هِند (به انگلیسی: India) بهارات (به هندی: Bhārat) یا هندوستان با نام رسمی جمهوری هند (به هندی: Bhārat Gaṇarājya) (به انگلیسی: Republic of India) کشوری در جنوب آسیا است. هند هفتمین کشور پهناور در جهان است. هند همچنین پرجمعیت‌ترین دموکراسی جهان است. از جنوب توسط اقیانوس هند، از جنوب غربی با دریای عرب، و از جنوب شرقی هم توسط خلیج بنگال احاطه شده، همچنین از سمت غرب با پاکستان؛ از شمال با چین، نپال، و بوتان؛ و از سمت شرق با بنگلادش و میانمار مرز مشترک دارد. هند در اقیانوس هند با سری‌لانکا و مالدیو مجاور بوده و جزایر آندامان و نیکوبار آن با تایلند، میانمار و اندونزی مرز آبی مشترک دارد. انسان‌های مدرن تا ۵۵٬۰۰۰ سال قبل، هنوز از آفریقا وارد شبه‌قاره هند نشده بودند. اشتغال طولانی مدتشان، در ابتدا به صورت اشکال مختلفی از انزواهای شکارچی-گردآورنده بود که موجب شد آن منطقه بعد از آفریقا، از نظر تنوع ژنتیکی انسان‌ها تبدیل به متنوع‌ترین منطقه جهان گردد. حدود ۹۰۰۰ سال پیش در این شبه‌قاره، زندگی ثابت و مستقر در حواشی غربی حوضه آبریز رود سند پدیدار گشت که طی هزاره سوم پیش از میلاد به تدریج به تمدن دره سند تکامل پیدا کرد. در ۱۲۰۰ پیش از میلاد، فرمی باستانی از زبان سانسکریت، و زبان هندو-اروپایی، از شمال غرب به داخل هند انتشار یافته، و به صورت زبان ریگ‌ودا نشر یافت، به گونه‌ای که به عنوان طلوع هندوئیسم در هند ثبت گردیده‌است. زبان‌های دراویدی هند در مناطق شمالی و غربی جایگزین شده‌است. در ۴۰۰ پیش از میلاد، قشربندی و محرومیت اجتماعی توسط نظام اجتماعی کاست در هندوئیسم شکل گرفت، و بودیسم و جائینیسم ظهور کرده و از عدم ارتباط رتبه‌بندی اجتماعی با وراثت پشتیبانی کردند. اتحادهای سیاسی منجر به پیوستن امپراتوری مائوریا و گوپتا در جلگه رود گنگ شد. مجموعه دوران این امپراتوری‌ها پر از خلاقیت‌های وسیع بود، اما در آن انحطاط وضعیت زنان، و افزوده شدن دستگاه منظمی از عقاید نجاست نیز مشهود است. پادشاهان میانی در جنوب هند، نوشته جاتی به زبان دراویدی و فرهنگ‌های مذهبی را به پادشاهان جنوب شرق آسیا صادر نمودند.

در عصر قرون وسطی، مزدیسنا، مسیحیت، اسلام و یهودیت در سواحل جنوبی و غربی هند ریشه دواندند. ارتش‌های مسلمان از آسیای مرکزی به‌طور متناوب به سرزمین‌های شمالی هند تهاجم می‌کردند، که در نهایت موجب بنا نهاده شدن سلطان‌نشین دهلی شده و شمال هند را به سپهر سیاسی دولت‌های اسلام دوران قرون وسطی کشاند. در قرن ۱۵ میلادی، امپراتوری ویجایاناگارا، فرهنگ هندوی مرکبی را در هند جنوبی ایجاد نمود. در پنجاب، آیین سیک ظهور نمود که مذهب مستقر و نهادینه شده وقت را رد می‌کرد. امپراتوری گورکانی در ۱۵۲۶ میلادی، موجب شروع دو قرن صلح نسبی گشته، و میراث درخشانی را از خود در زمینه معماری برجای گذاشتند. با توسعه تدریجی سلطه کمپانی هند شرقی، هند تبدیل به اقتصاد مستعمراتی شد، ولی از سوی دیگر موجب یکپارچگی حاکمیتی نیز شد. راج بریتانیایی در ۱۸۵۸ آغاز گشت. حق و حقوقی که قولش را به هندی‌ها داده بودند به آهستگی پذیرفته شدند، اما از سوی دیگر تغییرات فناوری معرفی شده و ایده‌هایی چون آموزش، مدرنیته و زندگی عمومی ریشه دار شدند. سپس تحرکات پیشگامانه و اثرگذار ملی ظهور یافت که از ویژگی‌های آن، مقاومت غیر خشونت‌آمیز بود و تبدیل به عامل عمده‌ای در پایان دادن به حکومت بریتانیا گشت. در ۱۹۴۷ میلادی، امپراتوری هندی-بریتانیایی به دو قلمرو مستقل تقسیم شد، یکی از آن‌ها قلمرویی با اکثریت هندو (قلمرو هند) و دیگری قلمرویی با اکثریت مسلمان (قلمرو پاکستان) بود و در این میان افراد زیادی کشته و تعداد زیاد دیگری نیز مهاجرت کردند که تا آن زمان سابقه نداشت.

هند از ۱۹۵۰ میلادی جمهوری فدرال بوده‌است که تحت حاکمیت نظام پارلمانی دموکراتیک قرار دارد. جامعه آن تکثرگرا، چندزبانه و چندنژادی بوده‌است. جمعیت هند از ۱۹۵۱ میلادی که ۳۶۱ میلیون نفر بود به ۱٫۲۱۱ میلیارد نفر در ۲۰۱۱ میلادی رسید. در همان زمان، درآمد سرانه اسمی هند سالانه از ۶۴$ به ۱٬۴۹۸$ افزایش یافته و نرخ سواد آن از ۱۶٫۶٪ به ۷۴٪ رسید. هند از یک کشور نسبتاً مفلس و بی‌چیز در ۱۹۵۱، به اقتصاد عمده و سریع الرشد و همچنین قطب خدمات فناوری اطلاعات تبدیل گشت که طبقه متوسط آن در حال توسعه می‌باشد. این کشور دارای برنامه فضایی است که شامل مأموریت‌های فرازمینی تکمیل شده یا برنامه‌ریزی شده جهت تکمیل می‌باشد. فیلم، موسیقی و آموخته‌های روحانی هند، نقش فزاینده‌ای را در فرهنگ جهانی داراست. هند، نرخ فقر خود را کاهش داده، گرچه که هزینه آن افزایش نابرابری اقتصادی بوده‌است. هند کشوری دارای سلاح هسته‌ای است و در بین کشورها رتبه بالایی از نظر هزینه‌های نظامی را داراست. بر روی کشمیر مناقشه‌ای با همسایگانش چون پاکستان و چین دارد که از اواسط قرن بیستم میلادی لاینحل باقی مانده‌است. از میان چالش‌های اجتماعی-اقتصادی که هند با آن مواجه است می‌توان به نابرابری نژادی، سوء تغذیه کودکان، و بالارفتن سطح آلودگی هوا اشاره کرد. سرزمین هند ابرتنوع (تنوع فراوان) دارد، به گونه‌ای که چهار نقطه داغ تنوع زیستی را دارا می‌باشد. جنگل‌هایش ۲۱٫۴٪ از مساحت آن را تشکیل می‌دهد. حیات‌وحش هند که در فرهنگ هندی به‌طور سنتی دید مداراگونه‌ای نسبت به آن وجود داشته، در میان این جنگل‌ها و در مناطق حفاظت شده مورد پشتیبانی واقع شده‌است.

نام

نام: «هند» (و همچنین صورت‌های آن در زبان‌های غربی ازجمله India در انگلیسی) برگرفته از زبان فارسی باستان است که به جای واژه سانسکریت «سیندو» (Sindhu) به‌کار می‌رفته و نام رودخانه سند بوده‌است. همچنین واژه «هندوستان» که به عنوان نام کامل این سرزمین در اغلب کشورها از جمله خود هند رواج دارد واژه‌ای فارسی به معنی «سرزمین هندوها» است.

مشخصات کلی

معمولاً در مورد هند کلی‌گویی می‌شود و مشخصه‌هایی به کل آن تعمیم داده می‌شود. هند کشوری پهناور و متنوع است، و گوناگونی ژنتیکی، زبانی، غذایی و لباسی آن با یک قاره قابل مقایسه است.

• پهناوری: ۳٬۲۸۷٬۲۶۳ کیلومتر مربع - آب‌های داخلی: ۶/۹٪
• جمعیت: ۱٬۴۲۲٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر (برآورد ۲۰۲۳م) رشد جمعیت: ۱٪ جمعیت هند به احتمال زیاد در سال ۲۰۲۸ با جمعیت چین برابر خواهد شد. این کشور در آن زمان حدود یک میلیارد و ۴۵۰ میلیون نفر جمعیت خواهد داشت.
• یکای پول: روپیه هند است که به یکصد پیسه تقسیم می‌شود. ارزش روپیه در مقطع ده سالهٔ مارس ۲۰۰۴ تا مارس ۲۰۱۴ بین ۳۹ روپیه تا ۶۹ روپیه برای هر دلار آمریکا در نوسان بوده‌است.
• پرچم هند: پرچم ملی کشور هند دارای سه رنگ افقی، از بالا به پایین، زعفرانی، سفید و سبز است. در وسط این پرچم گردونه‌ای با بیست و چهار پره به رنگ سرمه‌ای است. رنگ زعفرانی سمبل شجاعت، دلیری، وارستگی و فداکاری، رنگ سفید بیانگر خلوص و حقیقت و رنگ سبز به معنای ایمان، اعتقاد، باروری و حاصلخیزی است. گردونه پرچم که به آن دارما چاکرا گفته می‌شود، نمادی باستانی در آیین بوداست که توسط آشوکا پادشاه قدرتمند قرن چهارم قبل از میلاد به عنوان گردونه قانون استفاده می‌شد.
• روز استقلال و روز جمهوری: کشور هند در ۲۳ مرداد ۱۳۲۶ (۱۵ اوت ۱۹۴۷) و درست یک روز پس از استقلال پاکستان (از بریتانیا) استقلال یافته‌است. قانون اساسی این کشور نیز در ۵ آذر ۱۳۲۸ (۲۶ نوامبر ۱۹۴۹) تصویب شد؛ ولی از آنجا که برخی از مواد آن بلافاصله دستخوش تحول گردید و بخش عمده این قانون در ۶ بهمن ۱۳۲۸ (۲۶ ژانویه ۱۹۵۰) - که به عنوان «روز آغاز» شناخته شده‌است - عملی گشت. این روز در کشور هند به عنوان «روز جمهوری» جشن گرفته می‌شود.
• در میان ۱۰ ابرشهر بزرگ جهان سه شهر آن در هند واقع شده‌اند؛ یعنی یکی بیشتر از چین. طبق آمار سازمان ملل، دهلی‌نو حالا دومین ناحیه شهری بزرگ جهان است، بمبئی (مومبای) در رده هفتم است و کلکته هم در جای دهم قرار دارد. جمعیت دهلی و حومه‌های بلافصل آن بیش از ۲۲٫۶۵ میلیون نفر است و از این نظر تنها از توکیو پایین‌تر است. در قرن هفدهم دهلی برای مدت کوتاهی پرجمعیت‌ترین شهر جهان بود، اما این شهر در سال ۱۹۶۰ حتی در میان ۳۰ شهر پرجمعیت جهان هم قرار نداشت. از آن پس رشد سالانه جمعیت این شهر بیش از ۴ درصد بوده‌است. نرخ سالانه رشد جمعیت اخیراً رو به کاهش گذاشته، اما هنوز هم بالای ۳ درصد است. با این نرخ رشد، جمعیت این شهر از طریق زاد و ولد و مهاجرت سالانه ۷۰۰ هزار نفر زیاد می‌شود، و این افزایش جمعیت فشار زیادی بر منابع پایتخت هند وارد می‌کند. تأمین آب یکی از مشکلات عمده است. تقریباً یک‌چهارم خانوارهای ساکن شهر دسترسی دائم به منابع آب ندارند. ۶ شهر بزرگ دیگر هند، یعنی چنای (مدرس)، بنگلور، حیدر آباد، احمدآباد، پونه (پونا) و سورات، در فهرست ۱۰۰ ناحیه شهری بزرگ سازمان ملل قرار دارند.
• هند به اینکه بزرگ‌ترین دموکراسی جهان است افتخار می‌کند (رأی‌دهندگان چینی مستقیماً حاکمانشان را انتخاب نمی‌کنند). در انتخابات پارلمانی که در سال ۲۰۰۹ برگزار شد، دقیقاً ۴۱۷٬۰۳۷٬۶۰۶ نفر شرکت کردند، و نرخ مشارکت اندکی کمتر از ۶۰ درصد بود. در مجموع ۸۳۰٬۸۶۶ شعبه اخذ رأی وجود داشت.

تاریخ

پیشینه حضور انسان در شبه قاره هند به دویست تا چهارصد هزار سال می‌رسد. اما اولین تمدن به معنای واقعی در این سرزمین، تمدن دره سند با قدمت نزدیک به سه هزار سال قبل از میلاد است که با تمدن شهر سوخته در ایران هم‌زمان بوده و با آن مراودات نزدیک داشته‌است و تقریباً پس از ورود آریاییها بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۱۸۰۰ پیش از میلاد هر دو از بین رفته‌اند.

ورود آریایی‌ها به هند در فرهنگ، دین و ادبیات و نظام اجتماعی این سرزمین بسیار اثرگذار بوده‌است. از جمله می‌توان به شکل‌گیری زبان سانسکریت، تدوین متون مقدس هندو و پیدایش سیستم طبقاتی جامعه هند اشاره کرد.

اولین امپراتوری در هند با حکومت شاهنشاهی موریا بین سال‌های ۳۲۶ تا ۲۰۰ پیش از میلاد شکل گرفت. قدرتمندترین حاکم تاریخ هند تا قبل از گورکانیان، آشوکای بزرگ نام دارد که سومین شاه این سلسله‌است. وی در تمام جنبه‌های هنری و اجتماعی و سیستم اداری از هخامنشیان ایران الهام می‌گرفت. آثار بسیار مهم حجاری این دوره مانند پیکره چهار شیر (نماد ملی هند) بسیار تحت تأثیر حجاری تخت جمشید است.

از سال ۳۲۷ تا ۳۲۶ پیش از میلاد اسکندر به هندوستان حمله می‌کند.

دومین سلسله قدرتمند به نام امپراتوری گوپتا از سال ۳۲۰ تا ۵۵۰ میلادی در شمال هند حاکمیت داشته و پس از گوپتاها تا قرن سیزده میلادی حکومت‌های زیادی در شمال هند با درگیری، شکست و پیروزی یکی پس از دیگری بر روی کار آمدند. با توجه به عدم قدرتمندی این حکومت‌ها، جنوب هند امنیت و آرامش بیشتری نسبت به شمال داشت و سرگرم تعامل و تجارت با اعراب مسلمان و منطقه جنوب آسیا بود و نقش مهمی در روابط خاور میانه با خاور دور ایفا می‌کرد.

اولین تماس اسلام با آسیای جنوبی، سال هفتصد و یازده میلادی است که مسلمانان تا کنارهٔ رود سند که هم‌اکنون در پاکستان است پیش آمدند. در قرن دهم میلادی سلطان محمود غزنوی منطقه پنجاب را تصرف کرد و بارها به شمال هند حمله کرد. تا قرن سیزدهم تاخت و تازهای زیادی از سوی ایران و آسیای مرکزی به هند صورت می‌گرفت، اما چندان ماندگار نبودند، تا اینکه در این زمان مسلمانان، شهر دهلی را تصرف کردند و اولین حکومت مسلمانان، به نام دوران سلطنت یا غلامان مسلمان را بنیان گذاشتند واسلام رسماً بر هند حاکم شد.

در سال ۱۵۲۶ «بابُر» از نوادگان تیمور لنگ بر هند تسلط یافت و سلسله گورکانیان یا امپراتوری مغولی هند را بنیان گذاشت. این سلسله از ۱۵۲۶ میلادی تا ۱۸۵۷ میلادی در بخش بزرگی از شبه قاره هند فرمانروایی کرد. حکمرانان این سلسله به تدریج تمامی شبه قاره را تحت فرمان گرفتند. اکبر کبیر امپراتور بزرگ این سلسله که سیاست مدارا با غیرمسلمانان هندی را در پیش گرفت را بزرگ‌ترین و مقتدرترین پادشاه هند می‌دانند. اما پس از مدتی بخش‌هایی از جنوب هند از اختیار آنان خارج شد. این دودمان آخرین دوران طلایی امپراتوری‌های اسلامی به‌شمار می‌رود و در نیمه سده ۱۷ میلادی و در زمان شاه جهان بزرگ‌ترین و ثروتمندترین امپراتوری جهان بود و نزدیک به سده ۱۸ میلادی در زمان اورنگ زیب تقریباً تمامی شبه قاره هند در زیر سلطه گورکانی بود که جدا از بزرگ‌ترین و ثروتمندترین امپراتوری جهان به حساب می‌آمد بلکه بزرگ‌ترین قدرت تولیدی در جهان و بزرگ‌ترین اقتصاد جهان در آن زمان متعلق به هند بود. در سال ۱۷۳۹ میلادی با حمله نادرشاه افشار به هند مقدمات انقراض این امپراتوری فراهم شد و در سال ۱۸۵۷ پس از سال‌ها نبرد سرانجام کمپانی هند شرقی توانست این امپراتوری را منقرض کرده و سرزمین‌های آن را تصرف کند.

در سال ۱۵۱۰ میلادی پرتغالی‌ها به عنوان اولین مهاجمان اروپایی در گوا مستقر شدند. هنگامی که طوایف «مراتی» و سیک علیه حکومت پادشاهان گورکانی قیام کردند، بریتانیایی‌ها و فرانسوی‌ها در قرن ۱۸ مناطقی برای خود از هند جدا کردند و بنیاد حکومت بریتانیای کبیر در هند استوار گردید.

دولت بریتانیا بر اثر شورش‌های سال ۱۸۵۷ میلادی در هند، کمپانی هند شرقی بریتانیا را که گردانندهٔ هند بود منحل کرد و به این سرزمین خودمختاری داد. اما بین سال‌های ۱۹۰۶ تا ۱۹۱۵، دولت بریتانیا ناچار شد که ادارهٔ بعضی از امور کشور را به مردم هند واگذار نماید. در این هنگام رهبر بزرگ جنبش استقلال‌طلبی هند، ماهاتما گاندی قیام کرد و علیه استبداد بریتانیا به مبارزه پرداخت.

سپس اختلاف شدیدی در بین سران هند و سران مسلمانان هند که رهبر آن‌ها محمدعلی جناح بود به‌وجود آمد. قصد مسلمانان این بود که کشوری مرکب از مناطق مسلمان هند تشکیل دهند. در آن هنگام بریتانیا قوانینی وضع کرد که به‌موجب آن به هند و سیلان و پاکستان استقلال داده شد. در ماه اوت ۱۹۴۷ آخرین سرباز بریتانیایی خاک هند را ترک گفت و در تاریخ ژانویهٔ ۱۹۵۰ هند حکومت جمهوری مستقل خود را اعلام نمود و به عضویت اتحادیه کشورهای مشترک‌المنافع بریتانیا درآمد. اختلافات مرزی دولت هند با پاکستان در منطقهٔ کشمیر هنوز برطرف نشده‌است.

جغرافیا

هند، بخشی بزرگ از جنوب آسیا و شبه قاره هند را به خود اختصاص داده‌است. این کشور با پاکستان، بنگلادش، نپال، بوتان، چین و برمه هم‌مرز است.

جغرافیای هند بسیار متنوع است و شامل بیابان، کوهستان، دشت، تپه و فلات می‌شود. جغرافیای این به‌طور کلی به سه بخش تقسیم می‌شود: ۱) فلات بلند هیمالیا، ۲) جلگه سند و گنگ و ۳) شبه جزیره جنوب هند که مناطق مختلف کوهستانی، دره رودخانه‌ای، کویر، دشت و جنگل را در بر می‌گیرد. پائین‌ترین سطح هند، در اقیانوس هند، با ارتفاع صفر و بلندترین نقطه این کشور، قله کانگچنجونگا، با ارتفاع ۸۵۶۸ متر در هیمالیا قرار دارد که سومین قله مرتفع جهان است.

آب و هوای این کشور از گرمسیری در جنوب تا آب و هوای معتدل در شمال متغیر است. مساحت ناحیهِ قابل کشت هند ۱٫۲۶۹٫۲۱۹ کیلومتر مربع (۷۸٪ کل مساحت کشور) است که به دلیل رشد جمعیت و افزایش شهرنشینی رو به کاهش است.

سطح نواحی پوشیده از آب در هند معادل ۳۱۴٫۴۰۰ کیلومتر مربع است و میانگین باران این کشور ۱٫۱۰۰ میلی‌متر در سال است. بیش از ۹۲ درصد استفاده آب در هند برای مصارف آب رسانی است که در سال ۱۹۷۴ حدود ۳۸۰ کیلومتر مربع بود و بر اساس پیش‌بینی‌ها تا سال ۲۰۲۵ به سقف ۱٫۰۵۰ کیلومتر مربع می‌رسد که برابر با مصارف صنعتی و خانگی است. منابع آبی هند شامل رودخانه‌ها، کانال‌ها، آبگیرها، دریاچه‌ها و سواحل غربی و شرقی اقیانوس هند و سایر خلیجها و خلیج کوچک برای بیش از ۶ میلیون نفر در بخش ماهی‌گیری اشتغال ایجاد کرده‌اند. هند ششمین کشور تولیدکننده ماهی در سطح جهان و دومین تولیدکنندهِ ماهی بومی در سطح جهان است.

رودخانه‌های طویل هند، شامل: رود براهماپوترا و ایندوس ۲۹۰۰ کیلومتر، گنگ ۲۵۰۰ کیلومتر، گوداواری ۱۴۷۰ کیلومتر، یامونا ۱۳۷۰ کیلومتر، نارمادا ۱۳۰۰ کیلومتر و کریشنا ۱۲۹۰ کیلومتر هستند. هند از آب و هوایی بسیار متنوع بهره می‌برد، از شمال به رشته‌کوه‌های هیمالیا ختم می‌شود و رودخانه‌های متعددی که از این بلندی‌ها سرچشمه می‌گیرند هوایی بارانی و خاکی بارآور را به نواحی شمالی هند می‌بخشند. رودهای گنگ و براهماپوترا مهم‌ترین این رودخانه‌ها هستند که هر دو به خلیج بنگال سرازیر می‌شوند. هندوها همچنین رود گنگ را مقدس می‌دانند.

هند از زیست جانوری بسیار متنوعی بهره می‌برد، منطقه حفاظت شده‌ای به وسعت ۱۴۱۲ کیلومتر مربع در استان گجرات تنها پناهگاه باقی‌مانده حدود ۳۰۰ شیر آسیایی است. هند زیستگاه بسیاری از پستانداران بزرگ مانند فیل آسیایی، کرگدن هندی تک شاخ و ببر می‌باشد. بیش از ۲۰۰۰ گونه پرنده و سه نوع تمساح در این کشور زندگی می‌کنند.

منابع طبیعی هند شامل زغال‌سنگ (از لحاظ میزان ذخایر در رده چهارم جهان قرار دارد)، آهن، منگنز، میکا، بوکسیت، تیتانیوم، کرومیت، گاز طبیعی، الماس، نفت خام، سنگ آهک، توریوم (بیشترین در جهان در سواحل ایالت کرالا) می‌باشد. ذخایر نفت هند که در ساحل بمبئی در مهاراشترا، گجرات و در شرق آسام وجود دارند. بیش از ۲۵٪ از نیازهای داخل را برطرف می‌کنند.

هند زمانی برای خود یک قاره بود. بیش از ۱۰۰ میلیون سال پیش، یعنی موقعی که دایناسورها روی کره زمین پرسه می‌زدند، بیشتر سرزمین فعلی هند یک جزیره بود. این تکه خشکی از یک ابرقاره بنام گوندوانالند (نامی که از منطقه جنگلی گوندوانا در مرکز هند گرفته شده) جدا شده بود، و به آرامی به سمت شمال حرکت می‌کرد. حدود ۵۰ میلیون سال پیش، یعنی زمانی که نسل دایناسورها دیگر منقرض شده بود، صفحه قاره‌ای هند با صفحه آسیا برخورد کرد. در نتیجه این برخورد خط ساحلی هر دو قاره تاب برداشت و رشته کوه هیمالیا را ایجاد کرد. این کوه‌ها جوان‌ترین – و البته بلندترین – رشته کوه جهان هستند. شواهد این اتفاقات را می‌توان در صدف‌های دریایی فسیل شده‌ای پیدا کرد که هنوز هم در ارتفاعات بالا در این کوه‌ها یافت می‌شوند. صفحه‌ای که شبه قاره روی آن قرار گرفته، همچنان به آرامی به‌سوی شمال در حرکت است، و به‌همین دلیل هم ارتفاع کوه اورست هر سال اندکی بیشتر می‌شود.

تقسیمات کشوری

کشور هند شامل ۲۸ ایالت و ۷ ناحیه هم‌پیوسته (اتحادیهٔ منطقه‌ای) است.

ایالت‌های فدرال

قلمروهای اتحادیه

1. جزایر آندامان و نیکوبار
2. چندیگر
3. دادرا و نگر حویلی و دامان و دیو
4. ناحیه پایتختی ملی دهلی
5. جامو و کشمیر
6. لداخ
7. لاکشادویپ
8. پودوچری

آب و هوا

آب و هوای هند دارای تنوع بسیار قابل توجهی است و از کوهستان‌های همیشه پوشیده از برف هیمالیا تا منطقه گرمسیری در میانه و جنوب و کویر خشک غرب (بیابان تار) این کشور را دربر می‌گیرد.

چهار فصل هند شامل: سرد و خشک از ماه دسامبر تا فوریه، گرم و خشک از ماه مارس تا مه، فصل بارش از ماه ژوئن تا سپتامبر و معتدل در ماه‌های اکتبر و نوامبر است. به‌طور میانگین ۱۰۰۰ تا۱۵۰۰ میلی‌متر باران در سال، تقریباً سراسر هند را دربر می‌گیرد که این مقدار به ۲۵۰۰ میلی‌متر در سواحل و ناحیه شمال شرقی هند می‌رسد. میانگین بارندگی سالانه در بنگال غربی به بیش از ۱۱هزار میلی‌متر در سال می‌رسد.

موقعیت راهبردی

در قاره آسیا یک بازی ۴ نفره بین چین، هند، ژاپن و ایالات متحده آمریکا در جریان است. هند عضو ناظر پیمان امنیتی سازمان همکاری شانگهای می‌باشد. هند با رهبران چین برای رفع اختلافات مرزی وارد مذاکره شده‌است. چین هم قصد دارد با دور زدن اتحاد ژاپن و آمریکا و دنبال کردن سیاست «دیپلماسی نامتقارن» جایگاه نوینی در عرصه جهانی برای خود تعریف کند. یانگ بایون، کارشناس مرکز تحقیقات آسیا و اقیانوس آرام در دانشگاه بیدا در پکن می‌گوید: «ما با هند نقاط مشترک بسیاری داریم از جمله تمدنی درخشان، دوران تحقیر استعماری و جمعیت بالا» او با ارائه این فهرست می‌خواهد نشان دهد که بین این دو غول آسیایی شباهت‌ها بیش از تفاوت‌ها است.

