علی امینی

علی امینی مجدی معروف به علی امینی (۲۱ شهریور ۱۲۸۴ تهران – ۲۱ آذر ۱۳۷۱ پاریس)، سیاست‌مدار ایرانی، از اعضای جبهه ملی و یک دوره از اردیبهشت ۱۳۴۰ تا تیر ۱۳۴۱ نخست‌وزیر ایران بود.

او فرزند محسن امین‌الدوله (داماد مظفرالدین شاه و مالک معروف) نوهٔ علی امین‌الدوله (صدراعظم مظفرالدین شاه) و نتیجهٔ میرزا محمد خان مجدالملک سینکی (وزیر و منشی عصر ناصری) بود. مادرش اشرف الملوک فخرالدوله دختر مظفرالدین شاه قاجار زنی بادرایت و نیکوکار بود.

امینی از نخستین کسانی بود که جهت اصلاحات ارضی در ایران فعالیت و در تدوین اصول اصلاحات ارضی موسوم به انقلاب سفید نقش مؤثری ایفا کرد. از وی به عنوان یکی از مهم‌ترین افراد در انقلاب سفید یاد می‌شود.

تولد و تحصیلات

علی امینی در ۲۱ شهریور ۱۲۸۴ در تهران به دنیا آمد. پدرش محسن خان امین‌الدوله، پسر علی خان امین الدوله صدر اعظم زمان مظفرالدین شاه و از مالکان بزرگ لشت نشا بود. مادرش فخرالدوله دختر مقتدر و مدبّر مظفرالدین شاه و برادر بزرگ‌ترش ابوالقاسم امینی مجدی بود. امینی در جوانی با بتول وثوق دختر حسن وثوق (وثوق الدوله) (رئیس‌الوزرای دوره قاجار و عاقد قرارداد ۱۹۱۹) ازدواج کرد.

او پس از اتمام تحصیلات خود در مدرسه دارالفنون تهران به فرانسه رفت و حقوق و اقتصاد خواند و در رشتهٔ اقتصاد موفق به اخذ درجه دکترا شد.

کارگزار اقتصادی

پس از بازگشت به ایران نخست در سال ۱۳۱۰ در دادگستری مشغول به کار شد. وی ورود به دادگستری را شروع مناسبی برای ورود به کار سیاسی می‌دانست. با انتصاب داور به وزارت مالیه در سال ۱۳۱۲ او نیز که از افراد مورد اعتماد داور بود به وزارت مالیه رفت و به عنوان عضو اداره اقتصاد مشغول به کار شد.

در شانزدهم بهمن ۱۳۲۰ مشرف‌الدوله نفیسی وزیر دارایی کابینه فروغی، امینی را به عنوان معاون اقتصادی خود به مجلس معرفی کرد. او در انتخابات دوره پانزدهم مجلس شورای ملی بیشترین رأی را در تهران آورد و در سال ۱۳۲۶ به مجلس راه یافت. پس از پایان دوره نمایندگی‌اش در سال ۱۳۲۹ در کابینه منصورالملک به وزارت اقتصاد ملی (بازرگانی و صنایع و معادن) منصوب شد. اما پیش از پایان عمر دولت کنار رفت. در کابینه مصدق ابتدا به عنوان فرد مناسبی برای وزارت کشور در نظر گرفته شد اما به دلیل مخالفت شاه به وزارت اقتصاد ملی منصوب شد.

پس از کودتای ۲۸ مرداد در مقام وزیر دارائی کابینه سپهبد زاهدی مذاکرات با کنسرسیوم را اداره کرد که منجر به قرارداد کنسرسیوم شد. قراردادی که محمد باهری اینطور ادعا کرده است که از شاه شنیده طرف‌های مقابل تنها در صورتی امضا می‌کنند که مجری آن در ایران امینی باشد. او همچنین ۱۵۰ میلیون دلار وام از آمریکا و ده میلیون لیره از انگلیس برای ایران گرفت.

