Abuztuaren 16

Abuztuaren 16a gregoriotar egutegiaren urteko berrehun eta hogeita zortzigarren eguna da, 229.a bisurteetan. 137 egun falta dira urtea amaitzeko.

Gertaerak

Euskal Herria

• 1893 – Sanrokada deituriko matxinada abertzalea izan zen Gernikan.
• 1942 – Bilboko Begoñako Andre Mariaren basilikaren parean Juan José Domínguez Muñoz falangistak esku-granada bat jaurti zuen, eta hirurogeita hamar zauritu arin eragin zituen.
• 1979 – ETAk Antonio López Carreras erail zuen Bilbon.
• 2006 – Laredoko gas leherketaren ostean larri zaurituriko emakume Getxotarra ospitalean hil zen.

Mundua

• 1570 – Amerikako kolonia espainiarretan Inkisizioa ezarri zen.
• 1773 – Klemente XIV.ak Jesusen Konpainia desegin zuen mundu osoan.
• 1907 – Muley Abdelaziz Marokoko sultan izendatu zuten.
• 1960 – Zipre Erresuma Batuarengandik independizatu zen.
• 1998 – 29 hildako eta 200 zauritu eragin zituen bonba-auto bat lehertu zen Omaghen (Ipar Irlanda).
• 2005 – West Caribbean konpainiaren hegazkin bat Venezuelan erori zen, 152 hildako eraginez.
• 2009 – 44 pertsona hil ziren Kuwaiten, ezkontza bat ospatzen ari zirela, sute bat piztean.

Arte eta kultura

Mundua

• 1876 – Sigfrido (alemanez: Siegfried), Richard Wagnerrek idatzitako Nibelungoen eraztuna opera saileko hirugarren opera estreinatu zen Bayreutheko Festspielhausen.

Zientzia eta teknologia

Mundua

• 1885 – 249 Ilse asteroidea aurkitu zuten.
• 1982 – Lehen CDa sortu zen.

Kirolak

Euskal Herria

• 2009 –
  • Ekaitz Saies arraunlari donostiarrak Munduko Txapelketa irabazi zuen K-1 4x200m errelebo kategorian.
  • Euskotren Ligaren lehenengo denboraldia amaitu zen. Galizia erraz nagusitu zen zortzi estropadatatik sei irabazita.
• 2015 – Emakumezkoen Traineru Ligako 2015eko denboraldia: San Juan izan zen txapelduna bigarren aldiz jarraian

Mundua

• 2009 – Usain Boltek urrezko domina lortu zuen 100 metroko lasterketan Berlingo Munduko Atletismo Txapelketan, munduko errekorra hobetuz eta marka 9.58 segundotan ezarriz.

Jaiotzak

Euskal Herria

• 1599 – Diego López Pacheco, Espainia Berriko erregeordea eta Nafarroako erregeordea (h. 1653).
• 1850 – Emilio Campuzano, bizkaitar ingeniaria, Santiago de Compostelan (h. 1938).
• 1860 – Ricardo García Mercet, bizkaitar militar eta naturalista, entomologian nabarmendua (h. 1933).
• 1907 – Fernando Goenaga Iribarren, gipukoar abeslaria, Isil-isilik abesti herrikoiaren egilea (h. 1990).
• 1932 – Carlos Diaz Arkotxa, bizkaitar militarra eta Ertzaintzako buruzagia (h. 1985).
• 1935 – Carmelo Borobia, nafar apaiza, Tarazonako apezpikua (h. 2022).
• 1943 – Luis Roldán, nafar politikaria eta goardia zibilaren zuzendaria, Zaragozan (h. 2022).
• 1944 – Rafael Camiña, bizkaitar belar hockey jokalari ohia.
• 1946 – Maite Zelaia, gipuzkoar arkitektoa, formazio hori jaso zuen lehen emakume eibartarra.
• 1947 – Jaime de Salazar y Acha, gipuzkoar historialari eta genealogista.
• 1951 – Josetxo Zaldua, kazetari eta argazkilari nafar eta mexikarra (h. 2021).
• 1952 – Mixel Berhokoirigoin, baxenafar laboraria, Euskal Herriko Laborantza Ganberako presidentea eta Bakegileak taldeko kidea (h. 2021).
• 1953 – Ana Urkijo, bizkaitar abokatu eta Athletic Clubeko presidente ohia.
• 1956 – Ruper Ordorika, euskal abeslaria.
• 1959 – Lorena Lopez de Lacalle, arabar politikaria.
• 1962 – Ana Borderas, gipuzkoar kazetaria eta irrati-esataria.
• 1972 – Abigail Lazkoz, bizkaitar margolaria.
• 1973 – Iker Sarriegi, gipuzkoar futbolari ohi eta abokatua.
• 1979 – Maite Larburu, gipuzkoar biolin-jotzailea.
• 1980 – Amalur Arbelaitz Arbelaitz, gipuzkoar baserritarra eta kirolaria.
• 1984 – Jon Larreategi, gipuzkoar futbolari ohia.
• 1986 – Javier Etxarri, nafar txirrindularia.
• 1995 – Oier Goia, gipuzkoar errugbilaria.
• 1997 – Aihen Muñoz, gipuzkoar futbolaria.
• 1999 –
  • Jon Alberdi, gipuzkoar pilotaria.
  • Álvaro Djaló, bizkaitar futbolaria, Madrilen.
• 2000 – Jon Ander Olasagasti, gipuzkoar futbolaria.