بازگشایی گذرگاه‌های مرزی به ویژه گذرگاه ناتو لا (Nathu la pass) - که در ارتفاع ۴۰۰۰ متری از سطح دریا واقع شده و زمانی یکی از راه‌های ارتباطی معروف جاده ابریشم بوده‌است - پس از ۵۰ سال نشانگر قدمی بزرگ به جلو در روابط بین دو دولت است. روابطی که بر اثر حمایت سنتی هندی‌ها از خودمختاری تبت و پناه دادن به دالایی لاما رهبر معنوی بودائیان جهان و همچنین اختلافات مرزی کهنه سال‌های متمادی دستخوش تنش‌های همیشگی بود.

سیاست

حکومت هند را بزرگ‌ترین دموکراسی جهان می‌نامند. استقلال هند (که در آن هنگام پاکستان، بنگلادش و نپال را هم دربر می‌گرفت) در ۱۵ اوت ۱۹۴۷ (برابر ۲۳ مرداد ۱۳۲۶) اعلام شد. جواهر لعل نهرو که «پاندیت» به معنی «معلم» خوانده می‌شد و یکی از بزرگ‌ترین رهبران جنبش استقلال هند از کنگره ملی هند بود به عنوان اولین نخست‌وزیر هند انتخاب شد.

قانون اساسی هند در سال ۱۹۴۹ به تصویب رسید و از ۲۶ ژانویه ۱۹۵۰ به اجرا درآمد که از آن هنگام تاکنون بدون تغییر اساسی با موفقیت اجرا شده‌است. این قانون به دولت‌های ایالتی اختیارات گسترده‌ای اعطا کرده‌است. در نظام سیاسی هند، نخست‌وزیر بالاترین مقام اجرایی کشور است و رئیس‌جمهور مقامی تشریفاتی است که معمولاً از میان چهره‌های دارای محبوبیت گسترده در سراسر کشور انتخاب می‌شود.

حزبی که اکثریت آرا را در انتخابات به دست آورد، نخست‌وزیر را تعیین می‌کند و با احزاب ائتلافی هیئت دولت را تشکیل می‌دهد. رئیس‌جمهور از جمعبندی آراء نمایندگان مجالس مرکزی و ایالتی از میان کاندیداهای احزاب تعیین می‌گردد. کمیسیون انتخابات این کشور یک نهاد مستقل دولتی است که اختیار کامل در تشخیص شرایط برگزاری و نظارت کامل بر برگزاری انتخابات را دارد. حداقل سن قانونی رای‌دهندگان ۱۸ سال است.

قوه مقننه هند دربرگیرنده دو مجلس با نام‌های لوک‌سابا (مجلس عوام) و راجیاسابا (مجلس سنا) ست. نمایندگان راجیا سابا ۲۵۰ نفرند که ۱۲ تن را رئیس‌جمهور و بقیه را نمایندگان مجالس ایالتی برمی‌گزیند. سناتورها باید در زمینه ادبیات، علم، هنر و مسائل اجتماعی متخصص باشند. همچنین ریاست جلسات این مجلس با معاون رئیس‌جمهور است. لوک سابا ۵۴۵ نماینده دارد که ۵۳۰ تن با رأی مستقیم شهروندان و ۱۳ تن از ۷ فرمانداری کل انتخاب می‌شوند، ۲ نفر را نیز رئیس‌جمهور از میان بریتانیایی‌های هندی‌تبار برمی‌گزیند. نخست‌وزیر از سوی حزب حاکم در مجلس لوک سابا معرفی می‌شود.

اولین انتخابات سراسری هند در ۱۹۵۲ برگزارشد. از آن زمان تا سال ۱۹۶۷ کنگره ملی هند پیوسته بیش از ۷۳٪ کرسی‌های لوک سابا را در اختیار داشت، اما پس از آن احزاب دیگر به ویژه حزب ناسیونالیست بهاراتیا جاناتا و احزاب ایالتی رشد چشمگیری را در محبوبیت خود شاهد بوده‌اند.

تنها یک بار وقفه‌ای در روند دمکراسی این کشور ایجاد شد. آن هم در اواخر دهه ۱۹۷۰ بود که درگیری‌های داخلی منجر به اعلام حالت فوق‌العاده از سوی ایندیرا گاندی و در نهایت سرنگونی دولت وی توسط ارتش هند شد. گفتنی است یکی از مهم‌ترین عوامل نارضایتی از ایندیرا گاندی برنامه‌های او برای ترویج تنظیم خانواده به منظور کاهش رشد سرسام‌آور جمعیت بود.

ریاست جمهوری در هند

رئیس‌جمهوری هند به‌طور غیرمستقیم با آرای مجلس هند که شامل مجالس قانونگذاری (مجلس نمایندگان)، معروف به لوک‌سابا که مجلس سفلی گویند و مجلس علیا معروف به راجیا سابا و همچنین مجلس قانونگذاری ایالت‌ها انتخاب می‌شود.

در انتخابات ریاست جمهوری هند علاوه بر نمایندگان پارلمانی، نمایندگان کشوری در ایالت‌های مختلف (مجالس ایالتی) نیز شرکت می‌کنند که با احتساب رأی نمایندگان پارلمان در مجموع ۴۸۹۶ نماینده هستند که رئیس‌جمهور را برای یک دوره پنج ساله انتخاب می‌کنند.

سمت ریاست جمهوری هند هرچند حالت تشریفاتی دارد اما این سمت بالاترین مقام اجرایی بوده و از اختیارات قانونی گسترده‌ای برخوردار است. رئیس‌جمهوری رئیس رسمی قوای مقننه، مجریه و قضاییه و همچنین فرمانده کل نیروهای مسلح این کشور است.

بر اساس ماده ۵۳ قانون اساسی هند، رئیس‌جمهوری می‌تواند از قدرت‌های قانونی خود به‌طور مستقیم، به استثنای موارد بسیار معدودی استفاده کند، ولی شورای وزرای تحت ریاست نخست‌وزیر همه قدرت‌های رئیس‌جمهوری را عملاً اجرا می‌کند.

احزاب مهم

بیش از ۷۰۰ حزب سیاسی در هند وجود دارد که به سه گروه ملی، منطقه‌ای (ایالتی) و محلی تقسیم می‌شوند. از میان آن‌ها کنگره ملی هند (INC)، حزب بهاراتیا جاناتا (BJP) و حزب کمونیست مارکسیست هند (CPI-M) از بزرگ‌ترین احزاب به‌شمار می‌روند.

حزب کنگره ملی هند در سال ۱۸۸۵ تأسیس شد و در سال ۱۹۱۴ با ورود مهاتما گاندی به این حزب دوره جدیدی در فعالیت‌های آن آغاز گردید. گاندی با رهبری حزب کنگره پرچمدار نهضت استقلال هند شد و در اثر مبارزات این حزب، سرانجام هند در سال ۱۹۴۷ به استقلال رسید. حکومت هند پس از استقلال، بیش از چهار دهه در دست حزب کنگره قرار داشت.

حزب بهاراتیا جاناتا (BJP) که در سال ۱۹۸۰ تأسیس شد، طی ۲۰ سال به تدریج از قدرت چشمگیری برخوردار گردید. پس از واقعه تخریب مسجد بابری، این حزب توانست طی سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۴ قدرت را در دست داشته باشد. این حزب اگرچه مجدداً قدرت را به حزب کنگره واگذار کرد، ولی همچنان به عنوان یک رقیب جدی برای حزب کنگره باقی‌ماند.

هند یک جمهوری فدرال است که از زمان استقلال، دولتی مردم‌سالار داشته‌است. سیاست هند در قبضهٔ میانه-چپ‌روها، کنگره ملی هند (INC)، راستی‌ها، حزب بهاراتیا جاناتا، چپی‌ها، حزب کمونیست هند (CPI)، حزب کمونیست هند (مارکسیست) و تعدادی حزب منطقه‌ای که یا میانه-راست یا میانه-چپ هستند. با وجود طیف سیاسی گسترده و مختلف این احزاب، لزوم تشکیل دولت ائتلافی برای ایجاد حکومت، افزایش افراد طبقهِ اجتماعی متوسط که خواستار لیبرال شدن و کنترل کسری بودجه به‌ویژه در سطوح دولتی هستند. به‌این معنا است که تمامی احزاب سیاسی دیدی متعادل نسبت به اصلاحات اقتصادی دارند.

نظام قضایی

هند به تبعیت از حقوق انگلستان از نظام حقوقی کامن لا پیروی می‌کند. تشکیلات قضائی این کشور نیز با وجود پذیرش فدرالیسم در قانون اساسی بسیار منسجم است و تمایل زیادی به یکپارچگی دارد. سلسله مراتب دادگاهها در این کشور به این صورت است:

• دیوان عالی هند (Supreme Court of India)
• دادگاه عالی ایالتی (The High Court)
• دادگاه تالی (Subordinate court)

دیوان عالی هند از یک رئیس و ۲۵ قاضی عضو تشکیل می‌شود که توسط رئیس‌جمهور پس از مشورت با رئیس دیوان و وزرای کابینه انتخاب می‌شوند. رئیس دیوان نیز از سوی رئیس‌جمهور با مشورت قضات دیوان و دادگاه‌های عالی ایالتی تعیین می‌شود. دیوان عالی این کشور از لحاظ گستردگی اختیارات در موقعیت کم‌نظیری قرار دارد. این دیوان نقش نگهبان قانون اساسی را ایفا می‌کند و توان لغو قوانین مجلس فدرال و مجالس ایالتی را داراست و در موارد اختلاف میان دولت فدرال و دولت‌های ایالتی رأی دیوان حرف آخر را می‌زند. این دیوان به مانند مجلس اعیان بریتانیا بالاترین مرجع پژوهش در کشور است و در مواردی که حکم اعدام صادر شده، استیناف از دیوان به شکل یک حق پذیرفته شده‌است.

دادگاه‌های تالی دارای شعب کیفری و حقوقی می‌باشند و در سطح شهرها فعالیت می‌کنند البته در روستاها خانه‌های انصاف (پنجایات) نیز وجود دارد که معتمدین محلی به حل اختلاف از طریق کدخدامنشی مبادرت می‌کنند.

علاوه بر این قوه قضائیه از قوه مقننه کاملاً مستقل است، حقوق و مزایای قضات و مخارج نظام قضائی از ردیف بودجه مجزایی تأمین می‌شود که مستلزم رای‌گیری در پارلمان نیست، مجلس حتی از بحث دربارهٔ اختیارات و تصمیمات قضات دیوان عالی و دادگاه‌های عالی ممنوع است مگر زمانی که پیشنهاد برکناری قاضی توسط رئیس‌جمهور مطرح شود و مجلس با دو سوم آراء آن را تصویب کند.

اقتصاد

اقتصاد هند چهارمین اقتصاد بزرگ جهان است. هند به‌رغم رکود اقتصادی جهانی با رشد اقتصادی متوسط بالاتر از ۸ درصد طی چند سال گذشته به یک قدرت اقتصادی تبدیل شده‌است. این میزان رشد نزدیک به رشد اقتصادی کشور همسایه آن چین است. طبق سنجشی که در مورد برابری قدرت خرید صورت گرفته، اقتصاد هند با داشتن تولید ناخالص داخلی (GDP) ۶۱۱/۳ تریلیون دلار، در مقام چهارم را دارد.

با این وجود میلیون‌ها نفر هنوز در فقر شدید زندگی می‌کنند و درآمد سرانه ۷۲۰ دلار آمریکا برابر با ۳۶۵ پوند در سال است. مشکلات زیربنایی نیز در هند ادامه دارد.

اگرچه هنوز بیش از ۳۴٪ جمعیت هند کمتر از یک دلار آمریکا در روز درآمد دارند (رتبه ۲۲ دنیا) و حدود ۸۰٪ مردم با کمتر از دو دلار در روز زندگی می‌کنند، (رتبه ۱۶دنیا) و بیش از ۳۰۰ میلیون نفر در زیر خط فقر زندگی می‌کنند، اما پیشرفت‌های اقتصادی عظیم این کشور در چند سال اخیر رشد اقتصادی هند را به رقم ۸٪ رسانده و کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند، در سال‌های آینده هند به رشد اقتصادی ۱۰٪ در سال نیز دست خواهد یافت.

اگر روزی نام هند، فقر و تنگدستی را به یاد می‌آورده‌است، اکنون پیشرفت‌های اقتصادی و رنسانس علمی این کشور توجه همگان را به خود جلب کرده‌است. مدت‌هاست که سرمایه‌گذاری‌های عظیم خارجی در این کشور امری عادی به‌شمار می‌آید و فروش کالاهای هندی در بازارهای جهان به شدت افزایش یافته‌است.

کارشناسان سرآغاز پیشرفت‌های اقتصادی هند را سال ۱۹۹۱ می‌دانند. در این سال مانموهان سینگ وزیر دارایی وقت هند، برنامه‌هایی را برای خروج کشور از اقتصاد دستوری به تصویب رساند و به تدریج به اجرا درآورد. از آن زمان به بعد به تدریج قوانین مالیاتیِ دست و پاگیر لغو شدند، قوانین صادرات و واردات کشور تعدیل شدند، امکان سرمایه‌گذاری خارجی فراهم آمد و امنیت سرمایه‌های داخلی تأمین شد. مانموهان سینگ اکنون نخست‌وزیر هند است و توسعهٔ طرح‌هایی را که خود شروع کرده ادامه می‌دهد.

چین بزرگ‌ترین شریک تجاری هند است.

پول

واحد پول رسمی این کشور روپیه هند است که اجزاء آن پیسه (یک صدم روپیه) می‌باشد.

هر روپیه هند معادل ۰٫۰۱۳ دلار آمریکا و هر دلار آمریکا معادل ۷۶٫۳ روپیه است. (آوریل ۲۰۲۲).

تجارت خارجی و سرمایه‌گذاری

هند با اقتصادی بزرگ و نیروی انسانی انبوه، یکی از بهترین و مطلوبترین مقصدها برای سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی محسوب می‌شود. هند در فناوری اطلاعات و دیگر حوزه‌ها از قبیل قطعات خودکار، مواد شیمیایی، پوشاک، داروسازی و جواهرات توان بالایی دارد.

هند همیشه یکی از منابع و استعدادها برای سرمایه‌گذاران جهانی بوده‌است. پیش‌از این سیاست‌های خشک مربوط به سرمایه‌گذاری مستقیم این کشور، مانع بزرگی در این زمینه محسوب می‌شد. اما در مارس ۲۰۰۵، دولت با اصلاح و تعدیل قوانین مربوط، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی تا حد ۱۰۰٪ را در تجارت و اقتصاد مجاز اعلام کرد. در نتیجه یک سری اصلاحات اقتصادی مثبت و خوش‌بینانه که به منظور حذف نظارت دولت از اقتصاد و سرمایه‌گذاری خارجی صورت گرفته، هند را به یکی از کشورهای پیشرو در منطقه آسیا-اقیانوسیه تبدیل کرده‌است که با سرعت بالا در حال رشد و پیشروی است.

صنعت

مخابرات

صنعت مخابرات هند با بیش از ۱٫۲ میلیارد مشترک دومین صنعت بزرگ جهان است. و ۶٫۵ درصد به تولید ناخالص داخلی هند کمک می‌کند.

پس از سه‌ماهه سوم سال ۲۰۱۷، هند از این لحاظ از ایالات متحده پیشی گرفت و پس از چین دومین بازار بزرگ تلفن‌های هوشمند در جهان شد.

خودروسازی

صنعت خودروسازی هند، دومین صنعت با رشد سریع در جهان که فروش داخلی خود را ۲۶ درصد در طی سالهای ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۰، و صادرات را تا ۳۶ درصد در طی سالهای ۲۰۰۸–۲۰۰۹ افزایش داده‌است که آماری مطلوب است.

شرکت‌های معتبر خودروسازی جهان مانند ب‌ام‌و، مرسدس-بنز، آئودی، تسلا موتورز و … در این کشور فعال هستند و به تولید خودرو در هند می‌پردازند.

فناوری اطلاعات

در پایان سال ۲۰۱۱، صنعت فناوری اطلاعات هند ۲٫۸ میلیون کارمند حرفه ای را به کار گرفت و درآمدی نزدیک به ۱۰۰ میلیارد دلار معادل ۷٫۵ درصد از تولید ناخالص داخلی هند را ایجاد کرد و ۲۶ درصد از صادرات کالاهای هند را به خود اختصاص داد.

داروسازی

صنعت داروسازی در هند یکی از مهم‌ترین بازارهای نوظهور برای صنعت داروسازی جهانی است.

به عقیده کارشناسان انتظار می‌رفت که ارزش بازار دارویی هند تا سال ۲۰۲۰ به ۴۸٫۵ میلیارد دلار برسد. هند در بین ۱۲ مقصد برتر بیوتکنولوژی در جهان قرار دارد. صنعت بیوتکنولوژی هند در سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۳، ۱۵٫۱ درصد رشد کرد و درآمد خود را از ۲۰۴٫۴ میلیارد پوند (روپیه هند) به ۲۳۵٫۲۴ میلیارد پوند (۳٫۹۴ میلیارد دلار آمریکا در نرخ ارز ژوئن ۲۰۱۳) افزایش داد.

انرژی

در حال حاضر گرانی قیمت نفت با توجه به ذخایر اندک نفتی و نیاز روزافزون کشور در حال توسعه هند به انرژی، مهم‌ترین تهدید علیه اقتصاد این کشور به‌حساب می‌آید. هندی‌ها برای رفع این مشکل به دنبال تولید انرژی اتمی با کمک ایالات متحده هستند.

هند اگرچه در سال ۱۹۷۴ اولین بمب اتمی خود را آزمایش کرد و در سال‌های اخیر توان هسته‌ای خود را تا حد قابل ملاحظه‌ای افزایش داده اما هنوز به تکنولوژی ساخت نیروگاه هسته‌ای دست نیافته‌است.

ایجاد خط لوله و خرید گاز از کشورهای خاورمیانه مانند ایران و قطر از دیگر برنامه‌های این کشور است. هندی‌ها همچنین سابقه‌ای طولانی و موفقیت‌آمیز در استفاده از انرژی‌های نو مانند زیست‌گاز (تولید گاز از زباله) دارند.

کشاورزی

هند پس از چین دومین کشور دنیا از نظر ارزش تولیدات کشاورزی است. ارزش محصولات کشاورزی این کشور در سال ۲۰۰۵ بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار برآورد شده‌است.

هند با تولید ۹۷۹٬۰۰۰ تن چای دومین تولیدکننده چای دنیا و چهارمین صادرکننده این محصول پس از کنیا، سریلانکا و چین است. محصول اصلی کشاورزان هندی مانند دیگر کشورهای شرق آسیا برنج است و این کشور پس از چین دومین تولیدکننده برنج دنیاست. فائو در سال ۲۰۲۰ میزان تولید برنج هند را ۱۷۸ میلیون تن برآورد کرده‌است. هند همچنین رتبه اول دنیا در تولید موز، ارزن، کنف و بادام زمینی و رتبه دوم در تولید ذرت، نیشکر و شاهدانه را داراست. این کشور در سال ۲۰۲۰ با تولید ۳۱ میلیون و ۵۰۴ هزار تن موز بزرگ‌ترین تولیدکننده این محصول بوده‌است.

وجود صدها میلیون راس گاو در هند این کشور را اولین مسکن این حیوان در دنیا ساخته‌است. اصل ۴۸ قانون اساسی هند کشتن گاو را ممنوع کرده اگرچه دین هندو خوردن گوشت گاو را ممنوع کرده اما از شیر آن‌ها استفاده زیادی می‌شود.

بهداشت

هند به‌عنوان کانون ایدز آسیا شناخته‌می‌شود. این کشور با داشتن دو میلیون و ۱۰۰ هزار بیمار مبتلا به ایدز، رتبه سوم جمعیت مبتلایان به این بیماری را در میان تمام کشورهای جهان دارد. ۶۴ درصد از افراد آلوده به این ویروس در هند به خدمات درمانی ضدویروس ایدز دسترسی ندارند. البته شمار مبتلایان به ایدز در هندوستان در حدفاصل سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۳ میلادی ۱۹ درصد کاهش یافته‌است.

فرهنگ

نظام اجتماعی هند بر اساس نظامی طبقاتی است که مردم را در 5 کاست طبقه بندی می‌کند. هند دارای یکی از بالاترین آمارهای تجاوز جنسی در جهان است. بر اساس گزارش‌ها، در سال ۲۰۱۹ میلادی بیش از ۲۲ هزار مورد تجاوز جنسی ثبت شد. بسیاری می‌گویند آمارها از این رقم بالاتر است و بسیاری از موارد تجاوزهای جنسی به دلایل مختلف از جمله مسایل خانوادگی و قبیله‌ای گزارش نمی‌شود. گزارش‌های پلیس هند می‌گوید که در هر ۲۰ ساعت یک مورد تجاوز گزارش می‌شود. نتایج یک پژوهش سازمان ملل دربارهٔ شش کشور شرق و جنوب شرق آسیا منتشر شده که مطابق آن تقریباً یک چهارم مردانی که به پرسش‌های این تحقیق پاسخ داده‌اند، دست کم به یک زن تجاوز کرده‌اند.

هند اولین کشور پرجمعیت دنیا است و نزدیک به یک ششم جمعیت جهان را در خود جای داده‌است. تنوع تباری، فرهنگی، زبانی و مذهبی به این کشور چشم‌اندازی شگرف از همزیستی مسالمت‌آمیز میان اعتقادات گوناگون بخشیده‌است. تبار مردم هند، شامل: ۷۲ ٪ هندوآریایی، ۲۵ ٪ دراویدی و ۳ ٪ تبار زرد است که این تبار بر اساس شرایط مکانی، فرهنگی و دینی نیز دارای تقسیمات خاص خود هستند.

۶۱٪ مردم هند باسواد هستند که این آمار در مردان ۷۳٫۴٪ و در زنان ۴۷٫۸٪ می‌باشد.

زبان

تنوع زبانی در هند شاید از هر کشور دیگری بیشتر باشد. شمار دقیق زبان‌هایی که در هند به آن‌ها تکلم می‌شود احتمالاً از ۱۰۰۰ بیشتر است، اما تعیین مرز مشخص میان زبان‌ها دشوار است. در سرشماری سال ۱۹۶۱ هند جمعاً ۱۶۵۲ زبان ثبت شد، اما ممکن است برخی از آن‌ها گویش‌های مختلف یک زبان واحد بوده باشند، و بعضی از آن‌ها نیز از آن موقع تابحال منسوخ شده‌اند.

در هند ۴۲۸ زبان وجود دارد که ۴۱۵ زبان زنده هستند و کاربرد دارند و ۱۳ زبان امروزه منسوخ شده‌است.

طبق آمار رسمی دولت در سال ۲۰۰۱، در سرزمین هند ۲۹ زبان دارای گویشور بالای یک میلیون نفر است و ۱۲۲ زبان دیگر دارای گویشورانی بیش از ده هزار نفر هستند. تعداد گویش‌ها، لهجه‌ها و زبان‌هایی که روزانه در این کشور مکالمه می‌شود بسیار بیشتر است. در حالی که زبان‌های هندی و انگلیسی ارتباطات رسمی و امور دولتی را برعهده دارند، هر ایالت دارای زبان‌های رسمی و ملی ویژه خود است برای نمونه زبان رسمی ایالت دهلی یا ناحیه ملی پایتخت به ترتیب انگلیسی، اردو و هندی است.

در قانون اساسی هند، زبان هندی (از شاخه زبان‌های هند و ایرانی یا زبان‌های هندواروپایی) و زبان انگلیسی و زبان میانجی (در جنوب هند) زبان‌های رسمی سراسر کشور اعلام شده‌اند. افزون برآن در سال ۲۰۰۵ زبان‌هایی که به‌عنوان زبان‌های رسمی در ایالت‌های هند شناخته شده‌اند به ۲۲ زبان رسید که عبارتند از: هندی، زبان اردو، زبان آسامی، زبان اوریه، زبان بنگالی، بودو، زبان پنجابی، زبان تلگو، زبان تامیلی، زبان دوگری، زبان سانتالی، زبان سانسکریت، زبان سندی، زبان گجراتی، زبان کنکانی، زبان کشمیری، زبان کانارا، زبان مالایالم، زبان میتهیلی، مایتیلی، مرآتی و نپالی نیز به رسمیت شناخته شده‌اند. این زبان‌ها به دو شاخه اصلی دراویدی (۲۲٪) که بیشتر در جنوب هند تکلم می‌شوند و هندو اروپایی(۷۰٪) تقسیم می‌شوند

زبان‌های سانسکریت و تامیل، زبان‌های اصلی و سنتی هند شناخته می‌شوند و در طول تاریخ طولانی این سرزمین در تغییر و تحول زبان‌های رایج در این منطقه زبان‌های فارسی و انگلیسی نقش مهمی بر عهده داشته‌اند. سالیان دراز حکومت استعماری بریتانیا بر شبه قاره هند و انجام بخش عمده‌ای از امور اداری به زبان انگلیسی موجب شده این زبان، زبان دوم بسیاری از مردم هند باشد.

شش زبان عمده این کشور عبارتند از هندی، بنگالی، تلوگو، مراتی، تامیل و اردو. بیش از ۵۰ میلیون نفر به هر یک از این زبان‌ها صحبت می‌کنند. ۱۲۲ زبان هم وجود دارند که بیش از یک میلیون نفر به هر یک از آن‌ها حرف می‌زنند. هند زبان ملی سراسری ندارد. هندی و انگلیسی هر دو زبان رسمی کشور هستند. البته تهیه‌کنندگان قانون اساسی هند در نظر داشتند که رسمیت زبان انگلیسی موقتی باشد، اما کسانی که به زبان‌هایی غیر از هندی تکلم می‌کردند (به‌خصوص تامیل‌زبان‌ها)، با برتری یافتن این زبان بر زبان‌های دیگر مخالف بودند و همین باعث شد که انگلیسی یکی از دو زبان رسمی کشور باقی بماند. زبان‌های مورد استفاده در هند به چهار گروه زبانی عمده جهان تعلق دارند: هند و اروپایی، دراویدی، آسترا- آسیایی و تبتی- برمه‌ای. تا اواسط قرن بیستم گروه زبانی بانتو، که در آفریقا ریشه دارد هم در هند مورد استفاده بود. مهاجران سیدی زبانی که از شرق آفریقا به غرب هند مهاجرت کرده بودند به این زبان تکلم می‌کردند.

فارسی پیش از آنکه هند مستعمره انگلستان شود، دومین زبان رسمی این کشور و زبان فرهنگی و علمی به‌شمار می‌رفت. اما پس از استعمار انگلیسی‌ها در سال ۱۸۳۲، انگلیسی به تدریج جایگزین فارسی شد.

