick-Lüneburgekoa, Brunswick-Lüneburgeko dukesa eta Nassau-Dietzeko kondesa ezkontidea (h. 1642).
• 1751 – Gregoria Apaza, aimara indigenen heroina eta iraultzailea (h. 1782).
• 1752 – Frances Burney, ingeles eleberrigile satiriko, egunkarietako idazle eta antzerkigilea (h. 1840).
• 1773 – Thomas Young, britainiar sendagile, zientzialari eta arkeologoa (h. 1829).
• 1790 – José Antonio Páez, Venezuelaren independentziaren alde borrokatu zen politikaria eta militarra (h. 1873).
• 1808 – Patrice de Mac-Mahon, Frantziako Hirugarren Errepublikako bigarren presidentea (h. 1893).
• 1821 – Albert de Broglie, Frantziako lehen ministroa (h. 1901).
• 1828 – Jules-Élie Delaunay, bretainiar margolaria, eragin handiduna (h. 1891).
• 1831 – James Clerk Maxwell, eskoziar fisikaria, XIX. mendeko zientzialari handienetakoa (h. 1879).
• 1846 – Rose Elizabeth Cleveland, Ameriketako Estatu Batuetako Lehen Dama (h. 1918).
• 1854 –
  • Jenny Nyström, suediar margolaria eta ilustratzailea (h. 1946).
  • Charles Algernon Parsons, anglo-irlandar ingeniaria, lurrun-turbinaren asmatzailea (h. 1931).
• 1865 – William Butler Yeats, irlandar poeta eta antzerkigilea, 1923ko Literaturako Nobel Saria (h. 1939).
• 1870 – Jules Bordet, belgikar mediku eta mikrobiologoa, 1919ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1961).
• 1872 – Albert Demangeon, frantziar geografoa (h. 1940).
• 1874 – Leopoldo Lugones, argentinar poeta eta idazlea (h. 1938).
• 1876 – William Sealy Gosset, Student , ingeles estatistikaria (h. 1937).
• 1877 – Antoine Dieuzayde, frantziar jesulagun eta Frantziako Erresistentziaren kidea (h. 1958).
• 1884 – Étienne Gilson, frantziar filosofo eta filosofiaren historialaria (h. 1978).
• 1888 –
  • Fernando Pessoa, portugaldar saiakeragile eta olerkaria (h. 1935).
  • Elisabeth Schumann, alemaniar opera abeslari soprano lirikoa eta musika-irakaslea (h. 1952).
• 1892 – Basil Rathbone, ingeles aktorea (h. 1967).
• 1893 –
  • Klavdia Nikolaieva, errusiar boltxebikea (h. 1944).
  • Dorothy L. Sayers, britainiar emakume idazle eta itzultzailea (h. 1957).
• 1894 –
  • Jacques Henri Lartigue, frantziar argazkilaria (h. 1986).
  • Francis Pelissier, frantziar txirrindularia, Euskal Herriko Itzuliko lehen ekitaldiaren irabazlea (h. 1959).
• 1897 – Paavo Nurmi, finlandiar atleta, Olinpiar Jokoen historiako atletarik onenenetarikoa (h. 1973).
• 1899 – Carlos Chávez, mexikar musikagilea eta orkestra-zuzendaria (h. 1978).
• 1901 –
  • Tage Erlander, Suediako lehen ministroa (h. 1985).
  • Jean Prévost, frantziar idazle, kazetari eta Frantziako Erresistentziaren kidea (h. 1944).
• 1906 – Bruno de Finetti, italiar matematikari eta estatistikaria (h. 1985).
• 1908 –
  • Federico Clavería, eusko-estatubatuar marinea, Pazifikoko Gerran gerra-korrespontsal gisa aritu zeba (h. 1994).
  • Maria Helena Vieira da Silva, portugaldar-frantziar margolaria (h. 1992).
• 1910 – Gonzalo Torrente Ballester, espainiar eleberrigilea (h. 1999).
• 1911 –
  • Luis Walter Alvarez, estatubatuar fisikaria, 1968ko Fisikako Nobel saria (h. 1988).
  • Jean-Paul-Marie Vincent, frantziar apezpikua, Baionako apezpikua izandakoa (h. 1994).
• 1917 –
  • Odette Roy Fombrun, haitiar feminista, sufragista, idazlea, irakaslea eta intelektuala (h. 2022).
  • Augusto Roa Bastos, paraguaiar idazlea (h. 2005).
• 1918 – Ben Johnson, estatubatuar aktorea (h. 1996).
• 1927 –
  • Slim Dusty, australiar country musikaria (h. 2003).
  • Franco Maria Malfatti, italiar politikaria, Europako Batzordeko 3. lehendakaria (h. 1991).