در دولت بعدی که حسین علاء تشکیل داد، امینی مدت کوتاهی عهده‌دار وزارت دارایی بود و در همین مدت، قانون جلب سرمایه خارجی را در اردیبهشت ۱۳۳۴ به تصویب رساند. سپس به پیشنهاد علاء در اول خرداد آن سال، وزارت‌خانه دادگستری به او سپرده شد که ماه‌ها بدون وزیر مانده و دولت و مجلس مدت‌ها بود به دنبال وزیری فعال بودند که بتواند دست به اصلاحات در آن بزند.

نخست‌وزیری

بنا به اظهارات جعفر شریف امامی در زمانی که جان اف کندی سناتور بود و هنوز به مقام ریاست جمهوری آمریکا نرسیده بود امینی به عنوان سفیر ایران در آمریکا رابطه ای نزدیک با او داشت و حتی ذهن جان اف کندی را نسبت به محمدرضا شاه پهلوی خراب کرده بود.بنابراین عجیب نبود که امینی در سال ۱۳۴۰ با حمایت دولت جان اف کندی در آمریکا به سمت نخست‌وزیری منصوب شود.
وی به محض رسیدن به نخست‌وزیری، مجلس را برخلاف قولی که داده بود منحل کرد.آزادی فعالیت احزاب سیاسی از جمله جبهه ملی، اصلاحات ارضی و مبارزه با فساد از اقدامات دولت او بود. کوشش‌های او در کاهش نقش شاه در اداره امور کشور با حمایت بخشی از دستگاه ریاست جمهوری آمریکا، خیلی زود با مقاومت و مخالفت محمدرضا شاه پهلوی و عدم همراهی اپوزیسیون شاه مواجه شد و نتیجتاً او پس از ناامیدی از همراهی جبهه ملی ایران مجبور به کناره‌گیری شد.

امینی به دلیل عدم اعتماد شاه به وی و اختلاف با شاه در مورد تنظیم بودجه در سال ۱۳۴۱ از نخست‌وزیری استعفا کرد و دیگر به عنوان نخست‌وزیر منصوب نشد. ارتباط شاه با وی محدود به مشارکت در برخی مراسم رسمی بود. در مهرماه سال ۱۳۵۷ برای مشاوره در مورد رفع نا آرامی‌ها به دیدار شاه دعوت شد. وی به شاه پیشنهاد داد یا به مسافرت برود یا هیاتی را برای تصمیم‌گیری در مورد آینده کشور تشکیل دهد یا یکی از انقلابیون مانند مهندس بازرگان را به نخست‌وزیری انتخاب کند. همهٔ پیشنهادها به دلیل بدگمانی شاه به وی رد شد.او در این مشاوره به شاه گفته بوده است که اگر خارجی ها شما را نمی خواهند معطل نشوید و بروید. امینی پس از انقلاب ایران در فرانسه زندگی می‌کرد و یکی از رهبران مخالفان جمهوری اسلامی ایران بود.

امینی نمایندگی لاهیجان را در مجلس مؤسسان بر عهده داشت.

کتاب خاطرات علی امینی که توسط دانشگاه هاروارد تحت عنوان خاطرات شفاهی ایران گردآوردی شده بود، در سال ۱۳۷۶ در ایران منتشر شد.

تبارنامه

جستارهای وابسته

• فهرست نخست‌وزیران ایران پس از مشروطه
• جعفر بهبهانی

پانویس

منابع

• خاطرات علی امینی، حبیب لاجوردی انتشارات صفحه سفید (اصالت تنشیر سابق)
• وبگاه خانه کتاب ایران
• بی. بی. سی. پرشین
• «بر بال بحران»؛ روایت بحث‌انگیز از زندگی علی امینی
• علی امینی؛ نماد ناکامی اصلاحات در دیکتاتوری +تصاویر