زبان فارسی در دورهٔ غزنویان به هند راه یافت در آن دوره پارسی، زبان ادبیات، شعر، فرهنگ و دانش بود. با فتح شمال هند توسط سلطان محمود غزنوی، فرهنگ و ادبیات فارسی به لاهور راه یافت، که بعدها شعرای مشهوری همچون مسعود سعد سلمان در هندوستان پرورش یافتند. لاهور، تحت حکومت غزنویان در قرن یازدهم، دانشمندان پارسی را از خراسان، هند و آسیای مرکزی جلب کرد و به یک مرکز مهم فرهنگی زبان و ادبیات فارسی تبدیل شد. با تأسیس امپراتوری گورکانی، زبان فارسی به اوج پیشرفت خود در هند رسید و زبان رسمی و در سراسر هندوستان گسترش یافت. تأثیر ظهور این خاندان در هند، گسترش و رونق زبان فارسی را به حدی رسانید که ادبیات فارسی نه تنها مایه حیات روحی مردم عام شد بلکه این زبان، زبان رسمی درباریان نیز گردید. این رویکرد باعث هجرت بسیاری از هنرمندان، نویسندگان و شاعران از ایران به هند شد. دوران طلایی ادب فارسی در هند، دورهٔ اکبر کبیر (اکْبَرشاه) است. به امر وی وزیرش تودارمال فرمانی را صادر کرد که به موجب آن، زبان فارسی، زبان تمام امپراتوری اعلام شد. همچنین به فرمان اکبرشاه برخی از کتاب‌های مهم هندوان از سانسکریت به نظم و نثر فارسی ترجمه شد و بر غنای ادب فارسی افزوده گردید. اگر در دورهٔ غزنویان مرکز زبان فارسی در هند تنها شهر لاهور بود، این مرکزیت در سده‌های بعدی به ترتیب به مولتان و دهلی و اگره منتقل گردید. علاوه بر شاعران، دانشمندان و نویسندگان ایرانی که در مدت چند سده به هند مهاجرت کردند، از هندیان اعم از مسلمان و هندو، شاعران و نویسندگان و عالمان بزرگی ظهور کردند که آثارشان به فارسی است. دوران فرمانروایی گورکانیان هند با دورهٔ فرمانروایی دودمان صفوی در ایران هم‌زمان است که این خود به گونه‌ای ناخواسته یکی از عوامل مؤثر در نیرو گرفتن زبان پارسی در هند به‌شمار می‌رود. نوع نگاه پادشاهان صفوی به ادبیات و فرهنگ به گونه‌ای بود که شاعران و نویسندگان ایران را از بخشش و نواخت پادشاهان صفوی ناامید می‌کرد و آنان گاه ناگزیر و گاه مشتاقانه رهسپار دربار ادب‌پرور گورکانی می‌شدند. در این دوره، هنر هند با هنر و ادبیات پارسی ادغام شد.

زبان فارسی هند شاعران بزرگی همچون بیدل دهلوی، و امیرخسرو دهلوی و دستگاه شعری سبک هندی را در خود پروراند. از دیگر شاعران نامدار فارسی‌زبان شبه قاره هند، می‌توان از اقبال لاهوری نام برد.

زبان فارسی هشت قرن پیش وارد هند شد، ۷۰۰ سال بر تارک اندیشه، روابط، سیاست، اقتصاد و فرهنگ مردم هند حاکمیت داشت. به گونه‌ای که کلیه آثار مهم فرهنگی، مذهبی، سیاسی، ادبی، مکاتبات، اسناد شخصی و دولتی و احکام قضایی هند به زبان فارسی نوشته می‌شد. لازم است ذکر شود که هم‌اکنون در دانشگاه‌ها و کالج‌های هند بیش از پنجاه بخش زبان فارسی به فعالیت اشتغال دارند و بیش از یکصد مدرسه و دبیرستان فعالانه به تدریس زبان فارسی می‌پردازند.

زبان فارسی از آن رو که قرن‌ها زبان رسمی دربار گورکانیان هند بود، تأثیر قابل ملاحظه‌ای بر زبان‌های رایج در شبه قاره هند به‌ویژه بر زبان اردو داشته‌است.

ادیان

در هند ادیان مختلف و فرقه‌های مذهبی گوناگون وجود دارد که اغلب آن‌ها از هندوئیسم، اسلام و آیین بودایی نشات گرفته‌اند.

حدود ۸۰ درصد مردم هند پیرو آئین‌های هندو و حدود ۱۵٪ مسلمان هستند. هند همچنین بیش از ۲٫۳٪ مسیحی و ۲٫۱٪ سیک دارد. هند اگرچه زادگاه آئین بودا بوده، اما جمعیت بودائیان هند در حال حاضر تنها حدود ۰٫۸٪ برآورد می‌شود. علاوه‌بر آن پیروان آیین جینیسم ۰٫۸٪ و مجموع پیروان دین زرتشتی، یهودی، بهایی و بقیه مذاهب ۰٫۴٪ می‌باشد. با این وجود هند بزرگ‌ترین اجتماع فرقه احمدیه و مذاهب ایرانی بهائی و زرتشتی در سراسر جهان است. مسلمانان بیشتر در دهلی، بنگال غربی و نواحی شمال غربی کشور زندگی می‌کنند و در کشمیر، بیشتر جمعیت را تشکیل داده‌اند. به این ترتیب هند پس از اندونزی و پاکستان پرشمارترین جمعیت مسلمان جهان را داراست.

زرتشتیان، از مهم‌ترین اقلیت‌های دینی هند هستند که به پارسی معروفند و طی بیش از پنج سده اولیه حمله اعراب به ایران، از ایران به هند مهاجرت کرده‌اند و بیشتر در مناطق مختلف گجرات و مهاراشترا به مرکزیت بمبئی اقامت دارند. اگر چه جمعیت آنان کمتر از۲۰۰ هزار نفر است، اما نزدیک به ۱۷ ٪ اقتصاد هند را در دست دارند. شرکت‌های بزرگی مانند: «تاتا» و «گودریج»، متعلق به زرتشتیان است. گروه دیگری از اقلیت‌های کم جمعیت بهره‌ها هستند که قدرت اقتصادی مهمی در هند دارند. صاحب شرکت معروف «ویپرو» که جزو ثروتمندترین افراد جهان می‌باشد، از این فرقه‌است.

هند دومین (یا سومین) جمعیت بزرگ مسلمانان جهان را در خود جای داده‌است. تنها کمتر از ۱۵ درصد جمعیت آن مسلمانند، اما کل جمعیت این کشور آنقدر زیاد است که با همین نسبت اندک هم جمعیت مسلمانان آن از جمعیت مسلمانان همه کشورهایی که اکثریت مردمانشان مسلمان هستند، به جز اندونزی و شاید پاکستان، بیشتر است. شمار مسلمانان هند و پاکستان تقریباً مساوی است. تصور می‌شود که اولین مسلمانان هند بازرگانانی بوده‌اند که در دوران حیات محمد به منطقه کرالا سفر کردند. در زمان استقلال هند میلیون‌ها مسلمان به پاکستان شرقی و غربی (که در سال ۱۹۷۱ بنگلادش نام گرفت) مهاجرت کردند، اما عده بسیار زیادی هم در هند باقی ماندند. امروزه تنها مناطقی در هند که اکثریت جمعیتشان را مسلمانان تشکیل می‌دهند، دره کشمیر و منطقه کوچک لاکشادویپ در اقیانوس هند هستند. مسلمانان هند در سراسر بقیه کشور پراکنده‌اند، هرچند که در مناطق شمال شرقی و ایالت پنجاب تقریباً اثری از آن‌ها نیست.

غذاها

رسانه‌ها

تاریخ آغاز انتشار مطبوعات در هند به ۱۷۸۵ (۲۳۶ سال پیش) برمی‌گردد. روزنامهٔ حبل‌المتین که از قدیمی‌ترین مطبوعات فارسی‌زبان است توسط «مؤیدالاسلام» در کلکته نیز منتشر می‌شده‌است. هند بزرگ‌ترین کشور در زمینه چاپ مطبوعات است. آمار رسمی ارائه شده تا پایان ماه مارس ۲۰۰۶، حاکی از تعداد ۶۲٫۴۸۳ روزنامه و نشریه در حال انتشار در سراسر هند می‌باشد که ۱۲۳ زبان را شامل می‌شود. تایمز هند با شمارگان بیش از ۳٫۱۴ میلیون، پرتیراژترین روزنامه انگلیسی زبان جهان است.

همچنین بیش از ۱۴۰ کانال تلویزیونی ماهواره‌ای از داخل هند برنامه پخش می‌کنند که ۱۹ کانال دولتی و بقیه خصوصی هستند.

صنعت فیلم‌سازی هند بزرگ‌ترین صنعت سینمای دنیاست. هر سال در هند بیش از ۹۰۰ فیلم ساخته می‌شود که این تعداد بسیار بیشتر از رقم تولیدات سینمایی آمریکاست. محصولات بالیوود یا مرکز ساخت فیلم‌های تجاری هند در این کشور و بسیاری از کشورهای دیگر به ویژه کشورهای منطقه محبوبیت فراوانی دارد.

بر اساس قوانین هند، خارجیان می‌توانند تا ۲۶ درصد در زمینه رسانه‌های خبری در هند سرمایه‌گذاری کنند.

تعطیلات رسمی

در هند به‌طور سراسری تنها سه روز تعطیلی رسمی وجود دارد. اما بجز این سه روز هر یک از ایالت‌ها تعطیلات رسمی جداگانه خود را دارند.

با توجه به تنوع زیاد فرهنگی، مذهبی و دینی، ایام مهم ادیان و مذاهب مختلف در این کشور تعطیلات سراسری محسوب می‌شوند.

جستارهای وابسته

یادداشت‌ها

منابع

پیوند به بیرون

• سفارت جمهوری اسلامی ایران در دهلی نو

دولت

اطلاعات کلی

• داده‌های جغرافیایی مربوط به هند در OSM
• هند در کرلی

محمدرضا ناصری آزاد (زادهٔ ۱۲ بهمن ۱۳۶۶) که با نام هنری رضا پیشرو شناخته می‌شود، رپر، خواننده، ترانه‌سرا، آهنگساز و تهیه‌کننده موسیقی ایرانی در رپ فارسی است. او فعالیت حرفه‌ای خود را از سال ۱۳۷۸ و با لقب «رضا 3pac» آغاز کرد. پیشرو در تأسیس برخی گروه‌های موسیقی زیرزمینی مانند صامت نقش داشته‌است. او در سال ۱۳۹۶ به دنبال بازداشت و محکومیت به دلیل فعالیت هنری غیرمجاز از ایران خارج شد و فعالیت هنری خود را در استانبول ادامه داد.

زندگی شخصی

او در دوران کودکی با سختی‌های زندگی از جمله به زندان افتادن و فوت پدر و جدایی پدر و مادرش از هم روبرو شد. در هفت سالگی بعد از گرفتن هدیه ضبط و چند نوار آهنگ از طرف پدر خود با هیپ هاپ و موسیقی رپ و هنرمندانی همچون راکیم، توپاک و خواننده‌های قدیمی رپ دنیا آشنا شد و از همان کودکی شروع به نوشتن رپ کرد. اولین ترانهٔ وی یک شعر دیس به پدرش بود که هیچگاه منتشر نشد. دو برادر کوچکتر او به نام‌های علی اوج و امید قدر هم در موسیقی هیپ هاپ فعالیت می‌کنند.

دوران حرفه‌ای

پیشرو با هنرمندان زیادی همکاری داشته و در این زمینه رکورد دار است که می‌توان به هیچ‌کس، علی قاف، تتلو، تهی، مهراد هیدن، شاهین فلاکت، حصین، سوگند، بهار آتیش، صادق، علی اوج، عرفان، بهرام، کامیار، خشایار اس آر (کچی بیتز)، سینا ساعی، پوتک، کیارپ، مجهول، ریبار، سانبوی، شاکی، بابک تیغه و امید قدر و دانیال و نسیم اشاره کرد.

اختلاف با هیچ‌کس و زدبازی

پیشرو و هیچ‌کس از پیشگامان رپ فارسی بودند که با همکاری یکدیگر گروه‌های ۰۲۱ و صامت را تشکیل دادند اما سال‌ها بعد در پی همکاری هیچ‌کس با گروه زدبازی در آهنگ «چرا بدی» از آلبوم زاخارنامه زدبازی، به دلیل اختلاف رضا پیشرو با اعضای زدبازی، جنجال‌هایی میان هیچ‌کس و پیشرو به وجود آمد که در ۱۴ بهمن ۱۳۹۱، هیچ‌کس در آهنگی با نام «اون مثل داداشم بود» پیشرو را مورد خطاب قرار داد و پیشرو نیز آهنگی به نام «لوبیای سحر آمیز» در جواب به هیچ‌کس منتشر کرد. سرانجام اختلافات به وجود آمده میان هیچ‌کس و پیشرو که سازندگان گروه صامت بودند، موجب قطع همکاری آنها و منحل شدن این گروه شد. پیشرو و هیچ‌کس بعد از ۹ سال در ترکیه با یکدیگر دیدار کردند.

نظر افراد سرشناس

یاس در مصاحبهٔ خود با IGGY MTV از پیشرو به عنوان «یکی از بهترین خوانندگان رپ ایران» یاد کرده‌است.

هیچ‌کس تک‌آهنگ «ما با همیم» از آثار پیشرو با همکاری بهرام را یکی از بهترین آهنگ‌های «رپ فارسی» می‌داند.

همچنین سینا ساعی از گروه تیک تاک تک‌آهنگ‌های «دیوونه۲» و «نیلوفر آبی» را به عنوان آهنگ‌های مورد علاقهٔ خود نام برده‌است.

عرفان پایدار در مصاحبه تصویری با برنامه سمت نو از شبکه من‌و‌تو رضا پیشرو را به عنوان رپر مورد علاقه خود، خارج از گروه پایدار انتخاب کرد.

کچی بیتز، رپر ایرانی، در مصاحبه‌ای یوتیوبی، رضا پیشرو را به عنوان بهترین رپر تاریخ ایران انتخاب کرد.

ترانه‌شناسی

اولین آهنگ‌های رضا پیشرو مربوط به سال ۱۳۷۸ می‌باشد که وی در آن سال‌ها با همکاری حصین و در استودیو خانگی خود ضبط می‌کرد.

آلبوم‌ها

• وقت کثیف (غیر رسمی) - (۱۳۸۲ - 2003) ^e
• واقعیت تلخ (غیر رسمی) - (۱۳۸۴ - 2005) ^e

جهنم ساکت (۱۳۸۶ - 2007)

آغاز اینجاست (مهر ۱۳۸۹ - 2010)

دوران طلایی (دی ۱۳۹۱ - 2012)

ریل - جلد یک (شهریور ۱۳۹۶ - 2017)

آزاد (بهمن ۱۳۹۷ - 2019)

پرواز (فروردین ۱۴۰۰ - 2021)

براندازی (EP) (دی ۱۴۰۱ - 2022)

نیروانا (مرداد ۱۴۰۲ - 2023)

در آلبوم‌های مشترک

در آلبوم‌های دیگران

تک‌آهنگ‌ها

a.^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^  عنوان مشابه با آهنگی دیگر از پیشرو

b.^ ^  با وجود شباهت دو عنوان "Rap for Me" و "رپ واسه من"، این دو آهنگ مجزا هستند.

c.^ ^ ^ ^ ^ ^ ^  در زمان انتشار، علی اوج با نام علی کینگ فعالیت می‌کرد.

d.^ ^ ^  در زمان انتشار، حصین با نام ابلیس فعالیت می‌کرد.

e.^ ^  فهرست دقیق آهنگ‌های این دو آلبوم غیررسمی در دسترس نیست و در منابع مختلف، فهرست‌ها متفاوت هستند. لذا آهنگ‌های منتسب به این دو آلبوم در بخش تک‌آهنگ‌ها آمده است.

نماهنگ‌ها

منابع

پیوند به بیرون

• پیشرو در چارگوش :مصاحبهٔ با رضا پیشرو ("چارگوش" نام برنامه‌ای مختص موسیقی است که به صورت هفتگی تولید و منتشر می‌شود) در آپارات

• مصاحبه پیشرو با برنامه بلور بنفش بی‌بی‌سی

• گلچین بهترین اهنگ های رضا پیشرو قدیمی و جدید

صادق واحدی (زاده ۷ اردیبهشت ۱۳۶۹) خواننده و ترانه‌نویس اهل ایران است که در سبک رپ و هیپ هاپ فعالیت می‌کند. او قبل از آشنایی با حصین به سبک رپ و هیپ هاپ علاقه فراوانی داشت و به ترانه‌نویسی در این سبک مشغول بود و بعد از آشنایی با حصین فعالیت حرفه‌ای خودرا در این سبک با انتشار آهنگ «جفت‌کفش» شروع کرد و همچنین او نقش مهمی در تأسیس لیبل کاغذ رکودز داشت.

دستگیری در ارمنستان

در فوریه ۲۰۱۳ او و حصین به دلیل حمل مواد مخدری چون ماری جوانا در ارمنستان دستگیر شدند. حصین بعد از چند ساعت آزاد شد ولی صادق تا روز دادگاه درحبس ماند و صادق به حصین گفته بود دیگر علاقه‌ای به همکاری با او ندارد و به این دلیل صادق از کاغذ رکوردز جدا شد.

ترانه‌شناسی

آلبوم‌ها

صبح بخیر ایران

صبح‌بخیر ایران اولین آلبوم رسمی صادق است که دارای شش ترک می‌باشد، که با همراهی حصین و پورنام و تنظیم این آلبوم را علی مجیدی انجام داده است.

شبا، ردپا، تنهایی

شبا، ردپا، تنهایی حاصل همکاری صادق و حصین است، این آلبوم شامل سه ترک با موضوعات اجتماعی می‌باشد که با تنظیم محمد تی‌دی انجام شده است. این آلبوم در نوزده بهمن ۱۳۹۰ منتشر شد.

کسی بنام خدا

کسی بنام خدا سومین آلبوم صادق است که با همراهی حصین، سوگند و اندیش در سال ۱۳۹۱ منتشر شد. این آلبوم شامل سه ترک می‌باشد.

سرباز خدا

سرباز خدا چهارمین آلبوم استدیویی صادق در سبک هیپ‌هاپ است، که با حضور خوانندگانی چون حصین، سوگند، جاستینا و اندیش به صورت رایگان از لیبل کاغذ رکوردز در بهمن ماه سال ۱۳۹۱ پخش شد. این آلبوم دارای ۶ ترک است که میکس مسترینگ آن بر عهدهٔ استادان رکوردز بود.

پرورش

پرورش نام آلبوم پنجم وی است که با همکاری T-dey در بهمن ۱۳۹۲ به بیرون عرضه شد. تاریخ عرضه این آلبوم در بهمن ۹۲ به سرپرستی کمپانی ۱۳ بیرون آمد. پخش این آلبوم بعد از آلبوم تبر در ۹۲/۱۱/۱۳ بود که صادق در آلبوم تبر نیز حضور داشت و آهنگ خونهٔ بی سقف را خواند. آلبوم پرورش دارای سه ترک است.

بال

آلبوم بال ششمین آلبوم استودیویی صادق است که در بیست و ششم شهریور سال نود و پنج منتشر شد، همچنین این اولین آلبوم اوست که تنها خودش در ان اجرا داشته و هیچ خواننده مهمان دیگری در ان حضور نداشته. آلبوم بال شامل ۵ ترک است.

پرسپکتیو

پرسپکتیو این آلبوم با شش ترک در ۱۹ اسفند ۱۳۹۹ منتشر شد، که هر دوشنبه یک ترک عرضه شد.

نشد بگم

این آلبوم با هفت ترک در پنجم مهر ۱۴۰۲ منتشر شد

نشد بگم۱۴۰۲

منابع

پیوند به بیرون

• صادق در اینستاگرام
• صادق در توییتر
• پروفایل صادق در vowave
• ترانه‌شناسی صادق در موزیک‌برینز

خونریزی لانه‌گزینی (به انگلیسی: Implantation bleeding) مقدار کمی خونریزی یا لکه‌بینی سبک است که می‌تواند در اوایل بارداری به دلیل اتصال و کاشت تخمک بارور شده به داخل رحم رخ دهد. با این حال این اتفاق در همه خانم‌های باردار خونریزی ایجاد نمی‌کند و معدودی از آن‌ها به عنوان علائم اولیه بارداری این خونریزی را تجربه می‌نمایند.

زمان خونریزی

خونریزی لانه‌گزینی به شکل لکه‌بینی است که حدود ۱۰ تا ۱۴ روز پس از لقاح اتفاق می‌افتد و کاملاً طبیعی است. هنگامی که جنین در پوشش رحم کاشته می‌شود، می‌تواند رگ‌های خونی کوچک را در محلی که در آن فرورفته پاره کند. این شرایط از نظر سلامتی مشکلی ایجاد نخواهد کرد اما ممکن است خون‌هایی که هنگام پاره شدن رگ‌ها بیرون ریخته‌است به‌صورت لکه‌بینی از واژن خارج شوند. رنگ این خونریزی اغلب صورتی یا قرمز تا قهوه ای می‌باشد.

خونریزی لانه‌گزینی معمولاً در زمانی ایجاد می‌شود که انتظار دارید پریودتان شروع شود. با این حال، این نوع خونریزی نسبت به خونریزی قاعدگی سبک‌تر و گرفتگی‌های آن نیز کمتر خواهد بود. برخی از زنان نیز با اینکه باردار شده‌اند اصلاً خونریزی لانه‌گزینی را تجربه نمی‌کنند. گاهی نیز کمی زیاد بوده و ممکن است با خونریزی پریودی اشتباه گرفته شود و متوجه بارداری خود نشوید. خونریزی لانه‌گزینی کم است، خود به خود متوقف می‌شود و نیازی به درمان ندارد. معمولاً بین ۱ تا نهایتاً ۳ روز طول می‌کشد؛ اما در صورتی که شدید و غیرقابل تحمل بود باید به پزشک مراجعه کنید که البته بسیار نادر است و می‌تواند نشانه از سقط زودرس باشد.

علائم

علامت اصلی خونریزی لانه‌گزینی، همان لکه‌بینی است که به گفته برخی متفاوت از خونریزی دوره پریودی است، زیرا خون تیره‌تر است. برخی از خانم‌ها که این خونریزی را تجربه کرده‌اند می‌گویند خونریزی لانه‌گزینی با درد و گرفتگی خفیف، درد کم، تورم پستان‌ها یا سردرد همراه است.

تفاوت خونریزی لانه‌گزینی و پریود

از آنجا که خونریزی لانه‌گزینی علامتی است که اغلب می‌تواند قبل از مثبت بودن آزمایش بارداری شما اتفاق بیفتد، تشخیص اینکه آیا خونریزی سبک نشانه اولیه بارداری است یا لکه‌بینی طبیعی منتهی به پریود است، دشوار است و متأسفانه، هیچ راه قطعی برای کشف این موضوع وجود ندارد. بهترین راه برای اینکه بفهمید باردار هستید یا نه این است که چند روز دیگر هم صبر کنید و اگر لکه‌بینی به خونریزی مانند ماه‌های دیگر تبدیل نشد یا قطع شد تست بی بی چک یا آزمایش خون انجام دهید. همچنین اگر زمان آخرین رابطه جنسی خود را یادتان باشد و بیش از دو هفته از آن گذشته باشد بعید است لکه‌بینی شما نشانه لانه‌گزینی باشد.

تقریباً یک سوم از زنانی که گزارش می‌کنند خونریزی لانه‌گزینی را تجربه کرده‌اند، اغلب آن را متمایز از لکه‌بینی معمول قبل از قاعدگی توصیف می‌کنند؛ مثلاً برخی می‌گویند خون در مقایسه با خون دوره عادی تیره و قرمز نیست. سایر افراد همزمان با لکه‌بینی گرفتگی خفیف هم دارند.

اما برای بسیاری از زنان، این دو نوع خونریزی اصلاً تفاوتی ندارد؛ بنابراین اگر تصور کنید که لکه‌بینی لانه‌گزینی دارید و چند روز بعد پریود شوید، یا اگر تصور کنید که خونریزی لانه‌گزینی یک لکه‌بینی طبیعی است و در نهایت باردار باشید، شما تنها نیستید و این وضعیت برای خیلی از خانم‌ها ایجاد می‌شود.

منابع

کتاب زیست‌شناسی سال سوم دوره دبیرستان

سپتوم واژن (انگلیسی: Vaginal septum) یکی از ناهنجاری‌های واژن و دیواره‌ای است که حفرهٔ درون واژن را به بخش‌هایی تقسیم می‌کند. سپتوم واژن می‌تواند طولی یا عرضی باشد. در برخی از زنان مبتلا، سپتوم جزئی است و در تمام طول یا عرض واژن گسترش نمی‌یابد. دیسپارونی ممکن ایت یکی از علائم آن باشد. سپتوم طولی واژینال هنگام تشکیل رویان و در صورت ادغام ناقص قسمت‌های پایینی دو مجرای مولرین ایجاد می‌شود. در نتیجه، ممکن است به نظر برسد که دو سوراخ در واژن وجود دارد. ممکن است در قسمت‌های آهیانه‌ای مشتقات مجرای مولرین، نسخه‌های دوگانهٔ مرتبط دیگری وجود داشته باشد مثلاً دهانه رحم دوتایی، و سپتوم رحم یا رحمِ دی‌دلفیس (رحم دوتایی). هنگامی که مجاری مولرین به سینوس ادراری تناسلی متصل نمی‌شوند، یک سپتوم عرضی در جریان تشکیل رویان ایجاد می‌شود. سپتوم عرضی کامل می‌تواند در سطوح مختلف در سراسر واژن ایجاد شود. جریان قاعدگی ممکن است مسدود شود و شاید علت آمنوره اولیه است. تجمع پسماندهای قاعدگی در پشت سپتوم کریپتومنوره نامیده می‌شود. برخی از سپتوم‌های عرضی ناتمام هستند و ممکن است منجر به دیسپارونی یا انسداد در هنگام زایمان شوند.

