Jan Nowicki

Jan Nowicki (ur. 5 listopada 1939 w Kowalu, zm. 7 grudnia 2022 w Krzewencie) – polski aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, reżyser teatralny, pedagog, pisarz i poeta.

Zagrał niemal 200 ról w teatrze telewizji i filmowych, m.in. w Niepochowanym, Wielkim Szu, Magnacie, Spirali i Sanatorium pod Klepsydrą. Przez ponad 30 lat był aktorem Starego Teatru w Krakowie, gdzie zagrał dziesiątki ról, a kreacje Stawrogina w Biesach, Rogożyna w Nastazji Filipownej, Artura w Tangu czy księcia Konstantego w Nocy listopadowej przeszły do historii polskiego teatru. Otrzymał Złoty Laur za mistrzostwo w sztuce aktorskiej, a także nagrodę za wkład w rozwój europejskiej kinematografii. Był również autorem wierszy, tekstów piosenek, kolęd oraz felietonów.

Życiorys

Uczęszczał do siedmiu różnych szkół średnich, m.in. do Technikum Przemysłowo-Pedagogicznego Centralnego Urzędu Szkolenia Zawodowego w Radziejowie i liceum kulturalno-oświatowego w Bydgoszczy. Maturę ostatecznie zdał w jednym z łódzkich liceów. W latach 1958–1960 studiował na Wydziale Aktorskim Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi, gdzie jednym z jego nauczycieli był Henryk Modrzewski. Po skreśleniu z listy studentów zatrudnił się w kopalni Bytom VIII – Miechowice, gdzie pracował przez rok jako górnik. Następnie podjął studia w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Krakowie, które ukończył w 1964.

7 października 1964 zadebiutował w Wariatce z Chaillot J Giradoux w reżyserii Zygmunta Hubnera w roli Piotra na deskach Starego Teatru w Krakowie. Na ekranie debiutował w 1963. Związany z kręgiem twórców kabaretu Piwnica pod Baranami.

Pozostał związany z PWST w Krakowie jako wykładowca, a w latach 1973–1974 był prodziekanem wydziału aktorskiego.

W 1998 podczas III Festiwalu Gwiazd w Międzyzdrojach odcisnął dłoń na Promenadzie Gwiazd.

Reżyser Jerzy Jarocki nazwał go jedną z najbardziej wyrazistych osobowości aktorskich na polskiej scenie.

W latach 1998–1999 był felietonistą „Przekroju”, felietony dedykował przyjacielowi, Piotrowi Skrzyneckiemu. W latach 2015–2019 był felietonistą w Kieleckim Magazynie Kulturalnym „Projektor”.

Był autorem kilku książek, tekstów piosenek i kolęd. W 2000 wydał książkę „Między niebem a ziemią” – zbiór felietonów/listów publikowanych w latach 1998–2000 na łamach „Przekroju”. Później powstały jeszcze: „Piosenki” (2002), „Droga do domu” (2009), „Mężczyzna i one” (2012), „Białe walce” (2014), „Dwaj Panowie” (2015), „Piosenki czasem wiersze” (2018), „Moje psie myśli" (2019). Głównym tematem swojego pisarstwa Jan Nowicki uczynił przemijanie. Był członkiem krakowskiego oddziału Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

W wyborach parlamentarnych w 2005 roku kandydował do Senatu w okręgu krakowskim z ramienia Partii Demokratycznej – demokraci.pl.

W 2006 został członkiem rady programowej Fundacji Centrum Twórczości Narodowej. 1 czerwca 2007 był narratorem w premierowym wykonaniu kantaty Zakochani w Krakowie. Przedstawienie miało miejsce na Rynku Głównym w Krakowie i skomponowane zostało z okazji obchodów 750-lecia lokacji miasta. W czerwcu 2011 wziął udział w kampanii reklamowej sieci T-Mobile, występując w pierwszych spotach tej sieci tuż po jej wejściu na polski rynek.

