رئیس مجلس شورای اسلامی

رئیس مجلس شورای اسلامی به وسیلهٔ رأی مستقیم نمایندگان مجلس شورای اسلامی برای یک دوره یک ساله برگزیده می‌شود و با توجه به آئین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی تکرار یک دوره منع قانونی ندارد.

رئیس مجلس همچنین رئیس هیئت رئیسه مجلس نیز هست. رئیس مجلس وظیفهٔ ادارهٔ مجلس را بر عهده دارد و در صورت حضور نداشتن وی در جلسه، به ترتیب نایب اول و نایب دوم، عهده‌دار این سمت خواهند بود.

نخستین رئیس مجلس شورای اسلامی اکبر هاشمی رفسنجانی بود و پس از وی به ترتیب مهدی کروبی، علی‌اکبر ناطق نوری، مهدی کروبی، غلامعلی حداد عادل، علی لاریجانی، و محمدباقر قالیباف برای این جایگاه برگزیده شدند.

وظایف و اختیارات

درون مجلس

بخشی از اختیاراتی که به رئیس مجلس داده شده در قانون اساسی گنجانده شده‌است. این اختیارات البته بیشتر مربوط به ارتباط مجلس با دیگر قوا است و به اختیارات رئیس مجلس که مورد مناقشه نمایندگان است ارتباط ندارد. یکی از اختیارات مهم رئیس مجلس که در برخی از دولت‌ها موضوع مناقشه بوده در اصول ۸۵ و ۱۳۸ قانون اساسی به او داده شده‌است. بر پایه این اصول قانون اساسی، تصویب‌نامه‌های دولت و شوراهای زیر نظر دولت که جنبه قانون‌گذاری دارد باید به تأیید رئیس مجلس برسد.

وظایف و اختیارات رئیس مجلس (ماده ۲۱):

1. اداره جلسات مجلس به‌شرح مواد این آیین‌نامه
2. اداره کلیه امور اداری، مالی، استخدامی، و سازمانی مجلس
3. امضای کلیه احکام استخدامی بر پایه آیین‌نامه استخدامی کارکنان مجلس و سایر قوانین و مقررات
4. امضای کلیه نامه‌های مربوط به امور قانونگذاری و پارلمانی مجلس
5. حضور در نهادهای قانونی که رئیس مجلس عضو آن‌ها است.
6. ارائه گزارش کامل از تصمیمات و اقدامات هیئت رئیسه در رابطه با مسائل گوناگون مربوط به مجلس و واحدهای تابعه آن هر سه ماه یک‌بار به نمایندگان
7. سایر موارد مذکور در قانون اساسی و دیگر مقررات

بیرون از مجلس

یکی از اختیارات دیگر رئیس مجلس، ابلاغ قوانین است و اگر رئیس‌جمهور مصوبات مجلس که به تأیید شورای نگهبان رسیده را نادیده بگیرد رئیس مجلس آن را ابلاغ خواهد کرد.یکی دیگر از اختیارات او که برخی آن را برخلاف تفکیک قوا می دانند این هست که طبق اصل ۱۳۸ قانون اساسی ایران هرگاه رئیس‌مجلس مصوبه کمیسیونهای‌دولت یا خود هیات‌وزیران را برخلاف قوانین بیابد با ذکر دلیل برای تجدید‌نظر به دولت می فرستد و اگر دولت آن تغییرات را اعمال نکند ان مصوبه قابلیت اجرایی ندارد؛البته ان دسته از مصوبات ارکان قوه مجریه که خارج از دولت اند همانند شورای عالی اداری،شورای عالی آموزش و پرورش و... قابلیت رسیدگی توسط رییس‌مجلس‌را ندارند. همچنین رئیس مجلس یکی از اعضای شورای موقت ریاست‌جمهوری ایران است که در صورت استعفای رئیس‌جمهور تشکیل می‌شود و تا زمان تعیین جانشین او فعالیت می‌کند.

عضویت رئیس مجلس در شورای عالی امنیت ملی، شورای عالی انقلاب فرهنگی، و مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز جایگاه او را با دیگر نمایندگان و نایب رئیسان متفاوت می‌کند.

اختیارات فرا قانونی

به جز اختیاراتی که در قانون برای رئیس مجلس پیش‌بینی شده نشست سران قوه در دوره رهبری آیت الله خمینی و همچنین در مقاطعی از رهبری آیت الله خامنه‌ای اختیارات فرا قانونی داشته‌است.

فهرست

رئیس سِنی مجلس

نخستین بند از مبحث «تشکیلات قانون‌گذاری» در آیین‌نامه داخلی مجلس به موضوع «هیئت‌های رئیسه مجلس» اشاره دارد که شامل هیئت رئیسه سنی، هیئت رئیسه موقت و هیئت رئیسه دائم می‌شود. براساس ماده ۱۰ این آیین‌نامه، مسن‌ترین فرد از نمایندگان حاضر به عنوان «رئیس سنی» و فرد بعدی به عنوان نایب رئیس و دو نفر از جوان‌ترین نمایندگان حاضر به سمت دبیر تعیین می‌شوند و در جایگاه هیئت رئیسه قرار می‌گیرند. در صورت تساوی سن، هیئت رئیسه سنی با قید قرعه از بین مسن‌ترین و جوان‌ترین نمایندگان حاضر تعیین خواهد شد. وظایف هیئت رئیسه سنی شامل اداره جلسه افتتاحیه، انجام مراسم تحلیف، قرعه‌کشی اسامی نمایندگان برای عضویت در شعب و توزیع اعتبارنامه‌ها بین شعب و اجرای انتخابات هیئت رئیسه موقت است.

جستارهای وابسته

• فهرست انتخابات‌های ریاست مجلس شورای اسلامی
• فهرست رؤسای مجلس شورای ملی
• هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی
• نایب‌رئیس مجلس شورای اسلامی

منابع