منابع

کیست‌های واژن (انگلیسی: Vaginal cysts) کیست‌های خوش‌خیم و ناشایعی هستند که در دیوارهٔ واژن شکل می‌گیرند. نوع بافت پوششی جدارهٔ کیست برای طبقه‌بندی این رویش‌ها استفاده می‌شود. کیست‌های واژن ممکن است مادرزادی باشند و در دوران کودکی و بزرگسالی ظاهر شوند. شایع‌ترین نوع کیست، نوع انکلوزیونی سنگفرشی است که در بافت واژن موجود در محل اپیزیوتومی یا سایر محل‌های جراحی واژن ایجاد می‌شود. کیست‌ها در بیشتر موارد علائمی ایجاد نمی‌کنند و با عوارض کم یا بدون هیچ عارضه‌ای ظاهر می‌شوند. کیست واژن می‌تواند در سطح بافت پوششی واژن یا در لایه‌های عمیق‌تر ایجاد شود. بیشتر کیست‌ها توسط خودِ شخص و به‌عنوان یک یافته اتفاقی در طول معاینه معمول لگن پیدا می‌شوند. کیست‌های واژن می‌توانند شکل ساختارهای دیگری را که از واژن بیرون زده‌اند مانند فتق راست‌روده یا فتق مثانه تقلید کنند. برخی از کیست‌ها را می‌توان با مشاهده شکل ظاهری تشخیص داد، اما بیشتر آنها برای تعیین نوع، به بیوپسی نیاز دارند. کیست‌های واژن می‌توانند اندازه‌های متفاوتی داشته باشند و تا ۷ سانتی‌متر رشد کنند. کیست‌های دیگری نیز ممکن است روی دیواره واژن وجود داشته باشند، اگرچه بیشتر این کیست‌ها قابل تمایز هستند. کیست‌های واژن یکی از انواع توده‌های واژن هستند، انواع دیگر شامل سرطان‌ها و تومورها هستند. میزان شیوع کیست‌های واژن نامشخص است زیرا بسیاری از آنها گزارش نمی‌شوند، اما تخمین زده می‌شود که از هر ۲۰۰ زن، ۱ نفر دارای کیست واژن باشد. کیست‌های واژن ممکن است در ابتدا در دوران بارداری و زایمان کشف شوند. این موارد برای تسهیل یک زایمان بدون مانع برای نوزاد درمان می‌شوند. رویش‌هایی که از مجرای ادرار و سایر بافت‌ها منشأ می‌گیرند نیز می‌توانند به صورت کیست‌های واژن ظاهر شوند.

انواع

کیست‌های انکلوزیونی واژن می‌توانند به صورت برآمدگی‌های کوچک ظاهر شوند و در حین زایمان یا بعد از جراحی پدید آیند. کیست انکلوزیونی سنگفرشی به‌ندرت در جنین هم دیده می‌شود. کیست‌های دیگر شامل کیست بارتولن، کیست مجرای گارتنر، انکلوزیون‌های موسینی، کیست‌های انکلوزیون پوششی، کیست‌های جنینی و کیست‌های مجاری ادراری باشند. کیست‌های واژینال که کمتر شایع هستند، کیست‌های آندومتر و واژینیت آمفیزماتوز هستند. واژینیت آمفیزماتوزوم گروهی از کیست‌های پر از گاز روی دیواره واژن است. اینها خوش‌خیم و خودمحدودشونده هستند (به خودی خود محو می‌شوند). کیست‌های واژن همچنین ممکن است مادرزادی بوده و با ناهنجاری‌های سیستم ادراری همراه باشند.

شایع‌ترین نوع کیست واژن، کیست مولرین است. اینها معمولاً در دیواره قدامی جانبی واژن ایجاد می‌شوند. این کیست ممکن است با بافت پوششی از دهانه رحم، رحم و لوله‌های فالوپ پوشانده شود.

کیست انکلوزیونی پوششی که کیست انکلوزیونی اپیدرمی یا کیست انکلوژن سنگفرشی نیز نامیده می‌شود،. ۲۳ درصد از کل کیست‌های واژن را تشکیل می‌دهد و دومین کیست شایع واژن است. این کیست از بافت اپیتلیومی منشأ می‌گیرد که در اثر جراحی، اپیزیوتومی یا آسیب‌های دیگر «به دام افتاده» است و بیشتر در دیواره خلفی تحتانی واژن یافت می‌شود.. کیست اپیدرموئید یکی دیگر از انواع کیست واژن است. کیست‌های انکلوزیونی کوچک هستند و در انتهای خلفی تحتانی واژن قرار دارند. قطعات کوچکی از اپیتلیوم واژن به دلیل پارگی میان‌دوراه و ترمیم ناقص جراحی پس از اپیزیوتومی در زیر سطح پوششی به دام افتاده‌است.

کیست مجرای گارتنر از بقایای بافتی کوچکی از مجرای مزونفریک ایجاد می‌شود. علائم آن عبارتند از: عفونت، اختلال عملکرد مثانه، درد شکمی، ترشحات واژن، و بی‌اختیاری ادرار. این کیست در بیشتر مواقع آنچنان بزرگ است که ممکن است باعث بی‌اختیاری ادرار شود، اما برداشتن آن با جراحی، معمولاً درمان قطعی است و احتمال عود آن بعید است. تشخیص کیست مجرای گارتن توسط سونوگرافی تأیید می‌شود. ارزیابی با بیوپسی دقیق‌ترین تشخیص را ارائه می‌دهد. این کیست دارای جداره‌ای از بافت پوششی است که از بافت پوششی سنگفرشی تا بافت پوششی انتقالی ترشح‌کنندهٔ موسین را در بر می‌گیرد.

گاهی نیز عفونت انگلی باعث ایجاد کیست واژن می‌شود.

علائم و نشانه‌ها

در بیشتر موارد، علائم بسیار اندک است یا اصلاً وجود ندارند. برخی از زنان ممکن است فشار واژن، احساس ناراحتی، تورم، رابطه جنسی دردناک یا خونریزی را تجربه کنند. کیست‌ها همچنین می‌توانند نسبت به لمس حساس و دردناک باشند.

تشخیص

تشخیص کیست‌ها با استفاده از سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن، سیستورتروگرام دفع ادرار و ام‌آرآی امکان‌پذیر می‌کند. یافته‌های سونوگرافی ممکن است شامل مشاهده حاشیه‌های صاف یک ساختار پر از مایع باشد. کیست‌های واژن شبیه سایر ساختارهایی هستند که از واژن بیرون زده‌اند مانند فتق راست‌روده و فتق مثانه. ارزیابی بافت‌شناسی برای تعیین نوع خاص کیست مورد نیاز است. کیست‌های واژن اغلب هنگام معاینه معمولی لگن یا پاپ اسمیر کشف می‌شوند. کیست‌ها نیز توسط معاینه دو دستی کشف می‌شوند. ساختارهای دیگری که شبیه کیست‌های واژن هستند، تومورهای بافت همبند، هماتوکولپوس و آترزی پرده بکارت هستند. فقدان شیارهای واژن بر روی بفت پوشانندهٔ کیست، نشانه‌ای از وجود آنهاست.

درمان

بسیاری از کیست‌ها رشد نمی‌کنند و کوچک می‌مانند و تحت نظر پزشک به دقت پیگیری می‌شوند تا خودبه‌خود برطرف شوند. گاهی جراحی و/یا تخلیه کیست برای برداشتن آن انجام می‌شود. درمان پس از برداشتن کیست توسط جراحی با پیگیری‌های برنامه‌ریزی‌شده توسط پزشک که به‌دنبال کشف هرگونه تغییر در کیست است، ادامه می‌یابد. کیست‌های غده بارتولین اغلب نیاز به تخلیه دارند. گاهی برای درمان آنها نیز آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود. درمان این کیست‌ها معمولاً شامل آسپیراسیون، روش مارپیوالیزاسیون (کیسه‌سازی) و از دیروفینگ است. هنگامی که کیست‌ها درمان می‌شوند، عوارض کمی هستند. کیست‌های واژن به ندرت عود می‌کنند. هنگامی که با جراحی برداشته می‌شود، کیست‌ها معمولاً بر نمی‌گردند. در برخی موارد ممکن است کیست بارتولین ایجاد شود و نیاز به درمان بیشتری باشد. در بیشتر موارد، هیچ عارضه‌ای از خود کیست وجود ندارد؛ اما جراحی آن با خطر کمی از عوارض همراه است. خطر بستگی به محل قرار گرفتن کیست دارد.

جستارهای وابسته

• کیست نابوتین
• کیست پارااورین
• فهرست تومورهای واژن
• ناهنجاری‌های واژن

منابع

برنامهٔ موشکی ایران به مجموعه طراحی، ساخت و آزمایش تسلیحات موشکی توسط جمهوری اسلامی ایران می‌گویند. این برنامه در چند حوزه مختلف از جمله برنامه موشکی، برنامه پدافندی، برنامه موشک‌های کروز دریایی، موشک‌های هوا به زمین و هوا به هوا و موشک‌های فضایی و ماهواره‌برها دنبال می‌شود. برنامه موشکی ایران، به اعتقاد تحلیلگران نظامی، در زمره کشورهای برتر در حوزه فناوری موشکی توصیف شده است. ایران بیشترین ذخیره موشکی در خاورمیانه منطقه (غرب آسیا) را داراست.

در دهه ۱۹۷۰ ایران از بزرگ‌ترین واردکنندگان سلاح در دنیا بود، در این دوره که پیش از جمهوری اسلامی و انقلاب ۵۷ بود، تعدادی موشک و سامانه موشکی خریداری شدند و قراردادی برای ساخت یک کارخانه ساخت موشک بسته شد که پس از انقلاب ۵۷، ملغی گردید. با روی کار آمدن جمهوری اسلامی و پس از آغاز جنگ ایران و عراق، لزوم موشک و دانش موشکی برای ایران نمایان شد. با وجود تحریم‌ها علیه ایران، در این دوره سعی شد تا بخشی از نیازهای موشکی ایران از جانب کشورهای دیگر چون لیبی و سوریه برطرف گردد. در این دوره خریدهای موشکی از روسیه، کره‌شمالی و چین نیز صورت گرفته است. در همین زمان، اقداماتی برای ساخت موشک در ایران صورت گرفت. در این دوره اسکاد بی مهم‌ترین موشکی بود که دراختیار ایران قرار داشت. اولین موشک بومی ایران با نام «مشک» که «ایران ۱۳۰» نیز نام داشت، در سال ۱۳۶۷ ساخته شد. برد این موشک ۱۳۰ کیلومتر بود و در آزمایش‌ها تا ۱۶۰ کیلومتر نیز موفق بود. این موشک در همان سال علیه عراق مورد استفاده ایران قرار گرفت. زلزال، فاتح ۱۱۰ و پس از آن خانواده شهاب، دیگر موشک‌های ساخت ایران بودند.

ایران در زمینه‌های مختلف موشکی از جمله تغییر سوخت مایع به جامد، بالابردن برد موشک‌ها، قابلیت هدایت موشک‌ها، ساخت سامانه‌های موشکی و پدافندی و طراحی موشک‌های فضایی اقدامات فراوانی انجام داده است که منجر به ساخت انواع موشک‌ها شده است. ایران هر از چندگاهی با برگزاری نمایشگاه، رزمایش یا مانور و رژه، اقدام به رونمایی از تسلیحات جدید و نمایش محصولات قدیمی خود می‌کند. از لحاظ قابلیت، مهم‌ترین موشک‌های ایران، موشک شهاب ۳ با برد ۲ تا ۳ هزار کیلومتر، موشک رعد، سجیل، خانواده فاتح و چندین سامانه پرتاب موشک و پدافندی است. جدیدترین محصول پدافندی ایران، باور ۳۷۳ نام دارد که نمونه توسعه یافته اس ۳۰۰ روسی است. ایران بیشتر موشک‌های خود را در شهرک‌های زیرزمینی می‌سازد.

ایران در زمینه فضایی نیز به موفقیت‌هایی چون ساخت موشک‌های با برد بلند برای نصب ماهواره در مدارهای دور زمین، ساخت ماهواره و سکوهای فضایی دست یافته است. ایران برای اولین بار در سال ۱۳۷۵، موشکی آزمایشی را به سمت فضا شلیک کرد. در سال ۱۳۸۴، ایران با همکاری روس‌ها ماهواره سینا را به فضا پرتاب کرد. با قرار گرفتن ماهواره سینا در مدار زمین و در ارتفاع ۷۰۰ کیلومتری از زمین، ایران چهل و سومین کشور دارنده ماهواره در جهان شد. در سال ۱۳۸۵، ایران موفق شد تا موشک شهاب ۴ را با سیستم ناوبری، به صورت آزمایشی شلیک کند. با آزمایش موفق این موشک، ایران اعلام کرد که به سیستم پرتاب ماهواره، دست یافته است. در ۱۴ بهمن ۱۳۸۷ ماهواره امید با پرتاب‌گر سفیر ۲ به فضا پرتاب شد و در مدار خود جای گرفت. ایران همچنین موفق شده است تا موجود زنده نیز به فضا بفرستد و به صورت زنده بازگرداند. در نوامبر ۲۰۲۲ ایران موشک قائم ۱۰۰ را آزمایش کرد. این موشک اولین موشک پرتابگر سه مرحله‌ای ایران است که می‌تواند ماهواره‌ای با وزن ۸۰ کیلوگرم را در مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین قرار دهد.

برنامه موشکی ایران، همواره مورد توجه رقبا و دشمنان جمهوری اسلامی بوده است. این توجه‌ها به برنامه موشکی ایران، از زمان شروع چالش هسته‌ای ایران، بیشتر شده است. به عقیده مخالفان هسته‌ای شدن جمهوری اسلامی، ایران به دنبال دستیابی به دستاوردهای نظامی هسته‌ایست و برنامه‌های موشکی ایران نیز، در این راستا توسعه یافته و می‌یابد. همین امر سبب شده است تا تحریم‌های بسیاری از جانب مخالفان جمهوری اسلامی، نسبت به برنامه‌های موشکی این کشور صورت بگیرد. نگرانی آمریکا از برنامه موشکی ایران، دو مقوله «برد موشکی» و «قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای» است. اسرائیل به عنوان یکی از متحدان آمریکا در منطقه که در تیررس موشک‌های ایران قرار دارد، توان موشکی ایران را تهدیدی علیه خودش و بخش‌هایی از اروپا قلمداد می‌کند. اما مسئولان جمهوری اسلامی ایران، برنامه‌های موشکی خود را در راستای امور دفاعی می‌دانند. آنها مدعی هستند که تنها هدف از ساخت موشک در ایران، بازدارندگی در مقابل تهدیدات است.

پیش‌درآمد

موشک‌های بالستیک میان‌قاره‌ای، موشک‌هایی با برد ۵۵۰۰ کیلومتر به بالاتر است که تنها ۵ کشور جهان به آن دسترسی دارند. از این میان تنها دو کشور روسیه و آمریکا به صورت بومی به این موشک‌ها دسترسی دارند. موشک‌های بالستیک راکت‌های هدایت‌شونده‌ای هستند که بخش عمده‌ای از برد خود را در خارج از جو زمین طی می‌کنند و تنها نیروی کنشی بر آنها، نیروی جاذبه است. در مقابل راکت‌های کروز، در داخل جو زمین و در ارتفاعی ثابت حرکت می‌کنند. استفاده از موشک‌هایی با سوخت جامد، قابلیت مانورپذیری بیشتری به موشک‌ها می‌دهد و همین‌طور امکان ذخیره سوخت بیشتری در آنها را فراهم می‌کند. از قابلیت‌های موشک‌های سوخت جامد، عدم نیاز به سوخت‌گیری قبل از پرتاب، هزینه کم تعمیرات و نگهداری و آماده‌پذیری سریع‌تر برای پرتاب است. فناوری موشک‌های فضاپیما و ماهواره‌بر نیز بخش مهمی از تکنولوژی موشکی و فناوری ارتباطی هر کشور به حساب می‌آید. اولین بار اتحاد جماهیر شوروی توانست در سال ۱۹۵۷ میلادی، ماهواره اسپوتنیک-۱ را به فضا بفرستد. تعداد ماهواره‌های یک کشور در فضا، تعداد ایستگاه‌های فضایی و داشتن توان موشکی برای انتقال ماهواره به فضا، از پارامترهای محاسبه قدرت یک کشور در زمینه فضایی به‌شمار می‌آید. موشک‌های کروز ضد کشتی، از جانب غربی‌ها، به عنوان یک فناوری حیاتی نظامی تلقی نمی‌شد تا آنکه مصر در سال ۱۹۶۷ میلادی، یک ناوشکن اسرائیلی را با موشک SS-N-2 مورد هدف قرار داد و ۴۷ ملوان اسرائیلی کشته شدند. بعد از آن اهمیت این سامانه برای کشورهای غربی نیز مشخص شد.

کشورهای مختلفی در جهان در زمینه تکثیر و انتقال دانش و تکنولوژی موشکی با همدیگر همکاری می‌کنند. خرید و فروش موشک‌ها بخشی از تجارت سلاح در جهان است. تکنولوژی مرتبط با موشک از طریق‌های مختلفی همچون فروش مستقیم، مونتاژ نهایی، آزمایش موشک، تولید تحت امتیاز، مهندسی معکوس، مشابه سازی، اعزام دانشجویان و مهندسان به کشورهای دیگر و تکثیر محصولات بین کشورها در جریان است. در این میان آمریکا، روسیه و چین با فروش موشک‌های بالستیک کوتاه برد و کروز ضد کشتی، جزو فروشندگان موشک در جهان به‌شمار می‌آیند.

سابقه ایجاد سامانه‌های سپر دفاع موشکی، به جنگ جهانی دوم برمی‌گردد. بعد از حملات ۱۱ سپتامبر، آمریکا، مقابله با حملات موشکی «کشورهای محل شرارت» از جمله ایران را هدف اول راهبرد امنیتی خود اعلام کرد.

تاریخچه

توان موشکی ایران در دوره پهلوی

در دهه ۱۹۷۰ میلادی، ایران از بزرگ‌ترین واردکنندگان تجهیزات جنگی بود که بخشی از این تجهیزات را موشک‌ها شامل می‌شدند. آمریکا، شوروی و انگلیس از فروشندگان سلاح به ایران در این دوران بودند. آلمان غربی نیز در این دوره، یک سایت زرادخانه‌ای بزرگ در اصفهان را با همکاری ایران شروع کرده‌بود که با وقوع انقلاب ۱۳۵۷ متوقف شد. بر اساس برخی شواهد، حکومت پهلوی طی قراردادی با اسرائیل سنگ بنای یک سامانه کوتاه‌برد موشکی را چیده بود که با انقلاب ۱۳۵۷ این مورد نیز لغو شد.

موشکهای سی کت و تایگرکت

اولین باری که ایران از موشک استفاده کرد در سال ۱۳۴۵ بود که دفاع هوایی به موشکهای سطح به هوای برد کوتاه سی کت و موشک تایگرکت (که همان سی کت است که بجای کشتی توسط خودرو حمل می‌شود) از انگلیس مجهز گردید.

سامانه ضدهوایی هاوک

در دهه‌های سی و چهل شمسی ایران سامانه ضدهوایی ام‌آی‌ام-۲۳ هاوک را از آمریکا دریافت کرد. که بعدها از طرح آن برای ساخت موشکهای مرصاد و شلمچه و صیاد-۲ استفاده کرده است.

سامانه راپیر

۴۵ سیستم راپیر و ۱۲۵۰ موشک در سال‌های ۳–۱۹۷۲ در قراردادی به ارزش ۴۷ میلیون پوند و ۳۰ سیستم و ۹۵۰ موشک همراه با رادارهای بلیندفایر در ۱۹۷۵ دریافت شدند.

اس-۷۵ دوینا یا سام-۲

حدود ۳۰۰ فروند موشک اس-۷۵ دوینا که توسط کشورهای عضو ناتو بنام سام-۲ شناخته می‌شود از شوروی دریافت شده بود.

هارپون

موشک هارپون موشک کروز ضد کشتی با رادار فعال و برد ۱۳۹ کیلومتر قابل کاربرد در تمام شرایط جوی است که از بهترین و گرانترین موشکهای دنیا است. ایران از اولین مشتریان این موشک بود که در سال ۱۹۷۴ در حالی‌که هنوز تولید آن شروع نشده بود، همراه با سفارش تولید قایق‌های موشک‌انداز کلاس کمان به فرانسه، سفارش خرید این موشک را هم به آمریکا داد. تا زمان وقوع انقلاب ۱۳۵۷ فقط ۹ تا ۱۴ فروند از این موشک به ایران تحویل شده بود و تحویل بقیه به انقلاب برخورد کرد. در جریان عملیات مروارید در روزهای آغازین جنگ ایران و عراق از این موشک‌ها استفاده شد.

پروژه شکوفه

ارتشبد حسن طوفانیان در سفری به اسرائیل در ژوئیه ۱۹۷۷ با موشه دایان و عزر وایزمن ملاقات کرده و قرارداد یک پروژه مشترک بنام پروژه شکوفه برای ساخت موشکهای زمین به زمین را با آنها منعقد کرد. تمرکز پروژه بر روی ساخت نمونه ای از موشک گابریل با برد بیشتر و یک مدل قابل پرتاب از روی زیردریایی‌های آینده ایران بود این پروژه در سایت پارچین شروع شد و ایران حدود یک میلیارد دلار بر روی آن سرمایه‌گذاری کرد که با آغاز انقلاب ۵۷ تعطیل شد. به گفته طوفانیان کارخانجات موشک سازی پارچین در سال ۵۷ حدود ۲۵ هزار نفر کارگر و کارمند داشته است و با شرکت فریتزورنر برای ساخت موشکهای مختلف همکاری می‌کرده است.

توسعه توان موشکی ایران در دوره جمهوری اسلامی

توضیح ابتدایی

برنامه موشکی ایران، مهم‌ترین بخش راهبردی دفاعی جمهوری اسلامی ایران در مقابله با تهدیدات خارجی عنوان شده است. برنامه موشکی ایران را می‌توان به دو دوره «جنگ ایران و عراق» و «دوره بعد از پایان جنگ» تقسیم کرد. در دوره اول که بین سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ ه‍.ش را شامل می‌شود، ایران در تلاش بود تا در برابر موشک‌های وارداتی مورد استفاده صدام، مقابله دفاعی داشته باشد. دوره دوم از سال ۱۳۶۸ آغاز می‌شود که منجر به بلوغ و خودکفایی جمهوری اسلامی ایران در ساخت موشک شد. ایران در جنگ بین خود و عراق دانست که موشک‌ها نقشی محوری در نبردهای آینده دارند. از این رو و با توجه به حضور مخالفان جمهوری اسلامی ایران اعم از آمریکا و اسرائیل در منطقه خلیج فارس و کشورهای همسایه ایران، گزینه توسعه توان موشکی برای ایران، گزینه‌ای اجتناب ناپذیر بود.

در جنگ ایران و عراق، در مقابل موشک‌هایی که صدام علیه ایران استفاده می‌کرد، ایران از لیبی، سوریه سپس کره شمالی، موشک‌هایی موسوم به اسکاد را خریداری کرد. همزمان با خریداری موشک، جمهوری اسلامی تلاش‌هایی را برای بومی‌سازی موشک در ایران پیش گرفتند. اولین گام در این مرحله، همکاری با کره شمالی برای راه‌اندازی خط تولید موشک‌های اسکاد مود-بی بود. این کارخانه توانست در پایان سال ۱۳۶۶ و در اوج جنگ ایران و عراق، عملیاتی شود اما به جهت تحریم‌های ایران و فشارهای اقتصادی ناشی از جنگ، این طرح به موفقیت مطلوبی نرسید؛ اما در نهایت گام ابتدایی در توسعه توان موشکی ایران را رقم زد. ایران موافقت‌نامه‌ای را جهت همکاری‌های موشکی با روسیه، چین و کره‌شمالی امضاء کرد و بر اساس این موافقت‌نامه، انتقال دانش موشکی و همکاری برای انتقال فناوری به ایران صورت گرفت. ایران و کره‌شمالی طی قراردادی، یک کارخانه تولید سوخت مایع در اصفهان و سیرجان را ساختند و شرکت‌های روسی نیز تجهیزاتی چون استیل‌های خاص، ژئوسکوپ، سامانه هدایت موشک، موتور راکت و فناوری سوخت به ایران فروختند. با این وجود، پس از ساخت اولین موشک ایرانی از طریق مهندسی معکوس، همچنان همکاری ایران با روسیه، چین و کره‌شمالی ادامه یافت.

روند و تاریخچه تولید موشک‌ها

اولین موشک بومی ایران با نام «مشک» که «ایران ۱۳۰» نیز نام داشت، در سال ۱۳۶۷ ساخته شد. برد این موشک ۱۳۰ کیلومتر بود و در آزمایش‌ها تا ۱۶۰ کیلومتر نیز موفق بود. این موشک در همان سال علیه عراق مورد استفاده ایران قرار گرفت. خانواده زلزال، در سال‌های جنگ به عنوان یک پایه برای موشک‌های بومی ایران در نظر گرفته شد که با سوخت جامد فعالیت می‌کردند. در طی این کوشش‌ها، موشک فاتح ۱۱۰ با برد ۲۰۰ کیلومتر طراحی شد. همین موشک در زمینه ضد کشتی نیز طراحی شد که با نام خلیج فارس شناخته می‌شود. تلاش‌های ایران برای ساخت موشک با برد بیشتر ادامه داشت تا آنکه در دهه ۷۰ موشک شهاب ۱ با برد بیش از ۳۰۰ کیلومتر رونمایی و آزمایش شد. در ادامه موشک شهاب ۲ با برد ۵۰۰ کیلومتر رونمایی شد. نسل بعدی موشک شهاب، شهاب ۳ بود که برد آن بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر بود. این موشک در سال ۱۹۹۸ آزمایش شد و در سال ۱۹۹۹ عملیاتی گردید. با رونمایی از موشک شهاب ۳ بود که حساسیت‌ها بر فعالیت‌های موشکی ایران، بالا گرفت. در دهه ۱۳۸۰، ایران نخستین موشک‌های بالستیک خود را با نام‌های سجیل، قدر و شهاب ۳ بی را با برد ۲۰۰۰ کیلومتر رونمایی کرد. در دهه ۱۳۹۰، بالابردن دقت موشک‌ها در دستور کار قرار گرفت. در همین سال‌ها بود که موشک‌های شهاب دی۳ که با نام قدر ۱۱۰ نیز شناخته می‌شود، با برد ۲۴۰۰ تا ۳۰۰۰ کیلومتر طراحی و ساخته شد. در سال ۱۹۹۹ موشک صیاد ۱ آزمایش شد. در سال ۲۰۱۰ نیز سامانه دفاعی اس ۲۰۰ بومی شده در ایران رونمایی شد. سال بعد، موشک صیاد ۲ رونمایی و آزمایش شد. سال ۱۳۹۱، نسل چهارم موشک‌های فاتح رونمایی شد. در سال ۲۰۱۱ موشک قیام ۱ توسط ایران به تولید انبوه رسید. در همین سال، یک خرابکاری در انبار مهمات در اطراف تهران، سبب انفجار و کشته شدن حسن تهرانی مقدم، پدر برنامه موشکی ایران و ۱۶ افسر دیگر سپاه شد. این حمله سایبری به آمریکا و اسرائیل نسبت داده شد. سال ۲۰۱۴ زمانی بود که خط تولید موشک‌های صیاد ۲ راه‌اندازی شد. در همین سال عنوان شد که ایران به دنبال طراحی موشک صیاد ۳ برای نصب بر روی سامانه اس ۲۰۰ است. در سال ۲۰۱۵ نیز موشک فاتح ۳۱۳ رونمایی شد. در آذر ۱۳۹۶، علی حاجی‌زاده، فرمانده هوا فضای سپاه پاسداران، در مصاحبه‌ای تلویزیونی مدعی شد که ایران، موفق به ساخت بمب ۱۰ تنی «پدر همه بمب‌ها» شده است. این بمب، قوی‌ترین سلاح غیرهسته‌ای آمریکا و روسیه است. وزیر دفاع وقت در سال ۱۳۹۸ طی مراسمی، از دو موشک هوا به زمین با قابلیت هدایت شوندگی رونمایی کرد. نام این دو موشک، یاسین و بالابان نام‌گذاری شده بود. در سال ۲۰۲۰ خبر از تأسیس سومین کارخانه زیر زمینی موشک‌ها در ایران منتشر شد. در نوامبر ۲۰۲۲ نیز موشک صیاد ۴ بی رونمایی و آزمایش شد. در ۲۲ سپتامبر همین سال نیز موشک رضوان (یک نوع موشک کوتاه برد با برد ۴۰۰کیلومتر و دقت بالا) رونمایی شد.

