Wojna chińsko-japońska (1937–1945)

Wojna chińsko-japońska (1937–1945), zwana również drugą wojną chińsko-japońską – wojna toczona od 7 lipca 1937 do 2 września 1945 roku, będąca ośmioletnim zmaganiem między Republiką Chińską i Cesarstwem Wielkiej Japonii. Rozpoczęła się przed wybuchem II wojny światowej w Europie i zakończyła się wraz z kapitulacją Japonii w wojnie na Pacyfiku. Charakteryzowała się największą liczbą ofiar z wszystkich frontów II wojny światowej, szacowaną nawet na 30 mln ludzi.

Nazwa

W ChRL oraz w Republice Chińskiej wojnę nazywa się wojną przeciw Japonii (chiń. 抗日戰爭; pinyin Kàng Rì Zhànzhēng) lub ośmioletnim oporem przeciw Japonii (chiń. 八年抗戰; pinyin Bā nián kàngzhàn).

W Japonii wojna znana jest pod nazwą: wojna japońsko-chińska (jap. 日中戦争, Nitchū-sensō). Po wybuchu wojny na Pacyfiku w grudniu 1941 przerodziła się w wojnę w Wielkiej Azji Wschodniej (jap. 大東亜戦争, Daitōa-sensō).

Preludium

Pierwszy raz Japonia starła się z Chinami w wielkim konflikcie zbrojnym w latach 1894–1895, podczas pierwszej wojny chińsko-japońskiej. Chiny poniosły klęskę, a skutkiem tego było m.in. przejęcie przez Japonię pełnej kontroli nad Koreą, otwarcie chińskich portów dla Japonii, zagarnięcie przez Japonię Tajwanu z archipelagiem Peskadorów oraz półwyspu Liaotung.

Wskutek dążeń Imperium Rosyjskiego do przejęcia kontroli nad Koreą i Mandżurią, w 1904 roku wybuchła kolejna wojna w regionie, tym razem japońsko-rosyjska. Po japońskim ataku na Port Artur w nocy z 8 na 9 lutego 1904 roku, Rosja wypowiedziała 10 lutego wojnę Japonii. Wojna zakończyła się klęską Rosji w 1905 roku. Japonia otrzymała półwysep Liaotung wraz z Port Artur, południową część Sachalinu oraz fragment linii kolejowej w Mandżurii.

Japonia zaczęła coraz bardziej dominować w Mandżurii i Korei. W 1910 roku Japończycy zaanektowali Koreę (Generalne Gubernatorstwo Korei) i obalili tamtejszą dynastię. Po upadku Cesarstwa Chińskiego, rządzonego przez mandżurską dynastię Qing i proklamowaniu 1 stycznia 1912 roku w Nankinie Republiki Chińskiej, Chiny znalazły się w stanie nieustannej wojny domowej pomiędzy zwalczającymi się stronnictwami. Partia rządząca Kuomintang po początkowej współpracy z KPCh, musiała od 1927 roku toczyć z komunistami ciągłą walkę. Początkowo rządowa Armia Narodowo-Rewolucyjna odnosiła pewne sukcesy w walce z KPCh.

Po utracie swoich głównych sił, komuniści przegrupowali się i wycofali do północno-zachodniej części kraju. Pokonano 12 tys. km, a wydarzenie to znane jest w historii jako Długi Marsz (1934-1935). Na przywódcę Długiego Marszu został wypromowany Mao Zedong.

Wielki Marsz posłużył siłom Czang Kaj-szeka do przywrócenia jedności kraju, gdyż militaryści, przestraszeni perspektywą ustanowienia władzy komunistycznej, przechodzili na jego stronę. Mimo to siły komunistów zostały jednak zachowane, a do ich zniszczenia zabrakło jak to określał Czang Kaj-szek: „Historycznych 5 minut”. Powodem zaprzestania walki z komunistami było wkroczenie Japończyków do Chin. Wobec zewnętrznego zagrożenia, KPCh stała się łącznikiem pomiędzy siłami nacjonalistów a ZSRR, obiecującym dostawy broni i zaopatrzenia. Zniszczenie sił Mao nie wchodziło więc w grę. Pozwoliło to odbudować im nadwątlone siły, a nawet ponownie zaatakować domniemanego sojusznika w czasie wspólnej wojny z Japonią.

Od lat 30. w Japonii narastały nastroje skrajnie faszystowskie i szowinistyczne. Słabe rządy cywilne, w tym sam cesarz Hirohito (Shōwa), były bezsilne wobec nacjonalistycznych militarystów. Pod pretekstem wyzwolenia Azjatów spod panowania Europejczyków (głosili oni hasło: „Azja dla Azjatów”) dążyli oni do zdobycia nowych terytoriów bogatych w surowce strategiczne, niezbędne dla funkcjonowania nowoczesnego państwa.

18 września 1931 roku doszło do tzw. „incydentu mukdeńskiego”, po którym Armia Kwantuńska zajęła Mandżurię. Utworzono w niej marionetkowe państwo zwane Mandżukuo. Państwem tym rządził od 1934 roku, osadzony na tronie przez Japończyków, cesarz Puyi z mandżurskiej dynastii Qing (wcześniej ostatni cesarz chiński, obalony w 1912 roku przez Yuan Shikaia).

Przebieg wojny

7 lipca 1937 roku japońskie oddziały sprowokowały tzw. „incydent na moście Marco Polo” (albo inaczej „bitwę o most Lugou”), który miał być pretekstem do rozpoczęcia kolejnego etapu wojny. Po bitwie Japończycy zajęli Szanghaj, Nankin (stolicę republiki – według źródeł chińskich wymordowali tam około 300 tysięcy cywilów) i południowe Shanxi.

Jednak w połowie 1938 roku japońskie postępy osłabły, a Chiny przeszły do taktyki walk partyzanckich. Sytuacja taka trwała praktycznie do końca wojny i mimo że armia Kuomintangu (mająca przeciw sobie Japończyków i lokalnych watażków) poniosła wiele porażek, to nie została nigdy pokonana ze względu na duże rezerwy oraz na nieprzerwaną pomoc amerykańską (od 1940 roku).

Znaczenie

Dzięki oporowi chińskiemu alianci walczący na Pacyfiku mogli dużo szybciej uporać się z Japończykami, którzy zmuszeni byli utrzymywać duże kontyngenty wojsk lądowych na kontynencie. 35 z 51 japońskich dywizji było zaangażowanych w wojnę z Chinami. Na koniec wojny Chińczycy przyjęli kapitulację ponad miliona żołnierzy japońskich.

Według obserwatorów z krajów zachodnich szacuje się, że wojna ta pochłonęła ponad 20 mln ofiar (16,25 mln cywilów) po stronie chińskiej. ChRL utrzymuje, że podczas walk zginęło lub odniosło rany aż 35 milionów ludzi. Liczba zabitych po stronie japońskiej to 480 tys. wg Japońskiego Ministerstwa Obrony lub 700 tys. bazując na dochodzeniu Yomiuri Shimbun z roku 2017.

Zobacz też

• Powódź w Chinach (1938)

Przypisy