Był druhem Ochotniczej Straży Pożarnej w Kowalu. W 1999 został pierwszym po II wojnie światowej honorowym obywatelem tego miasta.

Życie prywatne

Był synem Marianny i Antoniego. Ze związku z Barbarą Sobottą miał syna, Łukasza Nowickiego, który również został aktorem. Z Ireną Paszyn miał córkę Sajanę. Przez blisko 30 lat związany był z reżyserką Mártą Mészáros. 16 maja 2009 zawarł związek małżeński z Małgorzatą Potocką, z którą rozwiódł się 6 lipca 2015. W 2017 poślubił Annę Kondratowicz, z którą związany był do śmierci. Był katolikiem. Mieszkał w Kielcach, na Baranówku nieopodal Hali Legionów, gdzie często bywał na meczach piłki ręcznej Vive Kielce, których był wielkim fanem.

Interesował się sportem, a w szczególności piłką nożną. Podczas swojego pobytu w Bydgoszczy uczęszczał na mecze żużlowców Polonii. Był kibicem Wisły Kraków, aktywnie działającym w społeczności klubu. W 2003 roku przed meczem Pucharu UEFA pomiędzy Wisłą a Lazio, pomógł przy odśnieżaniu murawy stadionu przy Reymonta.

Śmierć i pogrzeb

Zmarł nagle 7 grudnia 2022 roku w swoim domu w Krzewencie, wskutek zawału serca, w wieku 83 lat. Zgodnie z wolą artysty, po śmierci został on ubrany w mundur strażacki oraz skremowany, a następnie 14 grudnia pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu w Kowalu.