سوخت موشک‌ها

سوخت موشک‌ها از سوخت مایع بود تا آنکه ایران تصمیم گرفت موشک‌هایی را با سوخت جامد طراحی کند. تلاش‌های متخصصین ایرانی سبب شد تا موشک‌های سجیل ۲ و عاشورا با سوخت جامد طراحی و ساخته شوند. بعد از آن بود که ایران به سمت طراحی و ساخت موشک‌های کروز و هدایت‌شونده گام نهاد. موشک‌هایی چون ظفر، نصر، نور، قادر و غدیر از جمله موشک‌های کروزی بودند که ایرانی‌ها طراحی و ساخته بودند. موشک نصر ۱ در سال ۱۳۸۹ طراحی و ساخته شد.

موشک‌های کروز

چین در زمینه ساخت و انتقال فناوری موشک‌های کروز در ایران، کمک‌های بسیاری به این کشور کرده است. در جنگ ایران و عراق، چین تعدادی موشک Ying-2 (HY-2) در اختیار ایران قرار داد که نوع قدیمی موشک ضد کشتی استیکس روسی بودند. این موشک که به نام کرم ابریشم شناخته می‌شد، توسط ایران و با کمک چینی‌ها، در کارگاهی واقع در بندرعباس مورد مهندسی قرار گرفت تا برد آن بیشتر گردد. طی این تحقیقات، برد این موشک از ۲۵ مایل به ۱۲۵ مایل افزایش پیدا کرد. بعد از آن بود که ایران در سال ۱۹۹۵ میلادی به موشک‌های ضد کشتی C-802 و C-801K دست یافت. ایران این دو موشک را به ترتیب در سال‌های ۱۹۹۶ و ۱۹۹۷ آزمایش کرد. سال ۲۰۰۱ و همزمان با خرید موشک‌های KH-55 LACM از اوکراین، ایران شروع به مهندسی معکوس بر روی این مدل موشک‌های کروز کرد. در سال ۲۰۰۵، موشک کروز نور با توسعه موشک C-802 چینی، توسط نیروی دریایی ارتش ساخته شد. موشک کروز نصر که نمونه بومی‌سازی شده از C-704 تحلیل شده است، در سال ۱۳۸۹ از جانب ایران رونمایی شد. نصر ۲ نیز در سال ۲۰۰۸ رونمایی و آزمایش شد. چینی‌ها در ایران کارخانه موشکی‌ای را به سال ۲۰۱۰ راه‌اندازی کردند که برای موشک‌های کروز متمرکز بود. در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۱ ایران از موشک کروز قادر رونمایی کرد. سال ۲۰۱۲ نیز موشکی دیگر با نام مشکات معرفی شد. مسئولان جمهوری اسلامی ایران در ۲۰۱۹ اعلام کردند که قصد دارند برد موشک‌های کروز دریایی خود را بیشتر کنند. در این دوران، برد موشک‌های کروز تا ۳۰۰ مایل توصیف شده بود. کارشناسان نظامی این احتمال را می‌دادند که ایران قصد دارد تا موشک‌های کروز دریایی را به موشک‌های کروز زمینی تبدیل کند.

موشک‌های برد کوتاه و راکت

علاوه بر موشک‌های برد بلند، راکت‌ها و موشک‌های برد کوتاه نیز در میان تولیدات تسلیحاتی ایران جای دارند. در سال ۲۰۰۷، اولین جایگزین راکت آرپی‌جی ۷ با نام نافذ رونمایی شد. ایران در برنامه توسعه موشکی خود، راکت‌های کوچک خود را به راکت‌های هدایت‌شونده تبدیل کرده است. راکت‌های مختلفی از جانب ایران ساخته شده یا بومی‌سازی شده‌اند.

موشک‌های فراصوت

موشک‌ها با سرعت مافوق صوت، تکنولوژی بعدی بود که ایران به دنبال آن بود. دریادار حسین خانزادی، فرمانده وقت نیروی دریایی ارتش، در ۱۹ ژوئن ۲۰۲۰ طی مصاحبه‌ای مدعی شد که ایران به زودی به موشک‌های مافوق صوت دست خواهد یافت. او موشک‌های مافوق صوت را موشک‌های طلایی دانست. مسئولان نظامی ایران در تاریخ ۱۰ نوامبر ۲۰۲۲ مدعی شدند که به فناوری موشک مافوق صوتی دست یافته‌اند که می‌تواند تا ۵ برابر سرعت صوت، حرکت کند. این موشک در داخل جو زمین حرکت خواهد کرد و با مسیری پیچیده، کار را برای شناسایی خود، سخت می‌کند.

آزمایش و مانورهای موشکی ایران

ایران در فوریه ۲۰۱۹، رزمایشی را با عنوان ولایت ۹۷ برگزار کرد که طی آن از موشک جاسک رونمایی نمود. در این رزمایش، زیردریایی غدیر، یک موشک کروز جاسک را به هدفی فرضی شلیک کرد که با موفقیت همراه بود. در روز دوم این رزمایش، موشک‌های قادر و غدیر مورد آزمایش قرار گرفتند و در اقیانوس هند با موفقیت به هدف برخورد کردند.

در آبان ۱۳۸۹ ایران رزمایشی با نام مدافعان آسمان ولایت ۳ انجام داد. این رزمایش برای نمایش قدرت پدافندهای هوایی ایران بود.

در رزمایش پیامبر اعظم ۱۵ که به تاریخ ژانویه ۲۰۲۱ انجام شد، موشک‌های عماد، سجیل و قدر شلیک شدند.

ایران در مناسبت‌های مختلف سیاسی همچون سالگرد پیروزی انقلاب ۱۳۵۷، اقدام به برگزاری رژه کرده و در این مراسم‌ها از موشک‌های خود رونمایی یا آنها را به نمایش می‌گذارد. در این رژه‌ها، موشک‌ها غالباً با بنرهای تبلیغاتی که شعارهای سیاسی بر آن نوشته شده‌اند، به حرکت در می‌آیند. شعارهایی چون «اسرائیل باید از روی نقشه محو شود»، «مرگ بر آمریکا» و «مرگ بر اسرائیل» در این بنرها استفاده می‌شود. موشک‌های زلزال، تندر ۶۹، نازعات ۱۰، نازعات ۶، شهاب ۳، شهاب ۲، ام ۶، فاتح ۱۱۰، هاوک، اسکاد بی، سام ۶ و سامانه‌های مختلف پرتابی از جمله تسلیحات موشکی است که در این رژه‌ها به نمایش در می‌آیند. سامانه‌های موشکی رعد و سوم خرداد از سامانه‌هایی هستند که در رژه‌های به نمایش گذاشته شده‌اند.

حملات موشکی و پدافندی ایران

نیروهای هوافضای سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران، در آخرین دقایق روز یکشنبه ۲۸ خرداد ۱۳۹۶، طی عملیاتی با نام «لیلة القدر» شش فروند موشک بالستیک میان‌برد ذوالفقار و قیام را از پایگاه موشکی کرمانشاه و کردستان به مواضع داعش در منطقه دیرالزور سوریه شلیک کردند. محل مورد هدف، مقر فرماندهی و مراکز تجمع و پشتیبانی و ساخت خودروهای انتحاری داعش بود که فاصله آن تا محل شلیک موشک‌ها ۶۰۰ کیلومتر بود. این عملیات در تلافی عملیات تروریستی داعش در تهران صورت گرفت. این اقدام ایران، اولین اقدام موشکی و فرازمینی ایران بود که با هماهنگی دو دولت عراق و سوریه صورت گرفته بود. در طی این عملیات، پهبادهای ایرانی از زمان نابودی اهداف فیلم تهیه کردند. به گزارش منابع ایرانی، تعداد قابل توجهی از فرماندهان و نیروهای داعش از جمله ابوعاصم اللیبی، عبدالقادر الفرآنی، سعد الحسینی و الشیشانی — داماد ابوبکر بغدادی — کشته شدند.

در عملیات دیگری در ۹ مهر ۱۳۹۷، نیروهای مسلح ایران طی عملیاتی با نام «ضربت محرم»، در تلافی عملیات تروریستی در رژه ارتش در اهواز، ۶ فروند موشک را به مواضع داعش در ۵۷۰ کیلومتری شرق رود فرات در سوریه شلیک کردند.

در ژانویه ۲۰۲۰، ایران در تلافی به کشته شدن قاسم سلیمانی به دست آمریکایی‌ها، حمله موشکی به پایگاه عین الاسد در عراق را تدارک دید. در این حمله، روسیه به این کشور برای استفاده از گلوناس، دسترسی داده است. موشک‌های ایرانی که فاتح ۳۱۳ و قیام عنوان می‌شوند، توانستند در سامانه پدافند هوایی آمریکا ورود کنند و اهداف تعیین شده را مورد اصابت قرار دهند.

در سال ۲۰۱۱، پدافند هوایی سپاه، یک پهپاد جاسوسی آمریکایی را که تا نزدیکی استان قم در ایران آمده بود، ساقط کرد. مقام‌های نظامی ایران مدعی هستند که در بین سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۱، ایران تعداد زیادی از پهپادهای بدون سرنشین دیگر کشورها را ساقط کرده است. این پهپادها بیشتر متعلق به اسرائیل، آمریکا و انگلیس بوده‌اند. پیش از آن، خبر انهام یک پهپاد جاسوسی آمریکایی دیگر در دشت آزادگان خوزستان، به صورت رسمی منتشر شده‌بود. در ۱۹ ژوئن ۲۰۱۹ نیز پهپاد RQ-4 Global Hawk متعلق به ارتش آمریکا در تنگه هرمز توسط سامانه سوم خرداد، منهدم شد.

برد موشکی ایران

موشک بالستیک، که مهم‌ترین و پرکاربردترین نوع از میان موشک‌های جنگی به حساب می‌آید، بر مبنای برد به شش دسته تقسیم می‌شوند. موشک‌های نزدیک برد با برد کمتر از ۳۰۰ کیلومتر، موشک‌های برد کوتاه، بین ۳۰۰ تا ۱۰۰۰ کیلومتر، موشک‌های برد متوسط بین ۱۰۰۰ تا ۲۵۰۰ کیلومتر، موشک‌های میان برد بین ۲۵۰۰ تا ۳۵۰۰ کیلومتر، موشک‌ها زیر قاره‌پیما با برد ۳۵۰۰ تا ۵۵۰۰ کیلومتر و موشک‌های قاره‌پیما با برد ۵۵۰۰ تا ۱۲۰۰۰ کیلومتر.

موشک‌های کوتاه برد

ایران علاوه بر کار بر روی موشک‌های بالستیک و کروز، بر روی موشک‌های کوتاه‌برد و توپخانه‌ای، اقداماتی را انجام می‌داد. این موشک‌ها بیشتر در جنگ‌های نامنظم کاربرد دارند. آنتونی کوردزمن در خصوص موشک‌های کوتاه‌برد ایران، لیستی را منتشر کرده است که شامل موشک نازعات با برد ۱۰۰ تا ۱۳۰ کیلومتر، زلزال ۱ با برد ۱۵۰ کیلومتر، زلزال ۲ با برد ۲۱۰ کیلومتر، زلزال ۳ با برد ۲۰۰ تا ۲۵۰ کیلومتر، فاتح ۱۱۰ با برد ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتر اسکاد بی با برد ۳۵۰ کیلومتر، شهاب ۲ با برد ۷۵ کیلومتر، اسکاد سی با برد ۵۵۰ کیلومتر و قیام ۱ با برد ۷۰۰ تا ۸۰۰ کیلومتر است.

موشک‌های بالستیک میان برد و دوربرد

موشک‌های بالستیک ایرانی به قرار ذیل هستند:

• موشک‌های بالستیک برد نزدیک: موشک‌های فجر (۱ و ۲)، زلزال (۱ و ۲ و ۳)، آرش (۱ و ۲ و ۳ و ۴)، فلق (۱ و ۲)، ظفر، صاعقه، شفق، عقاب، مرصاد، موشک‌های خانواده ستار و موشک‌های خانواده صیاد.
• موشک‌های بالستیک برد کوتاه: موشک‌های خانواده فاتح (شامل: فاتح ۱۱۰، فاتح ۳۱۳، ذوالفقار و رعد ۵۰۰) و موشک‌های خانواده شهاب (شهاب ۱ و ۲ و قیام ۱)
• موشک‌های بالستیک برد متوسط: موشک‌های شهاب ۳ با ۲۱۰۰ کیلومتر، سجیل با برد ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ کیلومتر، قدر ۱۱۰ با برد ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ کیلومتر، فجر ۳ با برد ۲۵۰۰ کیلومتر، عاشورا با برد ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ کیلومتر، خرمشهر، عماد ۱، موشک کروز هویزه و سومار. کوردزمن بر این باور است که ایران موشک‌های پیشرفته‌تری نیز با بردهای ۳۰۰۰ تا ۵۰۰۰ کیلومتر نیز دارد که با نام‌های شهاب ۵، طغیان یا برد، شهاب ۶ و طغیان ۲ طراحی و ساخته است.

موشک‌های کروز ایرانی

برد موشک‌های کروز ایرانی تا سال ۲۰۲۳ به صورت رسمی تا ۱۳۰۰ کیلومتر توصیف شده است.

نقاط در تیررس ایران

بر اساس گزارش میلیتاری تایمز وابسته به پنتاگون و همین‌طور گزارش دیگری از آیپک، مناطقی از جغرافیا که در تیررس موشک‌های ایرانی قرار دارند عبارتند از: منطقه خاورمیانه شامل کشورهای اسرائیل، قطر، امارات متحده عربی، لبنان، اردن، کویت، ارمنستان، آذربایجان، ترکیه، عراق، افغانستان، سوریه، عربستان، یمن، عمان، بحرین، پاکستان، ازبکستان، منطقه‌ای از آسیا شامل هند، بخش جنوبی و جنوب شرقی روسیه، ترکمنستان، بخش غربی چین، قزاقستان، قرقیزستان، منطقه‌ای از شرق اروپا شامل اوکراین، آلبانی، بلاروس، یونان، بلغارستان، مقدونیه شمالی، مولداوی، قبرس، صربستان، رومانی، بخش غربی لهستان، مجارستان، اسلواکی و لتونی، بخش غربی ایتالیا، منطقه‌ای از شمال آفریقا شامل مصر، سودان، سومالی، اتیوپی، جیبوتی. کارشناسان نظامی بر این باورند که ایران توانایی پوشش سرتاسری روسیه، تمام اروپا و حتی آمریکا را در آینده داراست.

سرعت موشک‌های مافوق صوت

بنا به ادعای امیرعلی حاجی‌زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ذوالفقار از موشک‌های با سرعت مافوق صوت است که تا ۶٫۵ ماخ معادل ۸۰۰۰ کیلومتر بر ساعت سرعت می‌گیرد. دزفول دیگر موشک مافوق صوت ایرانی، تا ۷ ماخ سرعت، دارد. وی در حاشیه یازدهمین مراسم سالگرد درگذشت حسن طهرانی‌مقدم گفت: به موشک بالستیک هایپرسونیک پیشرفته دست پیدا کردیم که قادر است در فضایی که مهم‌ترین و پیشرفته‌ترین سامانه‌های سپر دفاع موشکی وجود دارد، از آن‌ها عبور کرده و همان سامانه‌های سپر موشکی که می‌تواند جزو مهم‌ترین ارکان دفاعی دشمن باشد را هدف قرار بدهد. این موشک سرعت بالایی دارد و در جو و خارج از جو می‌تواند مانور دهد. این موشک جدید از همه سامانه‌های سپر موشکی عبور می‌کند و فکر نمی‌کنم تا ده‌ها سال بعد هم فناوری‌ای پیدا شود که بتواند با آن مقابله کند. این موشک سامانه‌های ضدموشکی دشمن را هدف قرار می‌دهد و یک جهش بزرگ نسلی در حوزه موشکی است. این فرمانده عالی‌رتبه سپاه ضمن تأکید بر آنکه «آزمایش‌های این موشک انجام شده است.» اعلام کرد: «در آینده و در یک فرصت مناسب این موشک هایپرسونیک رونمایی خواهد شد.»

خانواده موشکی ایران

موشک‌های وارداتی

ایران موشک چینی سی‌اس‌اس ۸ با برد ۱۵۰ کیلومتر را نیز که از طریق سکوی پرتاب متحرک شلیک می‌شد را نیز وارد کرده است. این موشک با سوختی جامد فعالیت می‌کند. موشک دیگر وارداتی ایران، موشک سی‌اس‌اس ۷ بوده است که با نام ام ۱۱ نیز شناخته می‌شود. این موشک نیز تک مرحله‌ای و با سوخت جامد بود که ایران از عملکرد آن رضایت نداشت.

خانواده شهاب

ایران از دو مدل موشک اسکاد بی با برد ۳۰۰ کیلومتری و موشک اسکاد سی با برد ۵۰۰ کیلومتر بهره برده است. این موشک‌ها ساخت روسیه است و به صورت تک مرحله‌ای با سوخت مایع فعالیت می‌کند. هر دو موشک در ایران بومی‌سازی شده‌اند. این خانواده بعدها به هسته مرکزی موشک‌های ایرانی تبدیل شد و خانواده شهاب، از روی این موشک طراحی شدند. نمونه اولیه این موشک‌ها شهاب ۱ (به عنوان نمونه بومی اسکاد بی) و شهاب ۲ (به عنوان نمونه بومی اسکاد سی) نامگذاری شدند. بعد از آن شهاب ۳ به عنوان نسل دیگری از شهاب‌ها رونمایی شد. شهاب ۴ نیز موشک دیگری بود که با برد ۲۰۰۰ کیلومتر و عملکردی دو مرحله‌ای ساخته شده بود. این موشک بر اساس موشک تپودونگ ساخته کره‌شمالی طراحی شده است. شهاب ۵، دیگر موشک ایرانی است که بر اساس تپودونگ طراحی شده است و برد آن ۶۰۰۰ کیلومتر عنوان شده است. شهاب ۶ نیز با سوخت جامد، دو یا سه مرحله‌ایست که بیشتر شبیه به شهاب ۵ طراحی شده است و ۶۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ کیلومتر برد دارد. به موشک شهاب ۶، موشک کوثر نیز گفته می‌شود. از ویژگی‌های موشک‌های شهاب، بهره‌وری از سوخت مایع و قابلیت حمل سرجنگی ۱۰۰۰ کیلوگرمی عنوان شده است.

متخصصین ایرانی، بر اساس موشک شهاب ۲، موشک جدیدی با نام قیام را ساختند. بنابراین قیام نیز از موشک‌های خانواده شهاب است که بدون باله و با سر جنگی هدایت‌شونده طراحی شده است. سوخت مورد استفاده این موشک، مایع است. برد این موشک تا ۸۰۰ کیلومتر ارتقاء یافته است. این موشک می‌تواند محموله ۷۵۰ کیلوگرمی را حمل کند.

همچنین بر اساس موشک شهاب ۳، موشک‌های قدر ۱ با سوختی مایع و موشک سجیل و عاشورا با سوختی جامد طراحی شدند. سجیل به عنوان اولین موشک دوربرد (بالای ۲۰۰۰ کیلومتر) ایران است که با سوخت جامد کار می‌کند. از ویژگی‌های این موشک، قابلیت پرتاب از سکوی متحرک است. موشک عاشورا، اولین موشک بالستیک دومرحله‌ای ایران است که از سوخت جامد استفاده کرده است. موشک عماد نیز دیگر موشکی است که بر اساس شهاب ۳ طراحی شده است و اولین موشک ایرانی است که قابلیت هدایت و کنترل تا لحظه اصابت را داراست. برد این موشک ۱۷۰۰ تا ۲۵۰۰ کیلومتر تخمین زده شده است. دقت این موشک نسب به شهاب ۳، تقریباً چهار برابر شده است و ضریب خطای ان کمتر از ۵ متر است. این موشک در چند نسل طراحی شده است. نسل سوم این موشک با نام عماد ۳، از موشک‌های هدایت‌شونده تا برخورد با هدف است. برد این موشک ۱۷۰۰ کیلومتر عنوان شده است.

خانواده قدر

موشک‌های قدر بر اساس موشک‌های شهاب ۳ ساخته شده‌اند. موشک قدر ۱ را پیشرفته‌ترین موشک بالستیک با سوخت مایع می‌دانند که بیش از ۲۰۰۰ کیلومتر برد دارد. میزان ضریب خطای این موشک را ۱۰۰ متر عنوان کرده‌اند. کلاهک این موشک، ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ کیلوگرم وزن دارد. موتور قدر، نسخه ارتقاء یافته موتور شهاب ۳ است که نیروی رانش بیشتری را دارد و سوخت کمتری مصرف می‌کند. تمام مدل‌های قدر از لحاظ ظاهری شبیه به موشک شهاب ۳ هستند. طول این موشک ۱۵٫۸۶ و قطر آن ۱٫۲۵ متر است. وزن این موشک ۱۷۰۰۰ کیلوگرم است و کلاهک آن انفجاری و خوشه‌ایست. گمان می‌رود موشک‌های کلاس قدر توانایی حمل کلاهک هسته‌ای را نیز داشته باشند. از دیگر نسل‌های این موشک می‌توان به قدر اف اشاره کرد که بردی آن ۱۶۶۰ کیلومتر عنوان شده است. این موشک می‌تواند تا ۲۰۰ کیلومتر ارتفاع بگیرد. نسل اچ این موشک، می‌تواند تا ۲۰۰۰ کیلومتر برد داشته باشد و ارتفاع پروازی آن تا ۵۰۰ کیلومتر افزایش یافته است. سرعت این موشک ۱۴ ماخ عنوان شده است. قدر اس، نسخه دیگری از این خانواده است. برد موشک‌های خانواده قدر توسط برخی منابع ایرانی تا ۳۰۰۰ کیلومتر نیز عنوان شده است.

خانواده خرمشهر

خانواده فاتح

خانواده فاتح، دقیق‌ترین موشک‌های ایرانی توصیف شده‌اند. فاتح ۱۱۰ از موشک‌های ساخت ایران است که در چند نسل تولید شده است. آخرین نسل از آنها تا سال ۲۰۲۲ میلادی، فاتح ۱۱۰ بی است دارای برد عملیاتی ۲۵۰ کیلومتر است. دقت این موشک از نظر ضریب خطا، ۱۱۰ متر است. این موشک بر اساس موشک R-65 FROG روسی طراحی و ساخته شده است اما برخی مدعی هستند که این طرحی از روی موشک DF-11 چینی است. فاتح ۱۱۰ آ یکی از موشک‌های نسل بعدی این موشک بود که برای جایگزینی با موشک‌های اسکاد در نظر گرفته شده بود. حداکثر برد نسل دوم این موشک، ۲۱۰ کیلومتر عنوان شد. فاتح ۱۱۰ بی، نسل سوم از موشک فاتح بود که با برد ۲۵۰ کیلومتر و دقت ۱۰ متری در ضریب خطا رونمایی شد. نسل چهارم از این موشک، با برد ۳۰۰ کیلومتر و مجهز به سیستم نقطه‌زنی است. فاتح ۳۱۳ نسل دیگری از فاتح ۱۱۰ بود که کلاهک جداشونده داشت و به همین خاطر بردش تا ۵۰۰ کیلومتر ارتقاء یافته است. این موشک می‌تواند با تغییر کلاهک تا ۲۰۰ کیلومتر بیشتر برد داشته باشد. این موشک ۱٫۲ متر از فاتح ۱۱۰ بلندتر است.

موشک ذوالفقار، از خانواده فاتح است که از سوخت جامد استفاده می‌کند. این موشک نقطه‌زن است و ۷۰۰ کیلومتر برد دارد. این موشک ضد جیمینگ است و اولین بار در رژه نیروهای مسلح در ۳۱ شهریور ۱۳۹۵ در بندرعباس رونمایی شد. از ویژگی‌های این موشک، برخورداری از سکوی پرتاب متحرک و خودکششی، رادارگریزی، قابلیت نقطه‌زنی، سبک و تاکتیکی بودن است. سر جنگی این موشک، قابل هدایت تا زمان برخورد به هدف است. این موشک تک مرحله‌ایست. این موشک از موشک فاتح ۱۱۰ الگو برداشته است و سرعتش ۱٫۵ کیلومتر بر ثانیه و طول آن ۱۰ متر است. به گفته منابع ایرانی، این موشک از موشک‌هایی است که می‌تواند سرعتش تا ۵ برابر سرعت صوت نیز افزایش یابد. نسل جدید این موشک با نام دزفول با برد ۱۰۰۰ کیلومتر، توسط ایران رونمایی شده است. این موشک زمین به زمین که شباهت بسیاری به موشک ذوالفقار دارد، قابلیت هدایت شدن تا برخورد با هدف را دارد. با توجه به تغییر باله‌های انتهایی موشک نسبت به ذوالفقار و فاتح ۱۱۰، احتمالاً سرعت این موشک بالاتر از دیگر موشک‌ها خواهد بود. تغییرات در شکل ظاهری کلاهک موشک نیز نمایان‌گر افزایش حجم مواد منفجره در کلاهک است.

موشک خلیج فارس نیز از خانواده فاتح است که بر اساس فاتح ۱۱۰ ساخته شده است. این موشک ضد کشتی طراحی شده است. برد خلیج فارس ۲۵۰ تا ۳۰۰ کیلومتر است. موشک ذوالفقار بصیر نسل جدیدی از موشک خلیج فارس است که ۷۰۰ کیلومتر برد دارد.

موشک فتح با نام BM-120 از خانواده فاتح و از جمله موشک‌های کروز مجهز به سیستم ناوبری اینرسی است که مجهز به کلاهک جنگی HE-FRAG است و ۱۵۰ کیلوگرم وزن کلاهک آن می‌باشد. این موشک، تا ارتفاع ۳۰ متر از سطح زمین قابلیت حرکت دارد و احتمالاً از یک سیستم ماهواره‌ای برای هدایت استفاده می‌کند. حداکثر برد این موشک ۱۳۰ کیلومتر عنوان شده است. این موشک قابلیت دارد تا به صورت همزمان با ۶ موشک دیگر بر روی اهداف مختلف شلیک شود. قطر این موشک ۳۶۸ میلی‌متر و طولش ۵۱۷۵ میلی‌متر است. وزن این موشک، ۷۸۷ کیلوگرم است و می‌تواند با سرعت ۴ ماخ پرواز کند. نسل دیگری از این موشک با نام فتح ۳۶۰ وجود دارد که قطر آن ۳۰ سانتی‌متر، طول آن ۴ متر، و وزن آن ۸۵۰ تا ۱۱۰۰ کیلوگرم عنوان شده است. کلاهک این موشک ۱۵۰ کیلوگرم و برد آن ۸۰ تا ۱۰۰ کیلومتر است. این موشک‌ها از سامانه پرتابگر فتح ۳۶۰ شلیک می‌شوند و قابلیت دارند تا به صورت ۲ تا ۶ موشک همزمان، پرتاب شوند.