• 1928 – John Forbes Nash, Jr., estatubatuar matematikaria, 1994ko Ekonomiako Nobel Saria (h. 2015).
• 1929 – Alan Civil, britainiar tronpa jolea (h. 1989).
• 1932 –
  • Bob McGrath, estatubatuar aktorea, abeslaria, musikaria eta haurrentzako liburuen egilea (h. 2022).
  • – Charles W. Misner, estatubatuar fisikaria (h. 2023).
• 1935 –
  • Christo, bulgariar-estatubatuar artista (h. 2020).
  • Ugné Karvelis, lituaniar idazle, literatura-kritikaria, itzultzailea eta diplomazialaria (h. 2002).
  • Samak Sundaravej, Thailandiako lehen ministroa (h. 2009).
  • Liudmila Txernikh, errusiar astronomoa (h. 2017).
• 1936 – Michel Jazy, frantziar atleta, distantzia ertain eta luzeko lasterketetan espezializatua (h. 2024).
• 1937 – Irina Kiritxenko, sobietar pistako txirrindularia (h. 2020).
• 1939 – Siegfried Fischbacher, Siegfried & Roy bikoteko alemaniar-estatubatuar aktore eta ilusionista (h. 2021).
• 1941 – Frans Verbeeck, belgikar txirrindulari ohia.
• 1943 – Malcolm McDowell, ingeles aktorea.
• 1944 –
  • Ban Ki-moon, Nazio Batuen Erakundeko 8. idazkari nagusia.
  • Tuna Mascarenhas, caboverdetar laborategi medikoko aktibista eta zientifikoa (h. 2009).
• 1946 –
  • Cristina Hoyos, espainiar dantzaria eta koreografoa.
  • Paul Modrich, estatubatuar biokimikaria, 2015eko Kimikako Nobel Saria.
  • Montserrat Roig, kataluniar idazlea (h. 1991).
• 1951 – Stellan Skarsgård, suediar aktorea.
• 1953 – Tim Allen, estatubatuar aktore eta umorista.
• 1955 – Ewine van Dishoeck, herbeheretar astronomoa eta kimikaria.
• 1959 –
  • Boiko Borisov, Bulgariako lehen ministroa.
  • Maurice G. Dantec, frantziar idazle eta musikaria (h. 2016).
  • Klaus Iohannis, Errumaniako presidentea.
• 1962 – Ally Sheedy, estatubatuar aktorea.
• 1963 –
  • Alaska, mexikar-espainiar abeslari, aktore eta enpresaria.
  • Félix Tshisekedi, Kongoko Errepublika Demokratikoko presidentea.
  • Hikari Ōe, autismoa duen japoniar musikagilea.
• 1965 –
  • Cristina Borboikoa, Espainiako infanta.
  • Vahide Perçin, turkiar aktorea.
• 1966 –
  • Luis Merlo, espainiar aktorea.
  • Grigori Perelman, errusiar matematikaria.
• 1968 –
  • Fabio Baldato, italiar txirrindulari ohia.
  • David Gray, britainiar kantautorea.
• 1969 –
  • Virginie Despentes, frantziar idazle, nobelagile eta zinemagilea.
  • Cayetana Guillén Cuervo, espainiar aktorea, kazetaria eta telebistako aurkezlea.
• 1970 – Julián Gil, aktorea.
• 1972 –
  • Ana Bautista, kanariar gimnasta ohia.
  • Stéphane Collet, frantziar futbolari ohia.
• 1974 –
  • Santiago Blanco, espainiar txirrindulari ohia.
  • Dušan Petković, serbiar futbolari ohia.
  • Steve-O, Estatu Batuetako telebistako pertsonaia.
• 1977 – Tamim al-Barghouti, egiptoar-palestinar poeta eta idazlea.
• 1980 – Juan Carlos Navarro, La Bomba, kataluniar saskibaloi jokalaria.
• 1981 –
  • Chris Evans, estatubatuar aktorea.
  • Mick Fanning, australiar surflaria.
• 1982 – Kenenisa Bekele, distantzia luzeetako etiopiar atleta, historian izan den fondista hoberenetakoa.
• 1986 –
  • Kat Dennings, estatubatuar aktorea.
  • Ashley Olsen, estatubatuar aktore ohia, moda-diseinatzailea eta enpresaburua.
  • Mary-Kate Olsen, estatubatuar aktore ohia, moda-diseinatzailea eta enpresaburua.
  • Måns Zelmerlöw, suediar pop abeslaria eta telebista aurkezlea.
• 1989 – Jorge Rico, Rico IV.a, errioxar pilotari ohia.
• 1994 – Deepika Kumari, indiar arkularia.
• 1995 –
  • Mapi León, espainiar futbolaria.
  • Petra Vlhová, eslovakiar eskiatzailea, slalom eta slalom erraldoian espezialitatua.
  • Fuschia Anne Ravena, filipinar edertasun modeloa.