Filmografia

• Przygoda noworoczna (1963) – uczestnik zabawy sylwestrowej (nie występuje w napisach)
• Pierwszy dzień wolności (1964) – Anglik
• Popioły (1965) – kapitan Wyganowski
• Trzynaste piętro (1966) – uwięziony w windzie
• Bariera (1966) – bohater
• Hasło Korn (1968) – kapitan Nawrot vel Marek Olszewski
• Pan Wołodyjowski (1969) – Ketling-Hassling of Elgin
• Doktor Ewa (serial telewizyjny) (1970) – inżynier Borecki (odc. 5. Przeoczenie, odc. 6. Dwie prawdy, odc. 7. Stawka o życie i odc. 8. Porwanie)
• Dziura w ziemi (1970) – Andrzej Orawiec
• Życie rodzinne (1970) – Marek
• Trzecia część nocy (1971) – Jan, pierwszy mąż Heleny
• Anatomia miłości (1972) – Adam
• Siedem czerwonych róż, czyli Benek Kwiaciarz o sobie i o innych (1972) – kierownik budowy ośrodka „Zimna Woda” (nowela Zimna Woda)
• Skorpion, Panna i Łucznik (1972) – Jakub
• Sanatorium pod Klepsydrą (1973) – Józef
• Stracona noc (1973) – Konstanty, szofer Kisieleckiego
• Godzina za godziną (1974) – Jan, współpracownik Pawła
• Pozwólcie nam do woli fruwać nad ogrodem (1974) – Andrzej
• Opowieść w czerwieni (1974) – plutonowy Kuryło
• Czterdziestolatek (serial telewizyjny) (1975) – profesor Zygmunt Koziełło (odc. 10. Pocztówka ze Spitzbergenu, czyli oczarowanie)
• Dyrektorzy (serial telewizyjny) (1975) – inż. Adam Stokłos, kierownik wydziału, następnie z-ca dyrektora ds. technicznych, później dyrektor „Fabelu”, od 1970 dyrektor naczelny zjednoczenia (odc. 1. Swój chłop, odc. 2. Bokser, odc. 5. Pełniący obowiązki i odc. 6. Ryzykant)
• Noce i dnie (1975) – Preusker, oficer pruski w Kalińcu
• Tylko Beatrycze (1976) – Napoleon Orsini
• Czerwone ciernie (1976) – Stefan Wojnicz
• Krótka podróż (1976) – Paweł
• Zaklęty dwór (serial telewizyjny) (1976) – komisarz
• Spirala (1978) – Tomasz Piątek
• Zmory (1978) – profesor Chwostek
• Golem (1979) – „przodownik snu” z „kapeluszem”
• Krab i Joanna (1980) – Zygmunt Brzeziński, technolog na „Rybaku Morskim”
• W biały dzień (1980) – adwokat, mąż Ewy
• Z biegiem lat, z biegiem dni… (serial telewizyjny) (1980) – aktor Jan Kozicki (odc. 2. Kraków 1886)
• Anna (1981) – Janos Balint
• Spokojne lata (1981) – Mag
• Noc poślubna w biały dzień (1982) – magister
• Wielki Szu (1982) – „Wielki Szu”
• O-bi, o-ba. Koniec cywilizacji (1984) – inżynier
• Dziewczęta z Nowolipek (1985) – Różycki
• Ga, ga. Chwała bohaterom (1985) – sutener Al, opiekun Once
• Biała wizytówka (1986) – książę Hans Heinrich XV Von Teuss
• Magnat (1986) – książę Hans Heinrich XV Von Teuss
• Zygfryd (1986) – Waldo, dyrektor cyrku
• Schodami w górę, schodami w dół (1988) – malarz
• Bal na dworcu w Koluszkach (1989) – aktor
• Żegnaj, Czerwony Kapturku (Piroska és a farkas, 1989) – ornitolog
• Napoleon (serial telewizyjny) (1990) – Barras (odc. 1. Le 18 Brumaire)
• Superwizja (1990) – Robert Moren
• Panny i Wdowy (1991) – Cyprian Lechicki, mąż Eweliny
• Magneto (1993) – Zanik
• Kraj świata (1993) – literat Ryszard
• Pajęczarki (1993) – Ryszard Brun
• Matki, żony i kochanki (serial telewizyjny) (1995–1998) – rzeźbiarz Adam, kochanek Doroty
• Młode wilki (1995) – Jerzy Chmielewski, ojciec Cleo
• Opowieść o Józefie Szwejku i jego najjaśniejszej epoce (1995) – kapitan
• Wielki człowiek do małych interesów (1995) – Jenialkiewicz
• Deszczowy żołnierz (1996) – Jan Szymański, ojciec Anny
• Dzieci i ryby (1996) – Marek, reżyser teatralny, mąż Eweliny
• Poznań 56 (1996) – profesor w wagonie
• Młode wilki 1/2 (1997) – Jerzy Chmielewski
• Sztos (1997) – Eryk
• Historia kina w Popielawach (1998) – dziedzic
• Córy szczęścia (1999) – Robert
• Mała Vilma (2000) – Zdenek
• Listy miłosne (2001) – właściciel lunaparku, szef Janusza
• Marszałek Piłsudski (serial telewizyjny) (2001) – Hans von Beseler, generał-gubernator Warszawy (odc. 3)
• Przedwiośnie (2001) – wuj Leon Skalnicki w Nawłoci
• Zostać miss (2001) – Alfred Kleber, organizator konkursu "miss Venus" (odc. 3, 11-13)
• Bałagan (2001) – pacjent
• E=mc² (2002) – Edward „doktor X” Nowicki, ojciec „Ramzesa”
• Strefa zmierzchu (2004) – Jan
• Zostać miss 2 (2003) – Alfred Kleber, organizator konkursu „Miss Venus” (odc. 1-13)
• Niepochowany (2004) – Imre Nagy
• Tulipany (2004) – „Matka”
• Nie ma takiego numeru (2005) – „Wielki Szu”
• Apetyt na miłość (serial telewizyjny) (2006) – Władysław Halberg
• Fundacja (2006) – Mieczysław Małecki
• Kochaj mnie, kochaj! (serial telewizyjny) (2006) – Grzegorz Dajewski, ojciec Darka
• Egzamin z życia (serial telewizyjny) (2007–2008) – Emil Stokłosa, kolega Jadwigi Kleiberg (odc. 83, 85, 87, 89, 91, 97, 99, 102, 105, 111)
• Magda M. (serial telewizyjny) (2007) – Tomasz Korzecki, ojciec Piotra
• Jeszcze nie wieczór (2008) – Jerzy „Wielki Szu”
• Ojciec Mateusz (2010) – pisarz Ludwik Olszyński (odc. 34)
• Układ Warszawski (2011) – Remigiusz Pawłow (odc. 5)
• Daas (2011) – Nogai, teść Kleina
• Pokaż, kotku, co masz w środku (2011) – mecenas Kowalski
• Sztos 2 (2012) – Eryk
• 11 minut (2015) – malarz
• Fanatyk (2017) – wędkarz Bogdan
• Pan T. (2019) – handlarz kombatant
• Taksiarz (2021) – tytułowy taksówkarz Staszek
• Liczba doskonała (2022) – żebrak
• Xsięga (2022) – kapitan żeglugi morskiej