زلزال از موشک‌های ساخته شده ایران است که در سه سری زلزال ۱، ۲ و ۳ طراحی و ساخته شده است. به نظر می‌رسد که موشک فاتح ۱۱۰ از روی موشک زلزال ۳ ساخته شده باشد.

خیبرشکن از موشک‌های بالستیک ایرانی‌است که دارای برد ۱۴۵۰ کیلومتر عنوان شده است. به گزارش منابع ایرانی، این موشک تماماً بومی‌سازی شده است و از سوخت جامد استفاده می‌کند. به گزارش منابع ایرانی، این موشک می‌تواند در هنگام فرود، با قدرت مانورپذیری بالا، به سپرهای موشکی نفوذ کند.

خانواده فجر

موشک فجر ۳، ۲۵ مایل برد دارد و موشک ۲۴۰ میلی‌متری به‌شمار می‌آید. این موشک از نوعی موشک کره‌ای طراحی شده است که به صورت سه‌سامانه‌ای شلیک می‌شود. فجر ۵ اما ۳۳۳ میلی‌متری است و ۴۵ مایل برد دارد. بنابر گزارش‌های تأیید نشده‌ای، فجر ۵ قابلیت حمل کلاهک شیمیایی دارد که توسط ایران با این نوع کلاهک آزمایش شده است. موشک‌های هدایت‌شونده فجر ۵، از روی موشک‌های SY300 چینی ساخته شده‌اند. از این موشک در سامانه‌ای به همین نام شلیک می‌شود.

خانواده رضوان

موشک زمین به زمین رضوان، از نوع بالستیک است و به گزارش مسئولان ایرانی، به صورت تک مرحله‌ای کار می‌کند. سوخت آن مایع، کلاهک آن قابلیت جدا شوندگی و برد آن ۱۴۰۰ کیلومتر عنوان شده است. این موشک قابلیت دارد تا از سکوی متحرک و ثابت شلیک شود.

خانواده نازعات

نازعات، مجموعه‌ای از موشک‌های تولیدی ایران است که تا ۱۰ سری ساخته شده است.

خانواده فلق

خانواده صیاد

صیاد از خانواده‌های موشک ایرانی‌است که در کلاس‌های مختلفی ساخته شده است. صیاد ۱ که با الهام از HQ-2 چینی و اس ۷۵ روسی ساخته شده است. این موشک زمین به هوا با برد ۴۵ تا ۵۰ کیلومتر است. صیاد ۲، نسل دوم از صیادها بود که بردی بین ۲۰۰ تا ۳۵۰ کیلومتر دارد که می‌توانند اهداف خود را در سرعت بالا نیز مورد هدف قرار دهد. این موشک دو مرحله‌ایست و توانایی دارد تا اهداف با سطح راداری پایین را هدف‌گیری کند. همچنین خنثی‌سازی پارازیت و مقابله با حملات جنگ الکترونیک، از جمله ویژگی‌های این موشک است. صیاد ۳ از موشک‌های بومی است که در دفاع هوایی کاربرد دارد. این موشک برای هدف قرار دادن در ارتفاع بالا طراحی شده است. صیاد ۴ بی نیز به عنوان موشکی جفت شده با سامانه باور ۳۷۳، با بردی بالغ بر ۳۰۰ کیلومتر توانایی دارد تا با سوخت جامد هیبریدی، برد سامانه باور ۳۷۳ را از ۲۷ کیلومتر به ۳۲ کیلومتر افزایش دهد.

دیگر موشک‌ها

موشک‌های تندر و کاروس، از موشک‌های طراحی شده از روی موشک چینی YJ-1/-2 است که با هدف افزایش برد تغییر داده شده است. این موشک‌ها برای شلیک از زیردریایی و شلیک به سمت اهداف زمینی طراحی بهسازی شده‌اند. موشک طائر در سه کلاس طائر آ و طائر ۲، طائر ۲ بی، رونمایی شده است. مشخصات ظاهری این دو نمونه بسیار به هم شباهت دارند. ادعا شده است که برد این موشک، ۵۰ کیلومتر است. تا کنون هیچ اطلاعاتی از تفاوت میان این سه کلاس موشک ارائه نشده است. ۹ دی نیز یکی از موشک‌های مورد استفاده ایران است که در سامانه‌ای پدافندی به همین نام کاربرد دارد. این موشک، قابلیت هدایت‌شوندگی دارد و می‌تواند موشک‌های کروز، بمب‌ها و همین‌طور بالگرد، جنگنده و هواپیماها را مورد هدف قرار بدهد. با مقایسه این موشک با موشک طائر، مشخص می‌شود که این موشک برای اهداف نزدیک‌تر طراحی شده است. بر روی این موشک بالی ذوزنقه‌ای شکل قرار دارد و بال‌های کنترل‌کننده در انتهای موشک، این موشک را هدایت می‌کنند. طول این موشک ۳٫۵ تا ۴ متر است و قطر ۲۵ سانتی‌متری برای این موشک حدس زده شده است. وزن این موشک ۲۰۰ کیلوگرم و سوخت آن جامد است. سرعت این موشک، ۳ تا ۴ برابر سرعت صوت تخمین زده شده است. این موشک به نوعی فناوری لیزری مجهز است تا بتواند بهترین موقعیت برای هدف قراردادن اهدافش را تحلیل کند.

کلاهک‌های طراحی شده توسط ایران برای سری RPG-7 که نسخه بهبود یافته نمونه قبلی بوده است، از جمله ساخته‌های بومی ایران است که با نام نافذ شناخته می‌شود. این موشک ۸۰ میلی‌متری، یک گلوله ضد نفر ۴۰ میلی‌متری با نام صاعقه را با خود همراه دارد که کاربرد ضد تانک خواهد داشت.

طوفان از موشک‌های زمین به زمین است که با مهندسی معکوس از روی موشک ضد تانک BGM-71 TOW آمریکا ساخته شده است. در اوایل سال ۲۰۰۰ از اولین نسخه این موشک رونمایی و آزمایش شد و در اواسط همان سال، نسخه دوم با نام طوفان ۲ رونمایی شد. برد این موشک با برد موشک BGM-71 یکی عنوان شده است.

عقاب از موشک‌های ایرانی است که غیرقابل هدایت است و بدنه‌ای فولادی دارد. این موشک از سامانهٔ پرتابی با سه لوله و با برد ۳۴ کیلومتری شلیک می‌شود. شاهین نیز موشک دیگری است که بدنه‌ای فولادین دارد. این موشک در دو نوع با نام‌های شاهین ۱ و ۲ طراحی و ساخته شده است. این موشک باله‌دار، قابلیت انفجاری بالایی دارد. موشک‌های شاهین ساخته شده از روی مدل موشک میان برد HAWK آمریکایی است که پیش از انقلاب ۱۳۵۷ توسط شاه پهلوی خریداری شده‌بود. برد این موشک ۷۰ تا ۱۵۰ کیلومتر است.

شهاب ثاقب از موشک‌های رونمایی شده در ایران است که شباهت بسیاری با سری HQ-7/FM-80/90 از موشک‌های ساخت چین دارد. موشک مشکات نیز از دیگر موشک‌های ایرانی است که اطلاعات زیادی از آن منتشر نشده است. این موشک با قابلیت هدایت شوندگی، برد ۲۰۰۰ کیلومتر و مشابه KH-55 توصیف شده است. موشک کروز دیگری که توسط ایران نمایش داده شده است، موشک یا علی است که بردی بالغ بر ۷۰۰ کیلومتر دارد.

موشک هرمز، دیگر موشک ایرانی‌است که ۲۵۰ تا ۳۰۰ کیلومتر برد دارد.

موشک و اژدر نیروی دریایی ایران

بخش مهمی از قدرت دفاعی نامتقارن دریایی ایران، تولید موشک‌های کروز ساحل به دریاست. ایران از انواع مختلفی از موشک‌های کروز دریایی استفاده کرده است. اولین نوع موشک‌های استفاده شده از این دست، موشک چینی Hai Ying-2 (HY-2) است که در جنگ ایران و عراق به کار بسته می‌شد. برد این موشک حداکثر ۲۵ مایل بود که نیمی از آن، برد مؤثر بود. سر جنگی این موشکی به طوری طراحی شده بود تا بتواند بدنه کشتی‌ها را سوراخ کند. نسل توسعه یافته این موشک، با برد حدودی ۱۲۵ مایل، توسط ایران به کار بسته شد. موشک دیگر مورد استفاده ایران، موشک C-802 بود که از سطح زمین و کشتی قابلیت شلیک داشت. برد این موشک ۲۵ مایل عنوان شده است. موشک کروز C-801K دیگر موشکی بود که همچون موشک C-802 در کلاس سی دسته‌بندی و بر ضد کشتی‌ها استفاده می‌شدند. برد این موشک ۷۵ مایل است. از ویژگی‌های موشک‌های کلاس سی، قابلیت درگیری در فاصله کوتاه بود که برای تنگه هرمز، قابلیت عملیاتی خوبی در اختیار ایران می‌گذاشت. سامانه پرتاب موشک C-801K قابلیت این را داراست تا ۱۲ موشک را به‌طور همزمان شلیک کند. در حالی که تعداد موشک شلیک شده توسط سکوی پرتاب C-802، چهار موشک است.

موشک کوثر، موشک کروز بومی‌شده در ایران است که در کلاس C701 می‌باشد. برد آن ۱۸ کیلومتر و قابلیت حمل کلاهک تا ۲۹ کیلوگرم را دارد. ظفر نیز موشکی در همین کلاس است که با ۲۰ کیلومتر برد، قابلیت حمل ۳۰ کیلوگرم کلاهک را دارد. این موشک از موشک‌های رادار کوتاه برد و با قابلیت انهدام اهداف کوچک است. وزن کم این موشک سبب شده است تا بتواند بر روی هر وسیله جنگی سبکی، متصل شود. ادعا شده است که این موشک ۱۰۰ درصد بومی است. این موشک برای فریب هدف، پس از شلیک به ارتفاع بالایی می‌رسد تا از دید هدف دور باشد. از موشک کوثر، سه نسخه طراحی شده است که نسخه سوم آن با کلاهک ۱۲۰ کیلویی و برد ۲۵ کیلومتری با سرعت ۰٫۸ صوت است. بر اساس گزارش‌های منتشر شده از جانب ایران، یکی از این سه موشک، دارای قابلیت جستجوی اپتیکال و از نوع راداری است. این موشک قابلیت دارد تا بر روی قایق‌های تندرو، هلیکوپتر و پهپاد نیز نصب گردد. وزن کوثر ۱۰۰ کیلوگرم و طول آن نیم متر عنوان شده است. موشک‌های نصر، موشک دیگر نیروی دریایی ایران است که در سال ۲۰۱۱ رونمایی شدند. موشک کوثر، موشکی زمین به دریاست که برای مقابله با کشتی طراحی شده است. این موشک می‌تواند پارازیت الکترونیکی را شکست دهد و از مسیر منحرف نشود. این موشک کوتاه‌برد از سوخت جامد استفاده می‌کند. نصر، موشکی کوچکتر از کوثر توصیف شده است و با موشک چینی C-704 شباهت بسیاری دارد. طول این موشک ۳٫۲۸ متر، قطر بدنه آن ۰٫۲۸ متر و وزنش ۳۵۰ کیلوگرم است. به نظر می‌رسد که دست‌کم دو نسخه از این موشک ساخته شده است. موشک‌های نصر و جاسک هر دو از موشک‌های کروز در کلاس C704 / TL-6 / JJ-6 هستند که بردی بین ۲۵ تا ۳۵ کیلومتر را دارند و کلاهکی با وزن ۱۳۰ کیلوگرم را حمل می‌کنند. موشک جاسک که به گفته مسئولان ایرانی برای زیردریایی تهیه شده است، در دو کلاس ۱ و ۲ به تولید انبوه رسیده است. این موشک از روی موشک چینی C-704 طراحی شده است. برد جاسک ۲، ۱۹ مایل عنوان شده است. موشک بصیر، از موشک‌های جدید و کروز ضد کشتی ایرانی است. این موشک یک نمونه توسعه یافته از نسخه کوثر است که برد آن ۳۰ کیلومتر عنوان شده است. ادعا شده است که این موشک قابلیت دارد تا عملیات خود را بدون نویز انجام دهد.

آهویا با نام HY-2 که در کلاس -۲۰۱ است، بردی بالغ بر ۹۵ کیلومتر و قابلیت حمل کلاهکی با وزن ۵۱۳ کیلوگرم را دارد. صاعقه، دیگر موشک کروز ایرانی، در کلاس HY-4 SADSACK طراحی شده است که ۱۵۰ کیلومتر برد و ۵۰۰ کیلوگرم وزن کلاهک آن است. نور نیز با کلاس YJ-2/C-802 قابلیت دارد تا ۱۲۰ کیلومتر برد و ۱۵۵ کیلوگرم کلاهک حمل کند. صاعقه، نمونه بومی‌سازی شده از موشک کروز HY-2 ساخت چین بوده است. موشک رعد نیز از همین خانواده است که نسخه ارتقاء یافته موشک صاعقه است. رعد، در کلاس HY-2 (Mod) قرار دارد که ۳۶۰ تا ۴۵۰ کیلومتر برد دارد. این موشک قابلیت حمل کلاهک تا ۵۰۰ کیلو را دارد. بر طبق گزارش‌ها، غیر از این موارد، چند موشک کروز دریایی دیگر نیز در سامانه موشکی ایران استفاده می‌شود که در گزارش‌های نظامی جمهوری اسلامی ایران از آنها یاد نشده است.

موشک کروز ضد کشتی نور با توجه به موشک چینی C-802 طراحی و ساخته شده است. برد این موشک در کلاس‌های دیگرش ۲۲۰ کیلومتر عنوان شده است. این موشک این قابلیت را دارد تا از سکوهای زمینی، جت‌های جنگنده، هلیکوپتر و قایق‌های تندرو شلیک شود. سوخت موشک نور، جامد است و می‌تواند ارتفاع ۱۰ تا ۲۰ متری از سطح دریا را حفظ کند. این موشک قابلیت فریب رادار دارد و در فاصله نزدیک به هدف، از رادار برای برخورد به هدف استفاده می‌کند. موشک کروز «توان»، بر اساس موشک نور طراحی شده است که برد آن بیش از ۲۲۰ کیلومتر عنوان شده است. قادر دیگر موشک کروز در همین کلاس است که ۲۰۰ کیلومتر برد و ۱۶۵ کیلوگرم قابلیت حمل کلاهک دارد. این موشک قابلیت دارد تا در ارتفاع کم حرکت کند و از ساحل، هوا یا کشتی شلیک شود. این موشک، نمونه ارتقاء یافته موشک نور است. از ویژگی‌های این نمونه جدید، برخورداری از سیستم هدایت دیجیتال، سامانه ناوبری با دقت بالا، هدف‌گیری هدف راداری، رادار جنگی الکترونیکی، آماده‌سازی سریع و هدف‌گیری اهداف ساحلی عنوان شده است.

از دیگر موشک‌های کروز ایرانی می‌توان به موشک غدیر اشاره کرد. این موشک ۳۰۰ کیلومتر برد دارد و ضد کشتی طراحی شده است. قرار شده است تا نسخه جدید این موشک با نام مقتدر با برد دوبرابر و مقاوم در برابر جنگ الکترونیک، توسط ایران ساخته شود.

موشک‌های نیروی هوایی

موشک‌های هوا به هوا عبارتند از:

اولین نسل از موشک‌های AGM بومی ایران، زوبین با نام کامل «AGM-379/20 Zoobin» بود که توسط وزارت دفاع ایران ساخته شد. این موشک توانایی حمل کلاهک ۷۵۰ پوندی را داراست. با توجه به مشخصات ظاهری این موشک، احتمالاً از روی M117 bomb و همین‌طور AGM-123 Skipper II طراحی شده است. این موشک اولین بار در سال ۲۰۰۲ رونمایی شد. از دیگر موشک‌ها در کلاس زوبین، می‌توان به AGM-379/20 Zoobin و Zoobin Qadr Pictures AGM-379/20 و همین‌طور AGM-379/20 Zoobin Qadr References اشاره کرد. موشک بعدی در این کلاس، موشک قدر است. این موشک در مدل GBU و اولین مدل از این کلاس است که فاقد هدایت نوری است. نام کامل این موشک «GBU-67/9A Qadr» عنوان گرفته است. دیگر موشک‌ها در این کلاس «GBU-67/9A Specifications", "GBU-67/9A Qadr Pictures» و «GBU-67/9A Qadr References» است.

موشک بالابان، از موشک‌های بال‌تاشو است که توسط جی‌پی‌اس هدایت می‌شود. این موشک قابلیت نصب به زیر هواپیما را دارد و مجهز به سیستم اینرسی است. قائم دیگر بمب مورد استفاده نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران است که هدایت الکترواپتیکال دارد. به گفته وزیر دفاع ایران، این موشک با ضریب خطای زیر ۵۰ سانتی‌متر طراحی شده است. این موشک برای نصب در جنگنده‌ها، پهپادها و بالگردها مناسب است و مأموریت آن، هدف قرار دادن اهداف متحرک، سنگرها و سربازان دشمن است. این موشک در ارتفاعی بین ۴۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ پایی قرار می‌گیرد. این موشک می‌تواند کلاهک‌های مختلفی را حمل نماید. این موشک در کلاس‌های مختلفی تولید می‌شود. موشک یاسین، دیگر موشک هوا به زمین نیروی دریایی است که از بال تاشو بهره می‌برد و از فاصله ۵۰ کیلومتری از هواپیمای با سرنشین و بدون سرنشین قابلیت شلیک دارد. این موشک از طریق ماهواره کنترل می‌شود. کلاهک این بمب ۲۲۵ کیلو و وزن آن ۳۰۰ کیلوگرم عنوان شده است که خطای آن ۱۰ متر است. موشک حیدر از موشک‌های ایرانی است که همزمان با موشک قمربنی‌هاشم و دهلاویه در ۲۰۱۹ رونمایی شد. همه این موشک‌ها برد ۸ کیلومتری دارند. قدرت نفوذ حیدر و دهلاویه، بیش از یک متر عنوان شده‌اند. از موشک قمربنی‌هاشم به عنوان موشکی که قابلیت استفاده در نبرد هوا به هوا دارد نیز یاد شده است.

دیگر موشک‌های هوا به زمین عبارتند از:

سامانه‌های موشکی و پدافند هوایی ایران

پدافند به معنای تمام اقداماتی است که برای شناسایی، خنثی‌سازی کاهش اثر و نابودی هرگونه تهاجم هوایی صورت می‌گیرد است. اهداف پدافند هوایی می‌تواند هواپیماهای کوچک و بزرگ، موشک‌ها و پهبادها باشد. پدافندها به دو صورت هواپایه و زمین‌پایه صورت می‌گیرد. به عقیده کوردزمن، یکی از ضعف‌های جمهوری اسلامی در ساخت و راه‌اندازی سامانه‌های موشکی زمین به هوا و پدافند هوایی است. ایران هنوز به‌طور مشخص اثبات نکرده است که توانسته یک سامانه موشکی پدافندی را طراحی و اجرا کرده باشد.

سامانه موشکی باور ۳۷۳

به گزارش منابع ایرانی، باور ۳۷۳، یک نمونه بومی سازی شده از اس ۳۰۰ روسی است. با این وجود مقامات ایرانی، این سامانه را از سامانه اس ۳۰۰ روسی پیشرفته‌تر می‌دانند. این سامانه از ۲ یا ۳ نوع موشک برای نابودی اهدافش استفاده می‌کند. این سامانه در سال ۲۰۱۴ و دو سال قبل از رونمایی از اس ۳۰۰ رونمایی شد. ۳۷۳ عدد ابجد «محمد» پیامبر مسلمانان است. این سامانه می‌توانند ۱۰۰ هدف را شناسایی، ۶۰ مورد را ردگیری و با ۶ مورد وارد مقابله شود. این سیستم دارای رادار اکتساب باند اس و راداری دیگر برای کنترل آتش و هدایت موشک از نوع کوتاه‌برد است. این موشک می‌تواند اهداف را تا ارتفاع ۳۰ کیلومتر مورد هدف قرار دهد. این سامانه برای اولین بار در سال ۲۰۲۰ در یک رزمایش توسط سپاه پاسداران مورد استفاده قرار گرفت. این سامانه بر روی کامیون ذوالجناح نصب شده است و از موشک صیاد ۴ برای شلیک استفاده می‌کند. سامانه پدافندی مدل AD-200 که توسط ایران توسعه داده شده است، نسخه‌ای از خانواده باور ۳۷۳ است که مدل صادراتی این محصول از جانب ایران معرفی شده است. سامانه AD-200 توانایی دارد تا با ۶ هدف با ۱۲ موشک درگیر شود و اهداف متحرک چون هواپیما، پهپاد و موشک کروز را شناسایی کند. برد این سامانه ۲۰۰ کیلومتر عنوان شده است که می‌تواند تا ارتفاع ۲۷ کیلومتر، هدف را منهدم کند.

سامانه‌های موشکی رعد، سوم خرداد، ۹ دی و طبس

سامانه موشکی رعد، یک ضدهوایی کوتاه‌برد و تاکتیکی است که توسط سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران ساخته شده است. این سیستم از نظر بیرونی شبیه به SA-6 Buk و Buk-M2 روسی است. بر اساس ادعای مقامات ایرانی، این سامانه بردی نزدیک به ۵۰ کیلومتر دارد که در مقایسه با SA-6 Buk و Buk-M2 در حدود ۵ تا ۱۰ کیلومتر بیشتر است. از این سامانه برای اولین بار در سال ۲۰۱۲ رونمایی شده است. این سامانه باید توسط سامانه پدافند هوایی باور ۳۷۳ پوشش داده شود. اولین آزمایش این پدافند در آذرماه ۱۳۹۱ صورت گرفته است. برای این سامانه، از موشک‌های طائر ۲ استفاده می‌شود و به صورت سه موشکه کار خواهد کرد. این سامانه با توجه به موشک‌هایش، اهداف را در ۵۰ کیلومتری و ارتفاع ۲۰ کیلومتری ردیابی و مورد هدف قرار می‌دهد. به این سامانه تندر نیز گفته می‌شود. سامانه راداری علم‌الهدی دیگر سامانه بومی ایرانی است که از رادار دوربرد باند VHF استفاده می‌کند و بر همین اساس می‌تواند در شناسایی اهداف با مقاطع رادیویی بسیار کم، کاربرد داشته باشد. این سامانه، بخشی از سامانه پدافندی رعد است. بر روی این سامانه از موشک‌های طائر ۲ استفاده شده است.

از پیکربندی سامانه طبس، چنین برداشت می‌شود که همانند سامانه سوم خرداد است. تفاوت این سامانه با سامانه سوم خرداد، در استفاده از سامانه رادیویی اندازه‌گیری 9S35 است که ساخت شوروی است. در این سامانه نیز همچون سامانه سوم خرداد از موشک‌های طائر ۲ بی استفاده می‌شود. با این وجود این سامانه را نسل بعدی از سامانه رعد می‌دانند. طبس از رادار مکانیکی استفاده می‌کند و همچون رعد، از سه موشک استفاده می‌کند.

سامانه سوم خرداد، تقلید ایران از سامانه اس ۳۰۰ روسی بود که صنایع نظامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران آن را طراحی و ساخته است. این سیستم بر روی کامیون‌های IVECO نصب شده‌اند. این سامانه از رادار آرایه فازی فعال در قسمت جلوی خود بهره می‌برد و سه موشک در پشت خود حمل می‌کند. برد موشک‌های آن ۱۰۵ کیلومتر در ارتفاع ۳۰ کیلومتر است. این سامانه می‌تواند ۱۰۰ هدف را شناسایی، با ۴ هدف درگیر و ۲ موشک را بر روی یک هدف هدایت کند. این سامانه نسخه ارتقاء یافته از رعد است.

در اردیبهشت ۱۳۹۰ از سامانه هوایی ۹ دی توسط فرماندهی هوافضا سپاه پاسداران رونمایی شد. این سیستم برای مقابله با موشک‌های کروز، پهپادها، هلیکوپترها و هواپیماهای سرنشین‌دار با سرعت بالا که در ارتفاع کم پرواز می‌کنند، توسعه و ساخته شده است. به عقیده سلامی، فرمانده سپاه پاسداران، این سامانه می‌تواند اهداف هوایی را در برد ۲۰ کیلومتری و ارتفاع ۱۰ کیلومتری با هر سرعتی منهدم کند. احتمال قوی داده شده است که این سیستم، فناوری جدیدی از سامانه سوم خرداد است که از رادار SA-17 NIIP 9S36 استفاده می‌کند. در این سامانه از موشک‌های هدایت‌شونده ۹ دی استفاده می‌شود. این سامانه کاملاً متحرک است و راداری مستقل دارد. این سامانه ۸ موشک آماده شلیک دارد و می‌تواند با چندین هدف به‌طور همزمان درگیر شود. این سامانه نسل جدید سامانه سوم خرداد است که توانسته با نصب دو مجموعه ۴ تایی از لوله‌های پرتاب‌کننده موشک، طراحی شود.

سام ۶ از کلاس SA-6 از جمله سامانه‌های پدافندی ایران است که از سه موشک طائر استفاده می‌کند.

سیستم پانزده خرداد

سامانه ۱۵ خرداد، از پدافندهای هوایی بومی ایرانی است که در ۹ ژوئن ۲۰۱۹ معرفی شد. این سامانه قدرت دارد تا ۶ هدف را به‌طور همزمان نابود سازد. این سامانه دارای رادار و پرتابگر مستقل است و توانایی دارد تا جنگنده و پهپادها را شناسایی و نابود سازد. برد شناسایی این سامانه ۱۵۰ کیلومتر و برد هدف قرار دادن آن ۱۲۰ کیلومتر است. این سامانه از موشک صیاد ۲ برای شلیک استفاده می‌کند. با جایگزینی صیاد ۳ در این سامانه، احتمال می‌رود تا برد این سامانه تا ۱۵۰ کیلومتر نیز افزایش یابد. این سامانه در کمتر از ۵ دقیقه آماده به شلیک خواهد شد.

سیستم پدافند هوایی تور

سامانه تور ام یک، از سیستم‌های پدافندی مورد استفاده ایران است که یک سامانه روسی است. از این سامانه در محافظت از تأسیسات هسته‌ای در ایران استفاده می‌شود. این سامانه کوتاه‌برد، مأموریت مقابله با هواپیماهای بال ثابت، چرخشی و موشک‌های کروز را که در ارتفاع متوسط یا کم حرکت می‌کنند را دارد.