Mundua

• 1557 – Agostino Carracci, italiar margolari eta grabatzailea (h. 1602).
• 1645 – Jean de La Bruyère, frantziar idazle moralista (h. 1696).
• 1650 – Vincenzo Coronelli, italiar fraider frantziskotar, kosmografo eta kartografoa (h. 1718).
• 1662 – Joan Adam I.a Liechtensteingoa, Liechtensteingo printzea (h. 1712).
• 1795 – Heinrich August Marschner, alemaniar musikagilea (h. 1861).
• 1815 – San Joan Bosco, italiar apaiza, Salestar lagunartearen sortzailea (h. 1888).
• 1821 – Arthur Cayley, britainair matematikaria (h. 1895).
• 1825 – Gustave de Ponton d'Amécourt, frantziar asmatzaile, arkeologo eta numismatikoa (h. 1888).
• 1832 – Wilhelm Wundt, alemaniar fisiologo, filosofo eta psikologiaren aitzindaria (h. 1920).
• 1845 –
  • Wollert Konow, Norvegiako lehen ministroa (h. 1924).
  • Gabriel Lippmann, frantziar fisikaria, 1908ko Fisikako Nobel Saria (h. 1921).
• 1848 – Francis Darwin, britainiar botanikaria (h. 1925).
• 1849 – Johan Kjeldahl, daniar kimikaria (h. 1900).
• 1860 – – Jules Laforgue, uruguaiar jatorriko frantziar olerkari sinbolista (h. 1887).
• 1863 – Gabriel Pierné, frantziar musikagilea (h. 1937).
• 1867 – António Nobre, portugaldar olerkaria (h. 1900).
• 1869 – Léon Kauffman, Luxenburgoko lehen ministroa (h. 1952).
• 1874 – Gerhard Hessenberg, alemaniar matematikaria (h. 1925).
• 1876 – Ivan Bilibin, errusiar ilustratzaile eta antzeztokien diseinatzailea (h. 1942).
• 1878 – Shigeho Tanaka, japoniar iktiologoa eta zoologia irakaslea (h. 1974).
• 1888 – T. E. Lawrence, Lawrence Arabiakoa, britainiar militar, arkeologo eta idazlea (h. 1935).
• 1892 – Harold Foster, kanadar-estatubatuar komikigilea (h. 1982).
• 1895 –
  • Albert Cohen, suitzar eleberrigilea (h. 1981).
  • Jacinto Guerrero, espainiar musikagilea (h. 1951).
• 1904 – Wendell Meredith Stanley, estatubatuar biokimikaria, 1946ko Kimikako Nobel Saria (h. 1971).
• 1906 –
  • Frantzisko Josef II.a Liechtensteingoa, Liechtensteingo Printzerriko printzea eta estatuburua (h. 1989).
  • Edward Ochab, Poloniako estatuburua (h. 1989).
• 1907 – Georgette Kokoczynski, frantziar erizaina eta anarkista (h. 1936).
• 1911 – Ernst Friedrich Schumacher, alemaniar jatorrizko ekonomilaria, eragin handiduna 1970eko hamarkadan (h. 1977).
• 1913 – Menahem Begin, Israelgo lehen ministroa (h. 1992).
• 1920 – Charles Bukowski, estatubatuar idazlea (h. 1994).
• 1923 – Millôr Fernandes, brasildar marrazkilari, umorista, antzerkigile, idazle eta itzultzailea (h. 2012).
• 1928 – Ann Blyth, estatubatuar aktore eta abeslaria.
• 1929 –
  • Bill Evans, estatubatuar piano-jotzaile eta musikagilea (h. 1980).
  • Helmut Rahn, alemaniar futbolaria (h. 2003).
• 1930 – Tony Trabert, estatubatuar tenislaria (h. 2021).
• 1931 –
  • Alessandro Mendini, italiar arkitekto eta diseinatzailea (h. 2019).
  • Kakuichi Mimura, japoniar futbolaria (h. 2022).