Występy gościnne

• Gościnnie w utworze Bankier zespołu Hasiok
• Gościnnie w utworze Zatańczmy jeszcze raz na płycie Hanny Banaszak – Echa melodii zapomnianej (2003)
• Intro na albumie muzycznym Funk – dla smaku (2005) zespołu 2cztery7
• Podróż do źródeł czasu, singiel promujący płytę rapera Proceente Galimatias (2009) oraz film Jeszcze nie wieczór.
• Karimski Club Herbert (2009)
• Reklama T-Mobile (Polska) (2011)
• Akademia Sztuk Przepięknych, XVII Przystanek Woodstock (wraz z Andrzejem Grabowskim, 2011)
• Gościnnie w utworze Wyprawa do kasyna zespołu Gang Albanii (2015)

Reżyseria przedstawień teatralnych

• Rozmowy z Piotrem – Teatr Dramatyczny im. Jerzego Szaniawskiego w Płocku, reż. Jan Nowicki

Książki

• Między niebem a ziemią (Wydawnictwo Tower Press 2000; Codexmedia 2002, opracowanie graficzne i wybór ilustracji: Marek Wajda, ISBN 83-9006-344-1);
• Piosenki (Oficyna Konfraterni Poetów – Wydawnictwo DjaF 2002, ISBN 83-8677-420-7);
• Mężczyzna i one Bellona – Agora 2012, ISBN 978-83-11-12414-1; zawiera płytę CD z piosenkami do słów Jana Nowickiego);
• Białe Walce (Bellona – Agora 2014, ISBN 978-83-11-13158-3);
• Dwaj panowie (poszerzona wersja książki Między niebem a ziemią; Bellona we współpracy z Agorą 2015, ISBN 978-83-11-13758-5);
• Piosenki czasem wiersze (wybór: Zbigniew Książek, Agata Orłowska; Oficyna Jana 2018, ISBN 978-83-952159-0-2);
• Moje psie myśli (Oficyna Jana 2019, ISBN 978-83-952159-1-9);
• Spotkania w Raju (Oficyna Jana 2020, ISBN 978-83-952159-2-6);
• Szczęśliwy bałagan. Część I (Oficyna Jana 2021, ISBN 978-83-952159-3-3).