Heriotzak

Euskal Herria

• 1193 – Petri Artaxoakoa, nafar elizgizona, Iruñeko apezpikua.
• 1572 – Jeronimo Arbolantxa, nafar poeta (j. c. 1546).
• 1896 – Manuel Laredo, arabar artista eta politikaria, Madrilen (j. 1842).
• 1984 – Iñaki Begiristain, euskal idazlea (j. 1922).
• 1997 – Francisco Zelaia, bizkaitar futbolaria (j. 1920).

Mundua

• 1231 – Antonio Paduakoa, Portugalgo apaiz frantziskotarra (j. 1195).
• 1348 – Don Juan Manuel, Gaztelako idazle eta noblea (j. 1282).
• 1550 – Veronica Gambara, italiar poeta eta buruzagi politikoa (j. 1485).
• 1762 – Dorothea Leporin-Erxleben, alemaniar medikua, Halleko Unibertsitatean medikuntzako doktoretza eskuratu zuen lehen emakumea (j. 1715).
• 1782 – Anna Göldin, sorginkeria egotzita Suitzan exekutatu zuten azken emakumea (j. 1734).
• 1805 – Giovanni Battista Tommasi, Maltako Ordenako 73. Printze eta Maisu Nagusia (j. 1731).
• 1861 – Henry Gray, ingeles anatomista eta zirujaua (j. 1827).
• 1871 – Jean-Eugène Robert-Houdin, frantziar erlojugile, ilusionista eta magoa (j. 1805).
• 1881 – Josef Skoda, txekiar fisikaria (j. 1805).
• 1886 – Luis II.a Bavariakoa, Bavariako erregea (h. 1845).
• 1894 – Nikolai Ge, errusiar margolaria (j. 1831).
• 1895 – Manuel Ruiz Zorrilla, espainiar politikaria (j. 1833).
• 1901 – Leopoldo Alas "Clarín", espainiar idazlea (j. 1852).
• 1918 – Mikel Aleksandrovitx Romanov, Errusiako Duke Handia (j. 1878).
• 1926 – Nikoloz Txkheidze, georgiar mentxebikea (j. 1864).
• 1931 –
  • Santiago Rusiñol, kataluniar idazle eta margolaria (j. 1861).
  • Kitasato Shibasaburō, japoniar sendagilea eta bakteriologoa, izurri bubonikoa eragiten duen baziloaren aurkitzailea (j. 1853).
• 1943 – Kočo Racin, mazedoniar poeta iraultzailea (j. 1908).
• 1947 – Helen May Martin, estatubatuar piano-jotzailea (j. 1893).
• 1948 – Osamu Dazai, japoniar idazlea (j. 1909).
• 1951 – Ben Chifley, Australiako 16. lehen ministroa (j. 1885).
• 1956 – Sofia Panina, errusiar politikari eta filantropo liberala (j. 1871).
• 1958 – Pierre-Étienne Flandin, Frantziako lehen ministroa (j. 1889).
• 1965 – Martin Buber, Austrian jaiotako filosofo judua (j. 1878).
• 1972 – Georg von Békésy, hungariar biokimikaria, 1961eko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1899).
• 1973 – Yoro Diakité, Maliko lehen ministroa (j. 1932).
• 1975 – Arturo Tabera, espainiar kardinala, Iruñeko artzapezpiku eta Tuterako apezpikua izandakoa (j. 1903).