  • Harold Bernard St. John, Barbadosko lehen ministroa (h. 2004).
• 1932 – Eva Rysová, eslovakiar aktorea (h. 2023).
• 1933 –
  • Reiner Kunze, alemaniar idazlea eta itzultzailea.
  • Julie Newmar, estatubatuar aktore, dantzari eta abeslaria.
  • Stuart Roosa, estatubatuar astronauta (h. 1994).
• 1934 –
  • Diana Wynne Jones, britainiar idazlea (h. 2011).
  • Ketty Lester, estatubatuar abeslari eta aktorea.
• 1935 – Arnaldo Pambianco, italiar txirrindularia (h. 2022)
• 1938 – Emmanuel Rakotovahiny, Madagaskargo lehen ministroa (h. 2020).
• 1940 – Bruce Beresford, australiar zinema zuzendaria.
• 1941 - Maria Silva, espainair aktorea eta ordezkari artistikoa (h. 2023).
• 1942 – Iain Douglas-Hamilton, britainiar zoologoa.
• 1947 – Daishiro Yoshimura, japoniar futbolaria (h. 2003).
• 1951 – Umaru Yar'Adua, Nigeriako 4. Presidentea (h. 2010).
• 1953 – Stuart Baxter, ingeles futbolari ohia eta entrenatzailea.
• 1954 –
  • James Cameron, kanadar zinema zuzendaria, produktorea eta gidoigilea.
  • Joan Coscubiela, kataluniar politikalari eta sindikalaria.
• 1958 –
  • Angela Bassett, estatubatuar aktorea.
  • Consuelo Díez Fernández, espainiar piano-jotzailea eta musikagilea.
  • Djão, Mozambiken jaiotako portugaldar futbolaria (h. 2023).
  • Anne L'Huillier, frantziar fisikaria eta fisika atomikoko irakaslea, 2023ko Fisikako Nobel Saria.
  • Madonna, estatubatuar abeslari eta aktorea.
• 1959 – Marc Sergeant, belgikar txirrindulari ohia.
• 1960 –
  • Éric Caritoux, frantziar txirrindulari ohia.
  • Timothy Hutton, estatubatuar aktorea.
• 1962 –
  • Steve Carell, estatubatuar aktore, umorista, ekoizle, gidoigile eta zuzendaria.
  • Aurora Luque, espainiar poeta, itzultzaile, irakasle eta idazlea.
• 1966 – Onésimo Díaz, madrildar apaiz katoliko eta historialaria.
• 1969 – Kate Higgins, estatubatuar ahots-aktorea, abeslari eta piano-jolea.
• 1970 – Fabio Casartelli, italiar txirrindularia (h. 1995).
• 1971 –
  • Matthew Bingley, australiar futbolari ohia.
  • Iraida Noriega, mexikar kantari, konpositore eta irrati-esataria.
• 1974 –
  • Tomasz Frankowski, poloniar futbolari ohia.
  • Joaquín Reyes, espaniar umorista, irratiko esatari eta aktorea.
• 1975 – Taika Waititi, zeelandaberritar zinema eta telebista zuzendaria, aktorea eta umorista.
• 1976 – Nuria Fernández, espainiar atleta, 1.500 metroko lasterketan aditua.
• 1978 – Karine Teles, brasildar aktore, gidoilari eta zinema ekoizlea.
• 1981 – Roque Santa Cruz, paraguitar futbolaria.
• 1983 –
  • Valeria Luiselli, mexikar idazlea.
  • Nikolaos Zisis, greziar saskibaloi jokalaria.
• 1987 – Zoran Vrkić, kroaziar saskibaloi-jokalaria.
• 1988 – Rumer Willis, estatubatuar aktorea.
• 1991 – Evanna Lynch, irlandar aktorea.
• 1993 –
  • Paula Dalli, espainiar abeslaria, aktorea, ahots aktorea, idazlea eta esataria.
  • Diego Llorente Ríos, madrildar futbolaria.
• 1996 – Caeleb Dressel, estatubatuar igerilaria.