Odznaczenia i nagrody

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1999)
• Złoty Krzyż Zasługi (1977)
• Srebrny Krzyż Zasługi (1976)
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2005)
• Krzyż Oficerski Orderu Zasługi Republiki Węgierskiej (2006)
• Złota Odznaka miasta Krakowa (1977)
• Nagroda na VII Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu za rolę Artura w spektaklu Tango Sławomira Mrożka w Starym Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie (1966)
• Nagroda Miasta Krakowa za wybitne osiągnięcia aktorskie (1974)
• Nagroda Przewodniczącego Komitetu do Spraw Radia i Telewizji za rolę w serialu telewizyjnym Dyrektorzy w reż. Zbigniewa Chmielewskiego (1976)
• Nagroda na III Opolskich Konfrontacjach Teatralnych w Opolu za rolę Wielkiego Księcia Konstantego w spektaklu Noc listopadowa Stanisława Wyspiańskiego w reż. Andrzeja Wajdy w Starym Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie (1977)
• Dyplom ministra kultury i sztuki (1981)
• Złote Grono – nagroda publiczności i tytuł „Gwiazdy Filmowego Sezonu '83” na XIV Lubuskim Lecie Filmowym w Łagowie (1984)
• Złota Kaczka za rolę Szu w filmie Wielki Szu w reż. Sylwestra Chęcińskiego (1984)
• Nagroda Prezydenta Miasta Kalisza na XXIV Kaliskich Spotkaniach Teatralnych w Kaliszu za rolę Hansa Christiana Andersena w spektaklu Z życia glist w Starym Teatrze w Krakowie (1984)
• Nagroda Specjalna na XVIII Festiwalu Bułgarskich Filmów Fabularnych w Warnie za rolę Baumgartena w bułgarskim filmie Ratunek dla miasta w reż. Borisława Punczewa (1984)
• Złota Maska za rolę Iwana Czebutykina w spektaklu Trzy siostry Antona Czechowa w Teatrze Bagatela w Krakowie (2002)
• XIX Tarnowska Nagroda Filmowa w kategorii: najlepsza kreacja aktorska za rolę Imre Nagya w filmie Niepochowany w reż. Marty Meszaros (2005)
• Nagroda na XXXIII Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni w kategorii: pierwszoplanowa rola męska za rolę Jerzego „Wielkiego Szu” w filmie Jeszcze nie wieczór w reż. Jacka Bławuta (2008)
• Złoty Laur za mistrzostwo w sztuce aktorskiej (2008)
• Honorowy obywatel miasta Kowal (1999)

Książki o Janie Nowickim

• Zofia Szczygielska, Jan Nowicki (Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1984; seria: „Sylwetki Współczesnych Artystów Polskich”);
• Jan Nowicki (oprac. Dariusz Domański; Wydawnictwo Baran i Suszczyński 1995, ISBN 978-83-8584-525-6);
• Jan Nowicki – „Sztuka życia, życie w sztuce” (autor tekstu: Andrzej Wajda; Nowohuckie Centrum Kultury – DKF Dyskusyjny Klub Filmowy „Zgaga” 1999, ISBN 83-9116-771-2);
• Rafał Wojasiński, Jan Nowicki – droga do domu (Wydawnictwo Nowy Świat 2008, 2009, ISBN 978-83-7386-37-50);
• Jan Nowicki (tekst: Jacek Szczerba; Agora – Studio Filmowe „Kadr” 2011, ISBN 978-83-268-0460-1; książka z filmem Wielki Szu na DVD; seria: „Mistrzowie polskiego kina”);
• Jan Nowicki czyta „Znachora” Tadeusza Dołęgi-Mostowicza (tekst: Dorota Wyżyńska; Bellona – Agora 2012, ISBN 978-83-111-2463-9; książka z płytą MP3; seria: „Mistrzowie słowa”).

Przypisy

Bibliografia

• Jan Nowicki, Między niebem a ziemią. Gdańsk: Wydawnictwo Tower Press, 2000.
• Tadeusz Lubelski: Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty. Chorzów: Videograf II, 2009. ISBN 978-83-7183-666-4.

Linki zewnętrzne

• Jan Nowicki w bazie IMDb (ang.)
• Jan Nowicki w bazie Filmweb
• Jan Nowicki w bazie filmpolski.pl
• Jan Nowicki, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy). [dostęp 2021-04-09] .
• Jan Nowicki na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”