• 1978 – Alice Rey Colaço, portugaldar margolari, ilustratzaile modernista, opera-abeslari, eszenografo eta jantzi-diseinatzailea (j. 1890).
• 1979 – Demetrio Stratos, greko-italiar lirista, multi-instrumentalista, musika ikertzailea, eta italiar rock talde progresiboko abeslaria (j. 1945).
• 1982 – Khalid Saudi Arabiakoa, Saudi Arabiako erregea (j. 1913).
• 1986 –
  • Benny Goodman, estatubatuar musikaria (j. 1909).
  • Dean Cyril Reed, estatubatuar aktore eta musikaria (j. 1938).
• 1987 – Geraldine Page, estatubatuar aktorea (j. 1924).
• 1989 – Scott Ross, estatubatuar piano eta klabezin jotzailea (j. 1951).
• 1992 – Pumpuang Duangjan, thailandiar abeslari eta aktorea (j. 1961).
• 1993 – Deke Slayton, estatubatuar astronauta (j. 1924).
• 1994 – James B. Pollack, estatubatuar astrofisikaria (j. 1938).
• 1998 – Lucio Costa, brasildar arkitekto eta hirigilea (j.1902).
• 2000 – Rafael de la Hoz Arderius, espainiar arkitektoa (j. 1924).
• 2003 – Guy Lux, frantziar kazetaria, irratian eta telebistan aritutakoa (j. 1919).
• 2005 –
  • Eugenio de Andrade, portugaldar poeta (j. 1923).
  • Álvaro Cunhal, portugaldar politikari eta abokatu komunista (j. 1913).
  • David Diamond, estatubatuar musikagilea (j. 1915).
  • Jesús Moncada, katalan hizkuntzako espainiar idazlea (j. 1941).
• 2006 – Charles Haughey, Irlandako Taoiseacha (j. 1925).
• 2012 –
  • Roger Garaudy, frantziar filosofoa eta politikaria (j. 1913).
  • William Standish Knowles, estatubatuar kimikaria, 2001eko Kimikako Nobel Saria (j. 1917).
• 2015 – Sergio Renán, argentinar aktore eta zinemagilea (j. 1933).
• 2017 –
  • Emma Maleras, dantza espainiarreko dantzari eta koreografo katalana (j. 1919).
  • Anita Pallenberg, germano-italiar aktore, artista eta modeloa (j. 1942).
• 2019 – Edith Gonzalez, mexikar aktore eta dantzaria (j. 1964).
• 2021 – Ned Beatty, estatubatuar aktorea (j. 1937).
• 2022 – Giuseppe Pericu, italiar politikaria, Genovako alkatea (j. 1937).
• 2023 –
  • Cormac McCarthy, estatubatuar eleberrigilea (j. 1933).
  • Paul Rendall, ingeles errugbilaria (j. 1954).

Jaiak eta urteurrenak

• Sehaska egutegiko izendegia: Antton, Anton, Antxon eta Antxone.

Jaieguna ospatzen da ondoko herrietan:

• Bizkaian: Abadiño, Portugalete (Buenavista), Errigoiti, Abanto-Zierbena (Gallarta), Igorre, Sukarrieta, Zeberio
• Gipuzkoan: Deba, Errezil, Ataun,Oiartzun
• Lapurdin: Arrangoitze
• Nafarroan: Etxauri
• Zuberoan: Ligi-Atherei

Kanpo estekak