سامانه موشکی تلاش

تلاش ۲ از موشک‌های صیاد ۲ برای شلیک استفاده می‌کند و از سامانه‌های مورد استفاده در ارتش جمهوری اسلامی ایران است. برد دقیق این سامانه مشخص نیست اما با توجه به موشک صیاد ۲، احتمالاً تا حداقل ۶۰ کیلومتر، برد خواهد داشت. ایران موشک‌های تلاش ۳ را در سال ۲۰۱۴ رونمایی و در سال ۲۰۱۷ عملیاتی کرده است. این پدافند دوربرد توانایی دارد تا اهداف هوایی را که در ارتفاعات پایین، متوسط و بالا قرار دارند، شناسایی و تا برد ۲۰۰ کیلومتر مورد اصابت قرار دهند. در این سامانه از موشک‌های صیاد ۳ استفاده می‌شود. با تغییر موشک این سامانه به صیاد ۲، این سامانه به یک سامانه با برد متوسط تبدیل خواهد شد. این سیستم بر روی یک کامیون سبک نصب شده که به همراه دو خودروی دیگر برای فرماندهی و کنترل تکمیل می‌شود.

سامانه موشکی اس ۲۰۰ و اس ۳۰۰ یا دماوند

اس ۲۰۰ سامانه پدافند هوایی است که با موشک‌های صیاد ۳ مجهز شده است. به گفته مسئولان نظامی ایران، این سامانه می‌تواند هدف را در فاصله ۱۵۰ کیلومتری شناسایی و در فاصله بیش از ۱۰۰ کیلومتری هدف قرار دهد. ارتفاع عملیات این سامانه متوسط تا بالا توصیف شده است. موشک این سامانه با چهار راکت تقویت‌کننده که همگی از سوخت جامد استفاده می‌کنند پرتاب می‌شود. برد این سامانه با توجه به نسل‌های مختلف آن، ۲۰۰ تا ۳۵۰ کیلومتر عنوان شده است. در این سامانه از مسیریاب رادیویی استفاده شده است.

سامانه پدافند هوایی اس ۳۰۰ از قدرتمندترین سامانه‌های پدافند هوایی جهان است که طراحی آن از سال ۱۹۶۰ توسط اتحاد جماهیر شوروی، آغاز شد. شوروی برای گمراه کردن دشمنانش، این سامانه را در سال ۱۹۷۰ با نام سیستم پدافند هوایی اس ۷۵ ام ۶ آزمایش کرد. این سامانه برای دفاع از زمین طراحی شده است و قادر به نابودسازی موشک‌های بالستیک است. این سامانه قابلیت حمله به اهداف زمینی را نیز داراست. این سامانه توانایی هدف قرار دادن هواپیما در فاصله ۱۵۰ کیلومتری و ارتفاع ۲۷ کیلومتری را داراست. این سیستم می‌تواند ۱۰۰ هدف را به صورت هم‌زمان رهگیری کرده و با ۱۲ هدف درگیر شود. نام بومی سامانه اس ۳۰۰، دماوند است.

سامانه موشکی مرصاد و کمین ۲

مرصاد از سامانه‌های پدافند هوایی ایران است که در سال ۲۰۱۰ ساخته شده است. این سامانه موشک‌های میان‌برد شاهین را شلیک می‌کند. این سامانه از مجموعه‌ای رادار و تجهیزات الکترونیکی تشکیل شده است که همگی بومی‌سازی شده‌اند. این سامانه قابلیت رهگیری موشک‌های بالستیک را دارد. این سامانه با توجه به موشک‌های شاهین بردی بین ۷۰ تا ۱۵۰ کیلومتر را دارد. پردازش سیگال راداری و سامانه‌های هدف‌گیری و هدایت الکترونیکی از جمله قابلیت‌های این سامانه است. مجموعه شناسایی، ردگیری و درگیری برای این مجموعه، توسط چهار رادار صورت می‌گیرد. این سامانه، نمونه مهندسی معکوس Hawk SAM ساخت آمریکا بود که بردی ۴۰ کیلومتری داشت. علاوه بر موشک شاهین، از موشک شلمچه نیز در این سامانه استفاده شده است.

سامانه پدافند هوایی کمین ۲، یکی از سیستم‌های کوتاه برد برای شناسایی هواپیماهای سرنشین‌دار و هلیکوپتر در ارتفاع پایین است. این سامانه، از ارتقاء سامانه مرصاد ساخته شده است. این سامانه در سال ۲۰۱۸ رونمایی شده است.

سامانه‌های یا زهرا، اف ام ۸۰ و حرز ۹

سامانه یازهرا نسخه بومی شده از سیستم کروتال فرانسوی است. نسخه‌های دیگر ارتقاء یافته از کروتال، اف ام ۸۰ و حرز ۹ است.

سامانه موشکی صیاد

سامانه‌های کلاس فجر

سامانه فجر ۳، که با نام رعد نیز شناخته می‌شود، یک راکت‌انداز از خانواده فجر است که راکت‌های ۲۴۰ میلی‌متری شلیک می‌کند. این سامانه چندگانه، از روی توپخانه M-1985 کره‌شمالی اقتباس شده است. این سامانه نیازمند ۵ خدمه است. این سامانه قابلیت نصب بر روی کامیون‌های سبک بنز و ایسوز را دارد. این سامانه مجموعاً دارای ۱۲ لوله پرتاب موشک در دو ردیف شش تایی است. در این سامانه از موشک فجر ۳ برای شلیک استفاده می‌شود. حداکثر برد این موشک ۴۳۰ کیلومتر است. این سامانه در هر ۴ یا ۸ ثانیه، ۱ موشک شلیک می‌کند.

سامانه فجر ۵، از سامانه‌های پرتاب راکت و موشک است که بر روی کامیون‌های سبک طراحی شده است. این موشک‌انداز چندگانه، از نوع ۳۳۳ میلی‌متری است که توسط واحد صنایع شهید باقری سازمان صنایع هوا و فضای ایران ساخته شده است. شاسی ظاهری این سامانه، شبیه به سامانه فجر ۳ است که از توپخانه ۲۴۰ میلی‌متری بهره برده بود. برد این سامانه را ۷۵ کیلومتر عنوان کرده‌اند. این سامانه دارای ۴ لوله راکت‌انداز، با زاویه ۴۵ درجه است. موشک‌های مورد استفاده در این سامانه هدایت نشده هستند که از سوخت جامد و باله در آنها استفاده شده است. از موشک فجر ۵ در این سامانه استفاده می‌شود. این سامانه هر ۴ تا ۸ ثانیه، یک راکت و به دو صورت ساده و موجی شلیک می‌کند. این سامانه بر روی مرسدس بنزهای ۲۶۳۱ و ۲۶۲۴ نصب شده است. این سیستم برای ارتقاء به رادار نیازمند است تا بتواند با قابلیت ردیابی، درگیر شود.

فتح ۳۶۰

سامانه فتح ۳۶۰، موشک خود را با سرعت ۳۷۰۴ کیلومتر بر ساعت به حرکت درمی‌آورد و قابلیت اتصال به ماهواره را دارد. به گفته مسئولان ایرانی، سرعت این سامانه قابلیت افزایش تا ۵۰۰۰ کیلومتر بر ساعت نیز وجود دارد. این سامانه احتمالاً از ماهواره گلوناس روسیه برای هدف‌گیری و کنترل موشک‌هایش استفاده می‌کند. این سامانه به جهت سبک بودن، برای مناطق کوهستانی، بیابانی و شهری، سازگاری بالایی دارد و ۶ موشک را به‌طور همزمان پرتاب می‌کند.

سامانه موشکی ذوالفقار

موشک‌های دزفول و ذوالفقار هر دو از یک پرتاب‌کننده شلیک می‌شوند. این موشک‌انداز بر روی شاسی ۸*۸ طراحی شده است و همزمان می‌تواند دو موشک را شلیک کند.

سامانه شهاب ثاقب

سامانه شهاب ثاقب یکی از سامانه‌های پدافندی بومی است که به صورت کوتاه‌برد و ارتفاع کم مورد استفاده قرار می‌گیرد. این سامانه موشکی در سال ۱۹۹۹ رونمایی شد. این سامانه به طوری طراحی شده بود که بتواند با سایر سامانه‌ها ادغام گردد. این سامانه با توجه به سامانه پدافندی Thomson-CSF Airsys Crotale ساخت فرانسه ساخته شده است. این سامانه فرانسوی در جنگ ایران و عراق به تصرف ایرانیان درآمد. این موشک‌انداز بر روی یک کامیون نصب شده است و شامل دو لوله پرتاب موشک و یک پایه حامل است. موشک‌های این سامانه قابلیت هدایت رادیویی دارند با سرعت ۲٫۲ ماخ حرکت می‌کنند. برد این موشک ۱۲۰ کیلومتر است. حداکثر ارتفاعی که این سامانه می‌تواند با هدف درگیر شود نیز ۵۵ کیلومتر عنوان شده است. عملیاتی شدن این سامانه ۵ دقیقه طول می‌کشد و در حال حرکت قابلیت عملیات ندارد. این سامانه دو موشک را حمل می‌کند که یکی از آنها ۸۰ درصد به هدف برخورد خواهد کرد و با احتساب موشک دوم، ۹۶ درصد، هدف منهدم می‌شود. این سامانه به مسافت‌یاب لیزری و سیستم الکترواپتیکی مجهز است.

سامانه موشکی میثاق

میثاق یک موشک‌انداز زمین به هوا قابل حمل توسط فرد است که در سه کلاس ۱، ۲ و ۳ ارائه شده است. میثاق ۱ اولین نسخه از این موشک‌انداز بود که از هدایت مادون قرمز استفاده می‌کرد. این موشک از روی مدل QW-1 Vanguard چینی ساخته شده است که خود نمونه کپی شده از روی SA-16 Gimlet 9K310 روسی است. انعطاف‌پذیری، حمل آسان و به سرعت عملیاتی شدن، از ویژگی‌های این سامانه عنوان شده است. میثاق ۲ با هدایت مادون قرمز کار می‌کند توسط مجتمع صنعتی شهید کاظمی تهران ساخته شده است. این موشک نوعی کپی شده از QW-2 Vanguard چینی است و نسبت به نسخه ۱، توسعه یافته است. در سال ۱۳۸۵ این موشک به تولید انبوه رسیده است. این موشک می‌تواند تا ۶ کیلومتر برد عملیاتی داشته باشد. طراحی این سلاح به گونه‌ایست که حرارت بر روی آن تأثیر نگذارد و در شب و روز قابلیت استفاده با میزان بهره یکسان داشته باشد. این سامانه برای شلیک به هواپیماهای با سرعت کم، هلیکوپتر و هواپیماها مافوق صوت کاربرد دارد.

دیگر راکت‌اندازها

به عقیده مسئولان ایران، این کشور در زمینه ساخت پهبادها، جزء پنج کشور اول جهان است. برای نخستین بار، متخصصان ایرانی توانستند تا بر روی پهبادها، موشک‌هایی را نصب کنند و در جنگ ایران و عراق از آنها استفاده کنند. سقف پروازی پهبادهای ایرانی، ۴۵۰۰ متر است که با سرعت ۲۰۰ کیلومتر بر ساعت حرکت می‌کند.

سامانه پدافندی مجید، یکی از پرتاب‌کنندگان موشک زمین به هواست که برای مقابله با اهداف در ارتفاع پایین و موشک‌های کروز است. این سامانه بر پشت خودروهای سبک تاکتیکی نصب شده است و برد موشک‌های آن ۸ کیلومتر است. این سامانه قابلیت لینک شدن با سامانه راداری کاشف ۹۹ رو داراست. حالت کلی این سامانه، مشابه با سامانه RIT-116 ساخت آمریکاست. ایران در زمینه ربات‌های موشک‌انداز نیز اقداماتی را داشته است. ربات موشک انداز نذیر از جمله ربات‌های با قابلیت پرتاب موشک ایرانی است.

سامانه راکت‌انداز حدید اچ ام، دیگر سامانه نظامی ایران است که می‌تواند ۴۰ گلوله ۱۲۲ میلی‌متری را شلیک نماید. این سامانه بر پشت کامیون‌های مرسدس بنز LAK 2624 نصب شده‌اند که توانایی حرکت با سرعت ۹۵ کیلومتر بر ساعت را دارند. بر روی این سامانه می‌توان از سه نوع موشک غیر هدایت‌شونده استفاده کرد. نور که با نام آرش ۳ نیز شناخته می‌شود، آرش ۱ و آرش ۲. دیگر راکت‌انداز ایرانی، فلق است که می‌تواند دو موشک فلق ۱ و ۲ را شلیک کند. برد این سامانه با توجه به موشک‌هایش ۱۰ کیلومتر است. این سامانه بر روی خودرو سبک سفیر نصب شده است.

در شهریور ۱۴۰۱ از پدافند هوایی جدیدی با نام قاسم سلیمانی رونمایی شد که برای انهدام اهداف پست در نظر گرفته شده است. این سامانه از دو موشک با جستجوگر حرارتی در طرفین ساخته شده است که یک مسلسل گاتلینگ را نیز به همراه دارد. از این سامانه به عنوان سامانه دفاع نقطه‌ای یاد شده است که برای دفاع هوایی از شناورها کاربرد دارد. این سامانه ساخته وزارت دفاع است.

برنامه فضایی و موشک‌های فضایی ایران

تاریخچه

ایران از آغاز عصر فضا، اقداماتی را در راستای فضایی شدن خود انجام داد. اولین گام در این راستا، عضویت در کوپوس — کمیته صلح‌آمیز از فضای ماورای جو سازمان ملل — در سال ۱۳۳۹ بود. گام بعدی ایران عضویت در اتحادیه جهانی مخابرات — موسوم به آی تی یو — در سال ۱۳۴۵ بود. امضای معاهده فضای ماورای جو نیز دیگر اقدام ایران در سال ۱۳۴۷ بود که سبب تأسیس مرکز سنجش از راه دور ملی ایران شد. از اقدامات این مرکز، تحقیق برای جایابی و راه‌اندازی بخش‌های مختلف فضایی همچون پایگاه‌های فضایی بود. این مرکز در سال ۱۳۵۶، نقاد مداری مشهور به زهره را به نام ایران در آی تی یو، به ثبت رساند. ایران همچنین پیش‌تر در سال ۱۳۵۲ از روس‌ها تقاضای ساخت ماهواره زهره را کردند که تا پیش از انقلاب سال ۱۳۵۷ به نتیجه‌ای نرسید. در سال ۱۳۵۵ نیز مرکز فضایی البرز شروع به ساخت کرد. این مرکز، برای دریافت اطلاعات ماهواره‌ای طراحی شده بود و در سال ۱۳۵۷ افتتاح شد. با انقلاب سال ۱۳۵۷ در ایران و آغاز جنگ بین ایران و عراق، فعالیت‌های فضایی ایران تا سال ۱۳۶۵ متوقف ماند. در این سال، شورای عالی امنیت، تصویب کرد تا از جانب ایران، سه ماهواره به صورت استیجاری در مدارهای متعلق به ایران قرار گیرند. این روند تا سال ۱۳۸۷ ادامه داشت تا آنکه در نهایت مدار ایران به جهت فعال نبودن ماهوره آن، از ایران ستانده شد. در سال ۱۳۹۱ نیز مدار دیگری از ایران ستانده شد و تنها مدار ۲۶ درجه برای ایران باقی ماند که به صورت مشترک با امارات مورد استفاده قرار می‌گرفت. بعد از آن ایران درخواست رزو شدن ۱۳ نقطه برای ایران را نمود. در دهه ۷۰ شمسی، ایران با توجه به درخواست ایران از روس برای ساخت ماهواره زهره، فعالیت‌های مشترکی با این کشور در زمینه فضایی انجام دادند.

ایران برای اولین بار در سال ۱۳۷۵، موشکی آزمایشی را به سمت فضا شلیک کرد. بر طبق برنامه، این موشک باید به ارتفاع ۱۵۰ کیلومتری از سطح زمین می‌رسید و پس از آن با چتر به زمین بازمی‌گشت. این موشک حامل محموله‌ای آزمایشی بود که توسط وزارت علوم و وزارت دفاع طراحی شده بود. در سال ۱۳۸۴، ایران با همکاری روس‌ها ماهواره سینا را به فضا پرتاب کرد. با قرار گرفتن ماهواره سینا در مدار زمین و در ارتفاع ۷۰۰ کیلومتری از زمین، ایران چهل و سومین کشور دارنده ماهواره در جهان شد. این پروژه با همکاری مؤسسه هواپیمایی روسیه، شرکت پالیوت و آپتک روسی و مشارکت شرکت صنایع صا ایران، وزارت علوم و مؤسسه نقشه‌برداری انجام شد. کاربرد این موشک، در ابتدا عکس‌برداری از سطح زمین برای یافتن منابع آبی عنوان شده بود، اما بعدها از قدرت جاسوسی این ماهواره گزارش‌هایی داده شد. البته با توجه به کیفیت پایین عکس‌های این ماهواره که با دقت ۵۰ متری گرفته می‌شد، مناسب مقاصد نظامی نبود. این ماهواره سه سال عمر داشت در نهایت در فضا گم شد. ماهواره مصباح، دومین ماهواره ساخت ایران بود که با مشارکت ایتالیایی‌ها ساخته شد. بنا بود تا این ماهواره توسط یک ماهواره‌بر روسی و از پایگاه پلیستسک در نزدیکی مسکو به فضا پرتاب شود. این ماهواره باید در مداری در ۱۰۰۰ کیلومتری از سطح زمین قرار می‌گرفت. اما با وجود تحریم‌ها علیه ایران، این ماهواره هیچگاه پرتاب نشد و توسط ایتالیایی‌ها بلوکه گردید. ایران با ساخت این ماهواره به جمع ۱۵ کشور صاحب فناوری ساخت ماهواره پیوست.

در سال ۱۳۸۵، ایران موفق شد تا موشک شهاب ۴ را با سیستم ناوبری، به صورت آزمایشی شلیک کند. با آزمایش موفق این موشک، ایران اعلام کرد که به سیستم پرتاب ماهواره، دست یافته است. در همین سال، برنامه توسعه فعالیت‌های فضایی ایران در بازه ده‌ساله در دولت ایران به تصویب رسید. این برنامه با دو هدف ارسال ماهواره به مدار ژنو و انسان به فضا تصویب شده‌بود. در بهمن ۱۳۸۶ اولین موشک ماهواره‌بر ایرانی با نام کاوشگر برای شناسایی محیط پروازی برای ماهواره را انجام دهد. این پرتاب، بازتاب زیادی در جهان داشت و ایران را به جمع ۹ کشور دارنده چرخه کامل فناوری ماهواره وارد کرد. ماهواره امید نیز توسط شرکت صا ایران در ۱۴ بهمن ۱۳۸۷ ساخته شد. این ماهواره با پرتاب‌گر سفیر ۲ به فضا پرتاب شد و در مدار خود جای گرفت. این ماهواره که برای اهداف مخابراتی به فضا پرتاب شده‌بود توانست با موافقیت در زمینه ارتباط با ایستگاه فضایی، مطالعات مداری، بررسی ارتفاع ماهواره‌ها در مدارهای نزدیک به زمین، وظایف خود را انجام دهد و در نهایت در اردیبهشت ۱۳۸۸ عمر مداری آن به پایان رسید. این ماهواره به همراه پرتاب‌گر و ایستگاه فضایی آن، نخستین سامانه فضایی بومی در ایران بود. ایران همچنین توانست در سال ۱۳۸۸، سازمان همکاری‌های فضایی آسیا و اقیانوسیه را با عضویت کشورهای چین، اندونزی، پاکستان، مغولستان و تایلند، تأسیس نماید. در بهمن همین سال، پس از پرتاب کاوشگر ۲، ایران توانست موجود زنده را با کاوشگر ۳ به فضا پرتاب کند.

بر اساس گزارشی که نیویورک تایمز منتشر کرده است، آمریکا سعی دارد تا در برنامه فضایی ایران اخلال ایجاد کند. این دولت برای اخلال در برنامه‌های فضایی ایران، اقدام به معیوب‌سازی قطعات مورد نیاز این صنعت به واسطه دلالان قطعه کرده است تا ایران در پرتاب موفق در این زمینه باز بماند. با این وجود، در ۲۵ خرداد ۱۳۹۰، ماهواره رصد توسط ماهواره سفیر امید به فضا پرتاب شد و توانست در مدار لئو قرار بگیرد. مأموریت این ماهواره، برقراری ارتباط با ایستگاه فضایی، دریافت دستورها از ان، تصویربرداری از زمین و ارسال تصاویر به ایستگاه بود. در ۱۴ بهمن ۱۳۹۰، ماهواره دیگری با نام نوید توسط ماهواره‌بر سفیر در مدار لئو قرار گرفت. عمر این ماهواره همچون ماهواره رصد، دوماه بود. در بیستم بهمن ۱۳۹۰، رئیس‌جمهور وقت، سند سیاست‌گذاری هوا و فضای کشور را رونمایی کرد. در سال ۱۳۹۱، کاوشگر پیشگام، یک کپسول حیاتی حاوی یک میمون را تا ارتفاع ۱۲۰ کیلومتری زمین بالا برد و با موفقیت بازگشت. در سال ۱۳۹۲، آزمایشی مشابه صورت گرفت و کاوشگر پژوهش، دومین میمون فضایی را به ۱۲۰ کیلومتری زمین برد و پانزده دقیقه بعد، به صورت سالم بازگرداند.

در بهمن ۱۳۹۷ آتش‌سوزی در مرکز تحقیقات فضایی ایران سبب شد تا سه محقق ایرانی کشته شوند. این احتمال مطرح شده است که این اقدام، از تلاش‌های آمریکا برای جلوگیری از پیشرفت در صنعت موشکی ایران صورت گرفته است. علاوه بر آن، منابع از حملات سایبری متعددی علیه مراکز فضایی ایران خبر داده‌اند. در نوامبر ۲۰۲۲ ایران موشک قائم ۱۰۰ را آزمایش کرد. این موشک اولین موشک پرتابگر سه مرحله‌ای ایران است که می‌تواند ماهواره‌ای با وزن ۸۰ کیلوگرم را در مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین قرار دهد.

خانواده موشک فضایی

پایگاه‌های فضایی

پروژه استراتژیک مختلف برنامه موشکی ایران

پایگاه‌های موشکی زیرزمینی ایران

در اوت ۲۰۱۱ ایران از سیلوها و شهرهای زیرزمینی موشکی خود رونمایی کرد. این سیلوها قابلیت آماده شدن برای شلیک موشک از دورن زمین را دارند. در تصاویری که تلویزیون ایران از یکی از تونل‌های زیرزمینی موشکی ایران نشان می‌دهد، تعداد بسیاری از موشک‌ها در کنار واحدهای پرتابی آنان نشان داده می‌شود. به گفته مسئولان نظامی ایران، یک شهر موشکی ایران در استان سمنان واقع شده است که حدود ۵۰ سیلوی شلیک دارد. این مرکز تحت فرماندهی سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران است.

قایق‌های تندرو و پرنده پرتاب‌کننده موشک

ناو و زیردریایی‌های ضربتی با قابلیت پرتاب موشک و اژدر

به گفته مسئولان ایرانی، زیردریایی‌های فاتح و غدیر، قابلیت پرتاب موشک‌های کروز را دارا هستند. در این میان، زیردریایی غدیر در رزمایش‌هایی با پرتاب موشک کروز، در آزمون موفق بوده است.

ربات‌های نظامی حامل یا پرتاب‌کننده موشک

در ۱۸ آوریل ۲۰۱۵، نیروهای ارتش جمهوری اسلامی ایران، در رژه خود، از رباتی نظامی با نام نذیر (UGV) رونمایی کردند. این ربات چهارچرخ، از راه دور کنترل می‌شود و برای مأموریت‌های شناسایی و درگیری جنگی در نظر گرفته شده است. برد این ربات ۲ کیلومتر عنوان شده است. این ربات شباهت زیادی به ربات Phantom 1 ساخت اوکراین دارد. این ربات، از ۲ پرتابگر مدل MANPADS بهره می‌برد. این ربات قادر است تا سیگنال‌های ویدیویی را از دوربین به سامانه هدایت خود ارسال کند و به گفته مسئولان ایرانی در آینده، مجهز به مسلسل و موشک‌انداز خواهد شد. بر روی این ربات، پنل‌های خورشیدی تعبیه شده است و قادر است تا ۶۰۰ کیلوگرم بار حمل کند. مسلسل نصب شده روی این ربات، مسلسل ۷٫۶۲ میلی‌متری تحلیل شده است. در اطراف این خودرو، سه نارنجک‌انداز کوچک نیز نصب شده است. سلاح‌های نصب شده بر روی این ربات قابلیت جداسازی و نصب سریع دارند.

خرید و فروش تسلیحات موشکی

با وجود آنکه ایران از جانب شورای امنیت سازمان ملل به سال ۲۰۰۷ در خصوص خرید و فروش تسلیحات منع شده بود، اما سرآخر در سال ۲۰۲۰ این تحریم از جانب این شورا منحل شد. حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت در سخنرانی‌ای مدعی شد که از امروز، خرید و فروش تسلیحات برای ایران منعی قانونی ندارد. برخلاف تصور و گمانه‌زنی‌های رسانه‌های خارجی که نسبت به خرید تسلیحات از جانب ایران توقع داشتند، اما رسانه‌های ایرانی از فروش تسلیحات خبر می‌دادند. حاتمی، وزیر دفاع ایران در یک مصاحبه تلویزیونی مدعی شد که ایران بیش از آنچه تسلیحات وارد می‌کند، تسلیحات صادر خواهد کرد و مشتریان زیادی برای محصولات نظامی ایرانی، مدعی شد. او تأکید کرد که تسلیحات ساخت ایران، مقرون به صرفه و کارآمد هستند.

تاریخچه خرید تسلیحات موشکی

پیش از انقلاب ۱۳۵۷، شاه ایران با توجه به روابطی که با غرب داشت، موشک‌هایی چون I-HAWK را از آمریکا خریداری کرد. از دیگر موشک‌هایی که ایران از آمریکا خریداری کرده است، موشک ایم-۵۴ فینیکس بوده است که در نیروی هوایی این کشور به کار بسته می‌شد.

جمهوری اسلامی ایران در طی سال‌های جنگ ایران و عراق، در چندین مرحله موشک‌های متفاوتی را خریداری کرده است. در ابتدا این کشور از موشک‌های اسکاد بی استفاده کردند. در اواخر ۱۹۸۹ میلادی، تعداد ۲۰۰ عدد موشک چینی سی‌اس‌اس ۸ و در سال ۱۹۹۵ میلادی تعدادی موشک سی‌اس‌اس ۷ خریداری شدند. پیش از این، در ژانویه ۱۹۸۶ ریگان، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، برای مقاصدی سیاسی، دستور داد تا چهار هزار موشک تاو توسط سازمان سیا از وزارت دفاع آمریکا خریداری شده و از طریق اسرائیل به ایران فروخته شود. به گزارش تریتیا پارسی — رئیس سازمان نایاک — ایران در همین سال با میانجگری اسرائیل، از آمریکا تعدادی موشک ضد تانک بی‌جی‌ام-۷۱ تاو را خریداری کرده است. به گزارش ایرانیکا، ایران در مجموع طی ماجرای مک‌فارلین، ۲۰۰۴ موشک تاو، ۱۸ موشک هاوک و ۲۰۰ قطعه یدکی برای سکوی پرتاب هاوک از آمریکا دریافت کرد. ایران در طول جنگ ایران و عراق از سوئد نیز تعدادی موشک آربی‌اس ۷۰ را خریداری کرد.

