Aller au contenu principal

Valenciano de transición


Valenciano de transición


Valenciano de transición o tortosino son los nombres que recibe el dialecto de transición entre el catalán noroccidental y el valenciano.

Extensión geográfica

Comprende el sur de Cataluña, el sur de la Franja de Aragón y el noroeste de la provincia de Castellón. En comarcas, corresponde al Maestrazgo, Los Puertos de Morella (menos Olocau del Rey, de habla castellana), el Matarraña (incluyendo los municipios catalanófonos del Bajo Aragón y de Bajo Aragón-Caspe (Maella, Fabara y Nonaspe), el Montsiá, el Bajo Ebro, la Tierra Alta y el sur de la Ribera de Ebro (sur del Pas de l'Ase).

Según la división de la conjugación verbal en -és, -ís (cantés, batés, dormís) o en -ara, -era, -ira (cantara, batera, dormira), el extremo sur incluiría solo Vinaroz y Alcalá de Chivert.[1]​ Por este motivo, se diferencian dos sectores: el septentrional y el meridional o valenciano septentrional.[cita requerida]

Filiación dialectal

La filiación dialectal ha sido variable. En el primer cuarto del siglo XX diversos autores lo incluyeron en el valenciano.[2]​ Posteriormente, autores como Badia, Veny, Alcover[1]​ o Moll[3]​ lo incluyen en el catalán noroccidental aunque poniendo énfasis en la consideración de habla de transición. En cambio, Lluís Gimeno[¿quién?] es contrario al carácter de transición y lo considera como el tercer subdialecto del catalán occidental.[2]

Características lingüísticas

Respecto a los rasgos característicos generales del catalán noroccidental, el valenciano de transición se distingue en los siguientes puntos.

Fonética

Vocalismo

  • /a/ tónica en contacto con palatal = [ɛ]: llarg > ['ʎɛrk], aigua > ['ɛjɣwa], iaio > ['jɛjo] (véase: palatalización)
  • /a/ postónica final = [a]: porta > ['pɔrta], dona > ['dɔna]; [ɛ]: porta > ['pɔrtɛ], dona > ['dɔnɛ], mestra > ['mesṯrɛ] (masculino: ['mesṯre]) (véase: armonía vocálica)
  • /e/ átona > [i] en contacto con palatal (no es sistemático) = senyor > [si'ɲo] (véase: palatalización)

Consonantismo

  • DY, I, BY, GY
    • Intervocálicas: CORRIGIA, PEIORE, MAIORE, BAUBIA = [jʒ]: corretja [ko'rejʒa], pitjor [pi'ʒo], major [maj'ʒo], boja ['bɔjʒa] (véase: palatalización)
    • Finales: RUBEU, PODIU = [ʧ]: roig ['rɔʧ], puig ['puʧ] (véase: palatalización)
  • /v/ vi, vaca = en Pauls y Canet: [v]; en el resto: [b] (véase: betacismo)
  • Progresiva palatalización de los fonemas africados alveolares: dotze > ['dodʒe], pots > [pɔtʃ]
  • Fusión progresiva de los fonemas [s] y [ʃ]: caixó > [kaj'so]

Morfología

Morfología nominal

  • Pronombres personales
    • Caso recto (caso nominativo) (P1, P4, P5) = ['jɔ], natros/natres, vatros/vatres
    • Caso oblicuo (caso acusativo, caso dativo...) = és per a "mi", "mos" diuen que sí, "los" veuen vindre, "vos"/"tos" ho portaré
  • Demostrativos = este (-a, -os, -es); eixe (-a, -os, -es); aquell (-a, -s, -es)
  • Locativos = això, allò; aquí/ací, allí/allà
  • Preposiciones y adverbios (catalán y tortosino)
    • per a = per a, pa
    • menys = menos
    • després = ancabat, adés, después
    • només que = so que (Tierra Alta)
    • aviat = prompte, alego
    • doncs = pos, pus
    • fins a (lugar) = hasta

Morfología verbal

  • Indicativo
    • P4, P5 presente = cantem(/cantam), canteu(/cantau)
    • P3 Imperfecto: dir, caure, creure = dia, caïa, creïa
    • Presente del verbo ser = sóc, ets/eres, és, som, sou, són
  • Subjuntivo
    • P1, P2, P3, P6 presente 1a Cj = cante, -es, -e/-a, -en
    • P1, P2, P3, P6 presente 2a Cj = córrega, -es, -a/-e, -en
    • P1, P2, P3, P6 presente 3a Cj = dòrmiga, -es, -a/-e, -en
    • P4, P5 presente = analogía con el subjuntivo imperfecto
    • Imperfecto: cantessa, dormiguessa
  • Imperativo
    • Futuro = "trauràs-te-ho" tu mateixa, sentes?
  • Formas no personales
    • Infinitivo + pronombre débil = ascaufar-se, anar-mô'n, agarrar-les, minjar-vos
  • Incoativos -ĪSC- = patixo, lleigixen, bullixo, fugixo

Léxico

Paralelismos

Palabras genuinas

Notas

Referencias

Enlaces externos

  • LlibresEbrencs (en catalán)
  • Cóm parlem per allà baix? Recogida no académica de palabras y expresiones usadas en las Tierras del Ebro (en tortosino / valenciano de transición)

Text submitted to CC-BY-SA license. Source: Valenciano de transición by Wikipedia (Historical)



INVESTIGATION