Heriotzak

Euskal Herria

• 1807 – Bruno Hezeta, euskal herritar itsasgizon eta ofiziala (j. 1744).
• 1937 – Justo Etxeguren, arabar apaiza, Asturiasen (j. 1884).
• 1945 – Pilar Zabala, Iciar II, gipuzkoar erraketista (j. 1926).
• 1960 – André Behotegi, euskal errugbilaria, Nizan (j. 1900).
• 1966 – León Gutiérrez, Leo Goti, espainiar euskaltzalea, Buenos Airesen (j. 1877).
• 1984 – Piarres Narbaitz, euskal idazle, historialari eta apaiza (j. 1910).
• 1987 – Javier Sagarzazu, gipuzkoar futbolaria (j. 1958).
• 1988 – Pierre Caubet, zuberoar txanbelari eta laboraria (j. 1913).
• 1991 – Ignacio Pinedo, gipuzkoar saskibaloi jokalari eta entrenatzailea, Madrilen (j. 1925).
• 1997 – Mariano Estornes Lasa, euskal idazlea (j. 1909).
• 2002 – Jean Urruti, esku huskako baxenafar pilotaria eta Frantziako Erresistentziako kidea (j. 1912).
• 2003 – Sebastian Salaberria, gipuzkoar bertsolaria eta euskal idazlea (j. 1915).
• 2021 – Nacho Moreno, arabar marrazkilari, idazle eta sukaldaria, Puerto de Santa Marían (j. 1957).

Mundua

• 1157 – Ramiro II.a Aragoikoa, Aragoiko erregea (j. 1086).
• 1339 – Azzone Visconti, Milango jauna (j. 1302).
• 1419 – Wentzeslao IV.a Bohemiakoa, Bohemiako erregea eta Germaniako enperadorea (j. 1361).
• 1443 – Ashikaga Yoshikatsu, Ashikaga shogunerriko zazpigarren shoguna (j. 1434).
• 1492 – Beatriz da Silva, portugaldar lekaimea, Gure Ama Birjinaren Sortze Guztiz Garbiaren Ordenaren sortzailea.
• 1637 – Isaac Beeckman, herbeheretar filosofo eta zientzialaria, atomismo modernoaren sortzaileetakoa (j. 1588).
• 1671 – Andrew Marvell, britainiar idazle eta politikaria (j. 1621).
• 1705 – Jakob Bernoulli, suitzar matematikari eta zientzialaria (j. 1654).
• 1886 – Ramakrishna, indiar yogia (j. 1836).
• 1888 – John Pemberton, estatubatuar kimikaria, Coca-Cola edariaren asmatzailea (j. 1831).
• 1893 – Jean Martin Charcot, frantziar neurologoa (j. 1825).
• 1894 - Sante Geronimo Caserio, italiar anarkista, Marie François Sadi Carnot Frantziako presidentearen hiltzailea (j. 1873).
• 1899 – Robert Wilhelm Bunsen, alemaniar kimikaria (j. 1811).
• 1900 – Jose María Eça de Queirós, brasildar idazlea (j. 1845).
• 1920 – Norman Lockyer, ingeles zientzialari eta astronomoa, helioaren aurkitzailea (j. 1836).
• 1921 – Petri I.a Serbiakoa, Serbiako erregea (j. 1844).
• 1929 – Frank van der Stucken, belgiar-estatubatuar musikagile eta orkestra-zuzendaria (j. 1858).
• 1938 – Robert Johnson, estatubatuar bluesmana (j. 1911).
• 1940 – Henri Desgrange, frantziar txirrindulari eta kazetaria (j. 1865).
• 1948 – Babe Ruth, estatubatuar beisbol jokalaria (j. 1895).
• 1949 – Margaret Mitchell, estatubatuar idazle eta kazetaria (j. 1900).
• 1951 – Louis Jouvet, frantziar antzezlea eta antzerki-zuzendaria (j. 1887).
• 1956 – Béla Lugosi, errumaniar aktorea (j. 1882).
• 1957 – Irving Langmuir, estatubatuar kimikari eta fisikaria, 1932ko Kimikako Nobel Saria (j. 1881).
• 1959 – Wanda Landowska, poloniar-estatubatuar klabe-jotzailea (j. 1879).
• 1972 – Muhammed Ufqir, Marokoko armadako jenerala eta politikaria (j. 1920).
• 1973 – Selman Abraham Waksman, estatubatuar biokimikari eta mikrobiologoa, 1952ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1888).
• 1977 – Elvis Presley, estatubatuar rock abeslaria eta aktorea, historiako musikaririk garrantzitsuenetakotzat hartua (j. 1935).
• 1979 – John George Diefenbaker, Kanadako lehen ministroa (j. 1895).
• 1987 – Peter Schidlof, austriar musikagilea (j. 1922).
• 1991 – Luigi Zampa, italiar zinema zuzendaria (j. 1905).
• 1993 –
  • Stewart Granger, ingeles-estatubatuar aktorea (j. 1913).
  • Alison Smithson, britainiar arkitektoa (j. 1928).
• 1997 – Nusrat Fateh Ali Khan, jatorri sufiko pakistandar kantaria (j. 1948).
• 2001 – Anna Mani, indiar fisikari eta meteorologoa (j. 1918).
• 2002 – Abu Nidal, palestinar politikari eta gerrillaria (j. 1937).
• 2003 – Idi Amin, Ugandako presidente eta diktadorea, giza-eskubideen bortxaketagatik ezaguna (j. 1925).
• 2005 –
  • Milorad Pavić, serbiar futbolari eta entrenatzailea (j. 1921).
  • Roger Schutz, anaia Roger, frantziar teologoa, Taizé kristau-komunitate protestantearen sortzailea (j. 1915).
• 2006 – Alfredo Stroessner, Paraguaiko presidente eta diktadorea (j. 1912).
• 2007 – Max Roach, estatubatuar bateria-jotzailea (j. 1924).
• 2008 –
  • Ronnie Drew, irlandar kantari eta abestigilea eta The Dubliners folk taldeko partaidea (j. 1934).
  • Masanobu Fukuoka, japoniar nekazaria, ospetsua nekazaritzan aldeztu zuen metodo eta prozedura naturalengatik (j. 1913).
• 2009 – Barbara Lauwers, Women’s Army Corps AEBetako armadako emakume taldeko kidea (j. 1914).
• 2011 – Paul-Marie Lapointe, kanadar olerkari eta kazetaria (j. 1929).
• 2012 – Joaquín Luis Romero Marchent, espainiar zinema zuzendari, telebista zuzendari eta gidoilaria (j. 1921).
• 2014 – Vsevolod Nestayko, ukraniar idazlea, haur literaturan berezitua (j. 1930).
• 2015 – Jacob David Bekenstein, mexikar, estatubatuar eta israeldar fisikari teorikoa (j. 1947).
• 2016 – João Havelange, brasildar kirolari eta kirol-buruzagia, FIFAko presidentea (j. 1916).
• 2018 –
  • Aretha Franklin, Soularen Erregina, estatubatuar abeslaria (j. 1942).
  • Atal Bihari Vajpayee, Indiako lehen ministroa (j. 1924).
• 2019 –
  • Peter Fonda, estatubatuar aktore, gidoigile, ekoizle eta zinema zuzendaria (j. 1940).
  • Felice Gimondi, italiar txirrindularia (j. 1942).
• 2021 – Volodymyr Holubnytxy, ukrainar eta sobietar atleta (j. 1936).
• 2023 –
  • Howard Becker, estatubatuar soziologoa (j. 1928).
  • Beriz Belkić, Bosnia eta Herzegovinako presidentea (j. 1946).
  • Renata Scotto, italiar sopranoa (j. 1934).

Jaiak eta urteurrenak

• Sehaska egutegiko izendegia: Jasone eta Jasokunde.
• San Roke eguna: Deban esku-dantza dantzatu ohi da.

Kanpo estekak