ایران همچنین خرید چند موشک کروز ابتدایی را در کارنامه خود دارد؛ موشک‌های روسی Styx در کلاس SS-N-2، موشک Harpoon در کلاس RGM-85، موشک اسرائیلی Gabriel و موشک ایتالیایی Seakiller و همین‌طور موشک چینی YJ-1/-2 از این دست موشک‌های خریداری شده است. کشور اوکراین در سال ۲۰۰۱ و به صورت مخفیانه تعدادی از موشک‌های کروز KH-55 LACM روسی را در اختیار ایران قرار داد. ایران در سال ۲۰۰۲ تعدادی از موشک‌های ضد کشتی سری C-701 و TL-10 را از چین خریداری کرد. در کنار این موشک‌ها تعدادی از قایق‌های تندرو C-14 چینی نیز مورد معامله قرار گرفت. همچنین تخمین زده می‌شود که ایران تعدادی موشک C-704KD از چین تهیه کرده است اما معلوم نیست که این موشک‌ها برای نصب بر روی هواپیماهای بال ثابت خریداری شدند یا بر روی هلیکوپترها نصب شده‌اند. بر اساس اسناد منتشر شده در ویکی‌لیکس، ایران در سال ۲۰۱۰ تعداد ۱۹ موشک R-27 را از کره‌شمالی خریداری کرده است.

ایران در دهه ۹۰ میلادی، از روسیه تعداد ۵۰۰۰ موشک ضد زره فاگوت، ۵۰۰۰ موشک ضد زره مالیوتکا، ۳۰۰۰ موشک ضد زره کنکور، ۱۵۰ موشک بی‌ام‌پی ۲ و تعدادی موشک و رادار دیگر خریداری کرده است. در سال ۲۰۰۵ میلادی، طی قراردادی بین روسیه و ایران، قرار شد تا ۵ سیستم موشکی اس ۳۰۰ به قیمت ۸۰۰ میلیون دلار را تا سال ۲۰۰۷ به ایران تحویل داده شود؛ اما پس از تعلل روسیه در تحویل این سامانه، دمیتری مدویدیف، رئیس‌جمهور وقت روسیه، در ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۰، طی فرمانی هرگونه فروش و در اختیار قرار دادن تسلیحات نظامی و هسته‌ای به ایران را منع کرد. این اقدام در راستای تحریم‌های شورای امنیت صورت گرفته بود. ایران در این اقدام روسیه، درخواست غرامت ۴ میلیارد دلاری از این قرارداد را به دیوان بین‌المللی داوری ارائه کرد. طی این اقدام، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور بعدی روسیه اعلام کرد که ارسال سامانه موشکی اس ۳۰۰ به ایران، منعی ندارد و تا پایان سال ۲۰۱۵ این سامانه در اختیار ایران قرار خواهد گرفت. مقامات ایرانی از موافقت روسیه برای فروش سامانه اس ۴۰۰ به ایران و در مقابل عدم تمایل ایران برای خرید این سامانه خبر دادند. اما به گزارش منابع ایرانی، جمهوری اسلامی سامانه‌های اس ۳۰۰ و اس ۴۰۰ را از روسیه خریداری کرده است. این سامانه‌ها سرانجام در ۲۹ فروردین ۱۳۹۵ در رژهٔ روز ارتش جمهوری اسلامی ایران از مقابل جایگاه عبور کردند. در سال ۲۰۰۶ نیز ایران از روسیه، سامانه تور ام یک را خریداری کرد.

تاریخچه فروش تسلیحات موشکی

ایران با ارسال موشک‌های کوتاه‌برد و توپخانه‌ای کمک زیادی به جبهه حماس و گروه‌های جهاد اسلامی فلسطین کرده است. همچنین راکت‌های بسیاری از جانب ایران به حزب‌الله لبنان داده شده است. موشک‌های فجر ۲، فجر ۳، فجر ۵، رعد و زلزال ۱ از جمله موشک‌هایی هستند که از جانب ایران به حزب‌الله لبنان داده شده است. همچنین بر اساس تحلیل‌هایی، موشک کوثر از جمله موشک‌های کروزی است که ایران به حزب‌الله داده است. خبرهایی در خصوص انتقال سامانه سوم خرداد به سوریه توسط نیروهای نظامی ایرانی منتشر شده است. همچنین تعدادی از موشک‌های فاتح ۱۱۰ دراختیار روسیه قرار داده شد که منجر به طراحی موشک ام۶۰۰ در سوریه از روی این موشک شد.

در اکتبر ۲۰۲۲، و بر اساس اطلاعات آمریکایی‌ها، خبرهایی مبنی بر قصد فروش موشک‌های فاتح ۱۱۰ و ذوالفقار از جانب ایران به روسیه منتشر شد. پیش از این نیز استفاده روسیه از پهپاد ایرانی شاهد ۱۳۶ در جنگ اکراین، خبرساز شده بود و نشانه‌ای از معامله تسلیحاتی ایران با روسیه داشت.

سیاست، قوانین و واکنش‌ها

تحریم، قطعنامه‌های ۱۷۳۷، ۱۹۲۹ و ۲۲۳۱ و برجام

برنامه موشکی ایران، همواره مورد توجه رقبا و دشمنان جمهوری اسلامی بوده است. این توجه‌ها به برنامه موشکی ایران، از زمان شروع چالش هسته‌ای ایران، بیشتر شده است. به عقیده مخالفان هسته‌ای شدن جمهوری اسلامی، ایران به دنبال دستیابی به دستاوردهای نظامی هسته‌ایست و برنامه‌های موشکی ایران نیز، در این راستا توسعه یافته و می‌یابد. همین امر سبب شده است تا تحریم‌های بسیاری از جانب مخالفان جمهوری اسلامی، نسبت به برنامه‌های موشکی این کشور صورت بگیرد. بر اساس قطعنامه‌های ۱۷۳۷ و پس از آن ۱۹۲۹ شورای امنیت، خرید سلاح برای ایران ممنوع اعلام شد. بر اساس قطعنامه ۱۹۲۹ مصوب در سال ۲۰۱۰ میلادی، هرگونه انتقال مستقیم و غیر مستقیم، فروش و عرضه کالاهای نظامی چون تانک، خودرو زرهی و هرگونه موشک و سیستم موشکی به ایران منع شد. همچنین در این قطعنامه تأکید شده است که کشورها باید محموله‌های نظامی مربوط به ایران را توقیف و امحا نمایند.

طی توافق هسته‌ای ایران با گروه ۵+۱ موسوم به برجام، طرفین به این توافق رسیدند تا تحریم‌های موشکی ایران ۸ سال بعد از برجام، برداشته شود. این توافق منجر به صدور قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت شد که طی آن و برخلاف لحن دستوری قطعنامه ۱۹۲۹، از ایران درخواست شده بود تا در راستای توقف برنامه موشکی خود، اقدام نماید. در این قطعنامه، ایران از دستیابی به موشک با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای منع شده است. دولت آمریکا نیز پس از هر رزمایش موشکی ایران، آن را در تضاد با این قطعنامه می‌داند و بر همین اساس تحریم‌هایی را بر ایران وضع می‌کند. با به قدرت رسیدن ترامپ در آمریکا، توجه به برنامه موشکی ایران بیشتر شد. ترامپ، برنامه موشکی ایران را از نواقص برجام دانست. دولت آمریکا در دوره ترامپ سعی می‌کرد تا برنامه موشکی ایران را امنیتی‌سازی کند. در این میان چین و روسیه، با آمریکا همراهی کمتری دارند.

در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ تحریم‌های تسلیحاتی ایران از جانب سازمان ملل برداشته شد. آمریکا سعی داشت تا تحریم‌های تسلیحاتی ایران را تا مدت نامعلومی به جریان بیندازد اما طرح او با مخالفت قریب به اتفاق اعضاء شورای امنیت سازمان ملل، روبرو شد.

دیدگاه ایالات متحده آمریکا و کشورهای اروپایی

نگرانی آمریکا از برنامه موشکی ایران، دو مقوله «برد موشکی» و «قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای» است. آمریکا سعی دارد تا بر اساس تهدیدسازی برنامه موشکی ایران، اجماعی جهانی علیه ایران فراهم سازد و بتواند بر علیه ایران در شورای امنیت، پرونده‌ای جدید را به جریان درآورد. تهدیدسازی آمریکا در مورد برد موشکی موشک‌های ایرانی، مربوط به موشک‌های میان‌برد و بلندبرد است. دولت آمریکا بر این باور است که موشک‌های میان‌برد ایران، تهدیدی بالفعل برای منطقه و فرامنطقه است. بر این اساس، در تیررس بودن کشورهای متحد آمریکا، پایگاه‌های نظامی آمریکا در منطقه و خلیج فارس و باب المندب برای این کشور اهمیت دارد. همچنین به باور این دولت، موشک‌های بلندبرد ایرانی، گواهی بر تلاش ایران برای دستیابی به موشک‌های بلندبردتری است که صلح و امنیت بین‌المللی را هدف قرار داده است. آمریکا سعی دارد تا حملات موشکی یمنی‌ها به آرامکو در عربستان را به ایران نسبت دهد. باراک اوباما — رئیس‌جمهور وقت آمریکا — در نطقی می‌گوید: «زرادخانه موشکی تهران اکنون قادر است تا اروپا را بزند.» اوباما در دوره ریاست‌جمهوری خود توانست طرحی را در ناتو به تصویب برساند که بر اساس آن، اجماعی از جانب اروپایی‌ها و آمریکا برای مقابله با حملات احتمالی موشکی ایران علیه اروپا، اقدامات پیشگیرانه نظامی صورت بگیرد. بر اساس این طرح، تمام خاک اروپا تحت پوشش دفاع موشکی قرار گرفت. این اقدامات برای بی‌اثر سازی قدرت موشکی ایران صورت می‌گیرد.

کشورهای اروپایی نیز نسبت به برنامه موشکی ایران، عکس‌العملی همچون آمریکا نشان داده‌اند. اتحادیه اروپا، با پیوند دادن بین حوادث منطقه، برنامه موشکی ایران را به عنوان عامل برهم‌زننده ثبات و تهدیدی علیه صلح منطقه مطرح کرده است. فرانسه نیز ایران را تهدید کرده است که در صورت عدم توافق بر سر مسائل موشکی، این کشور را تحریم‌های بیشتری خواهد کرد. پیش از این نیز وزیر خارجه فرانسه نیز اقدامات موشکی ایران را عامل بی‌ثباتی منطقه می‌داند. پس از پرتاب ماهواره‌بر ظفر از سوی ایران، فرانسه و بریتانیا این اقدام ایران را خلاف قطعنامه ۲۲۳۱ دانسته‌اند.

دیدگاه کشورهای منطقه

اسرائیل به عنوان یکی از متحدان آمریکا در منطقه که در تیررس موشک‌های ایران قرار دارد، توان موشکی ایران را تهدیدی علیه خودش و بخش‌هایی از اروپا قلمداد می‌کند. سران اسرائیل بر این باورند که تلاش‌های ایران برای دستیابی به صنعت فضایی، با هدف دستیابی به موشک‌های قاره‌پیماست تا تمام اروپا را در تیررس این کشور قرار دهد. عربستان نیز دیگر متحد آمریکاست که فعالیت‌های موشکی ایران را تهدیدی علیه جریان انرژی از عربستان به اروپا می‌داند.

واکنش جمهوری اسلامی ایران

مسئولان جمهوری اسلامی ایران اما برنامه‌های موشکی خود را در راستای امور دفاعی می‌دانند. آنها مدعی هستند که تنها هدف از ساخت موشک در ایران، بازدارندگی در مقابل تهدیدات است. مسئولان جمهوری اسلامی هرگونه مذاکره بر سر توان موشکی ایران را رد می‌کنند. با این وجود مسئولان نظامی ایران، از محدودیت ۲۰۰۰ کیلومتری برد موشک‌های ساخته شده در ایران خبر داده‌اند و تمرکز برنامه موشکی ایران را بر دقت موشک‌ها عنوان کرده‌اند.

مسئولان جمهوری اسلامی ایران بر این باورند که هیچ معاهده الزام‌آوری برای منع گسترش سلاح‌های موشکی در ایران وجود ندارد. همچنین ایرانی‌ها، در خصوص دیدگاه‌های کشورهای اروپایی دربارهٔ برنامه موشکی ایران، گفته‌اند که اگر اروپایی‌ها یا هر کشور دیگری قصد خلع سلاح موشکی ایران را داشته باشند، ایران مجبور خواهد بود که به یک «جهش استراتژیک» روی آورد.

حسین دلیران از کارشناسان نظامی ایران، با اشاره به اینکه ایران تنها کشور در جهان اسلام است که پهپاد و موشک‌های هدایت‌شونده و سامانه‌های دفاعی را می‌سازد، ارمنستان را یکی از بهترین گزینه‌های خرید تسلیحات نظامی از ایران دانست.

واکنش تحلیلگران

برنامه موشکی ایران، به اعتقاد تحلیلگران نظامی، در زمره کشورهای برتر در حوزه فناوری موشکی توصیف شده است. ایران بیشترین ذخیره موشکی در خاورمیانه را داراست.

پژوهشگران حوزه نظامی بر این باورند که موشک‌های به کار رفته توسط ایران در برنامه فضایی این کشور، از نوع SLVs است که در همه کشورهای جهان، کاربرد علمی دارد؛ این در حالیست که موشک‌های قاره‌پیما از نوع ICBM هستند که قابلیت تبدیل به ماهواره بر را دارند اما به صورت بالعکس چنین فرآیندی اتفاق نیافتاده است. برخی کارشناسان حوزه تسلیحات بر این باورند که تفاوت‌های بین این دو نوع موشک، از جهت نیروی بالابرنده، اندازه بخش‌های بار مفید و نوع دماغه سبب خواهد شد که قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای برای این نوع موشک‌ها منتفی باشد.

خبرگزاری اسپوتنیک در گزارشی که برای تشریح حمله موشکی ایران به مواضع داعش در سوریه انجام داده است، منتشر کرد؛ چنین نوشت که: «سیلی را داعش خورد تا صدایش را دیگران بشنوند. ایران با این اقدام خواسته است این پیام را بدهد که کشوری نیست که با تهدید عقب‌نشینی کند و از این پس تهدید را با تهدید پاسخ خواهد داد.»

آنتونی کوردزمن — کارشناس مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل — در گزارشش دربارهٔ برنامه موشکی ایران می‌نویسد که برنامه موشکی ایران در حال پیشرفت است اما دقت توان موشکی آنان به اندازه کافی نیست و به همین جهت قابل اطمینان و اعتماد نخواهد بود. بر همین اساس، به عقیده او، موشک‌های کوتاه‌برد ایران، بیشتر جنبه تهدید و ارعاب دارند تا جنبه سلاح جنگی و در جنگ واقعی به کار نخواهند آمد. با این وجود او معتقد است که ایران در حال توسعه سیستم هدایت‌گر موشک‌های خود است و برای تجهیز موشک‌هایش به کلاهک هسته‌ای، مطالعه و بررسی می‌کند. این کارشناس آمریکایی، هزینه‌سازی و تهدیدهایی که ایران به واسطه کمک‌های موشکی به مخالفان اسرائیل برای این کشور فراهم کرده است را متذکر می‌شود و گزارش می‌کند که سامانه‌های گنبد آهنین با وجود هزینه‌های زیادی که دارند در برابر تعداد زیاد موشک‌های شلیک شده از جانب مخالفان اسرائیل که هزینه به مراتب کمتری از گنبد آهنین داشته‌اند را به‌طور کامل دفع نکرده است. این تحلیلگر معتقد است که برای جبران کمبودها در نیروی هوایی فرسوده ایران، نیروی موشکی از اهمیت بالایی برخوردار است. وی بر این باور است که ایران برای پیشرفت در زمینه تخریب موشک‌هایش، باید از سیستم‌های هدایت‌گر دقیق و حس‌گرهای پیشرفته استفاده کند یا آنکه از کلاهک هسته‌ای یا سلاح شیمیایی و بیولوژی برای پیشبرد اهدافش بهره ببرد که خود او احتمال می‌دهد که ایران از راه‌حل دوم استفاده نکرده باشد. این تحلیلگر به‌طور کلی ایران را فاقد سیستم دفاع موشکی می‌داند و تمام سیستم‌های دفاعی موشکی ایران از جمله باور ۳۷۳ را خریداری شده از کشورهای چین و روسیه می‌داند.

منبع‌شناسی

موضوع پیوند امنیت جهانی با برنامه موشکی ایران، مورد توجه منابع بسیاری قرار گرفته است. ارغوانی پیرسلامی و پیرانخو در مقاله‌ای با عنوان «تحول فناوری موشکی و راهبرد دفاعی-امنیتی جمهوری اسلامی ایران» به بررسی این موضوع پرداخته‌اند. آثار متنوعی نیز به زبان انگلیسی در خصوص برنامه موشکی ایران تألیف شده است. باگات در پژوهشی با عنوان «ارزیابی برنامه موشکی بالستیک ایران و برنامه فضایی» به بررسی برنامه فضایی جمهوری اسلامی ایران پرداخته است. از دیگر آثار در این زمینه می‌توان به مقاله «برنامه موشکی بالستیک و برنامه فضایی ایران» اثر هیلدرث، «تهدید برنامه موشکی ایران» اثر کوردزمن، «دفاع موشکی ۲۰۲۰» اثر مشترک کاراکو و ویلیامز و مقاله «بازنگری دفاع موشکی» اثر کارکو اشاره کرد. در خصوص سامانه‌ها و قدرت پدافند هوایی ایران، مهدی علی‌نژاد در رساله دکتری خود با عنوان «طراحی الگوی آرایه‌های پدافندی زمین به هوا در مقابله با تهدیدات علیه مناطق و مراکز حیاتی و حساس در افق چشم‌انداز ۱۴۰۴» به موضوع قدرت دفاعی پدافند هوایی ایران و سلاح‌های استفاده شده از جانب ایران پرداخته است.

جستارهای وابسته

• موشک بالستیک
• برنامه جامع اقدام مشترک

یادداشت

پانویس

منابع

پیوند به بیرون

• کاتالوگ محصولات نظامی ایران

امیر فرشاد ابراهیمی (زادهٔ ۲۳ مرداد ۱۳۵۴ در تهران) عضو سابق انصار حزب‌الله بود.

تحصیلات

تحصیلات ابتدایی و راهنمایی را در مدرسهٔ نیروی هوایی ارتش، در مجتمع مسکونی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (قصر فیروزه) به واسطهٔ عضویت پدرش در نیروی هوایی ارتش، به پایان رساند و در میان سال‌های ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۲ در دبیرستان البرز تهران، تحصیلات متوسطه را طی کرد.

در سال ۱۳۷۲ وارد دانشگاه هنر شد و در رشته سینما با گرایش کارگردانی مشغول به تحصیل شد. در سال ۱۳۷۶ با ساخت فیلم کوتاهی با عنوان «هیچ‌کس سخن نمی‌گوید» لیسانس خود را از دانشکده سینما و تئاتر دانشگاه هنر، اخذ کرد.

ابراهیمی پس از آن، در سال ۱۳۷۶ تحصیلات خود را در رشته حقوق در دانشگاه تهران ادامه می‌دهد و در نهایت در سال ۱۳۸۰ از دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران با مدرک کارشناسی ارشد فارغ‌التحصیل می‌شود.

وی پس از خروج از کشور و گریختن به ترکیه در طول سال‌های ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۴ فرصت می‌یابد تا در دانشگاه تخصصی خاورمیانه در آنکارا در رشته حقوق بشر، دکترای خود را اخذ کند و در ماه مه ۲۰۰۶ از رساله خود با عنوان «حقوق زنان در کشورهای توسعه نیافته» دفاع نماید.

حضور در جنگ ایران و عراق و عضویت در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

ابراهیمی در سن دوازده سالگی، به عنوان رزمنده بسیجی به جبهه‌های جنگ ایران و عراق رفت و در لشکر ۲۷ محمد رسول‌الله سپاه پاسداران در گردان کمیل مدت بیش از ده ماه را در خط مقدم بود. در خلال این ده ماه، سه بار مجروح شد که یک‌بار آن نیز، دچار جراحت شیمیایی ناشی از بمب‌های شیمیایی عراق شد.

پس از اخذ دیپلم در سال ۱۳۷۱، به عضویت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی درآمد و پس از طی دوره آموزشی افسری در نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مشغول به خدمت شد. وی از جمله اولین گروه افسران نیروی قدس سپاه پاسداران بود که جهت آموزش به کشور کره شمالی اعزام شد و در آن کشور دوره مهندسی عملیات روانی را گذراند..

جنگ بوسنی اولین عملیات برون‌مرزی سپاه قدس بود. ابراهیمی برای شرکت در جنگ بوسنی اعزام شد. با پایان جنگ بوسنی نیروهای ایرانی ناچار شدند به سرعت بوسنی را ترک کنند. در خلال سال‌های ۱۳۷۶ تا ۱۳۷۷ او به عنوان رایزن مطبوعاتی در سفارت جمهوری اسلامی ایران در بیروت، مشغول فعالیت گردید.

در شهریور ۱۳۷۷ در تشییع جنازه عمومی و بزرگی که در تهران تشکیل شده بود، عطاء الله مهاجرانی وزیر وقت ارشاد (که به علت فعالیت روزنامه جامعه و روزنامه توس به شدت تحت فشار بود) و عبدالله نوری که به تازگی توسط مجلس پنجم استیضاح و عزل شده بود و معاونت توسعه سیاسی دولت سید محمد خاتمی را بر عهده داشت و هر دو در آن مراسم حضور داشتند، توسط امیرفرشاد ابراهیمی و کیانوش مظفری مورد ضرب و شتم شدید قرار گرفتند.

اخبار این حادثه به سرعت در رسانه های جهان مخابره شد و واکنش تند دولت اصلاحات و وزارت اطلاعات را سبب شد. همان شب سیزده شهریور ماموران وزارت اطلاعات ابراهیمی را دستگیر کردند. در تیر ۱۳۷۹ در حالی که به اتهام نوار افشاگری‌اش که در ایران معروف به نوارسازان گردید، در زندان اوین به سر می‌برد، به اتهام ترک خدمت و اعتراض به فعالیت‌های سپاه و افشاگری علیه آن و فعالیت‌های ضد جمهوری اسلامی در دادگاه نظامی تهران محاکمه، و به سه ماه حبس و جزای نقدی و اخراج از سپاه پاسداران، محکوم شد.

فعالیت سیاسی در داخل کشور

در سال ۱۳۷۲ که انصار حزب‌الله راه‌اندازی شد، او عضو شورای مؤسس و دبیر سیاسی آن گروه شده و هم‌چنان از اعضای تحریریه ارگان این گروه تندروی ایران، به نام «یالثارات الحسین» بود.

امیر فرشاد ابراهیمی، بارها به عنوان مدعی‌العموم یا نماینده ریاست دادگستری استان تهران علی رازینی با حضور در دادگاه مطبوعات نسبت به مطبوعات اصلاح‌طلب یا منتقد جمهوری اسلامی اعلام جرم کرده و در محاکمه آن‌ها دخیل بوده است. در ۱۳ شهریور ماه سال ۱۳۷۷ وقتی که عبدالله نوری و سید عطاءالله مهاجرانی دو عضو هیئت دولت، مورد حمله نیروهای انصار حزب‌الله در نماز جمعه تهران قرار گرفته و تعدادی از اعضای این گروه از سوی دستگاه قضایی و نیروهای امنیتی بازداشت شدند، ابراهیمی با ارسال نامه‌ای به ریاست قوه قضائیه به عنوان دبیر سیاسی انصار حزب‌الله کلیه جرائم آن‌ها را به عهده گرفته و با حضور در دادگاه از مورد حمله قرار گرفتن این دو عضو هیئت دولت از سوی انصار حزب‌الله، دفاع کرد.

امیر فرشاد ابراهیمی در تیر ماه سال ۱۳۷۸ که نیروهای شبه نظامی حزب‌الله به خوابگاه دانشجویان دانشگاه تهران در حادثه کوی دانشگاه حمله کردند در حالیکه خود نیز از جمله دانشجویان دانشگاه تهران بوده و در آن زمان، یکی از اعضای اصلی انصار حزب‌الله محسوب می‌شده، در اعتراض به این حمله، با ارسال نامه‌ای به مطبوعات و خبرگزاری‌های کشور، از عضویت در انصار حزب‌الله و دیگر مناصب سیاسی‌اش استعفاء داده و با حضور در میان دانشجویان مجروح و آسیب دیده، به افشاگری پیرامون انصار حزب‌الله و وابستگی‌هایشان به جناح‌های سیاسی و ارکان حکومت جمهوری اسلامی پرداخت.

از سال ۱۳۷۷ اعتراضاتی از او در نشریات حزب‌الله نسبت به عملکرد برخی از حرکات انصار حزب‌الله دیده شده بود، به عنوان مثال در بعد از حمله گروهی از نیروهای انصار حزب‌الله به سینما قدس تهران و سینمایی در اصفهان به تماشاگران فیلم تحفه هند و آدم‌برفی، وی با اعلام به خبرگزاری ایرنا به عنوان دبیر سیاسی انصار حزب‌الله قبول مسئولیت کرد و از مضروبان، تقاضای عفو و پوزش کرده است. او پس از افشاگری و استعفایش در ایام فاجعه کوی دانشگاه، مورد غضب حکومت جمهوری اسلامی قرار گرفت و بازداشت شد. در سیمای جمهوری اسلامی ایران و در بیانیهٔ معروف شورای عالی امنیت کشور به عنوان یکی از عوامل آشوب‌ها معرفی شد. او، پس از هشت ماه بازداشت ‌ تحمل شکنجه و آسیب‌های جدی، نهایتاً با پیگیری‌های ریاست جمهوری وقت سید محمد خاتمی به صورت موقت، آزاد شد.

پس از آزادی وی شیرین عبادی و محسن رهامی، وکلای دانشجویان آسیب دیده کوی دانشگاه، وکالت وی را نیز پذیرفتند. این دو وکیل در خلال رسیدگی به شکایت وی از اظهارات وی نواری ویدئویی تهیه نمودند که بعدها همان نوار، مقدمات بازداشت دوباره وی را فراهم کرد و سرآغاز پرونده‌ای گردید که با نام «نوارسازان» مشهور شد. این پرونده، یکی از معروف‌ترین پرونده‌های سیاسی و قضایی دوران اصلاحات گردید. ابراهیمی در این نوار، به گذشته‌های خود و ارتباط انصار حزب‌الله با روحانیون صاحب مقام و سران جمعیت موتلفه اسلامی اعتراف کرد. وی به همین علت به مدت دو سال زندانی شد و ۱۸ ماه آن را در انفرادی گذراند. همچنین، دو وکیل دعاوی که اعترافات او را ضبط کرده بودند نیز به سلول‌های انفرادی زندان افتادند.

در اعترافات وی آشکار گردید که به علت روابط ویژه گروه‌های فشار با مراکز قدرت، آن‌ها از هر گونه تعقیب قضائی و مجازاتی مصون هستند و از امکاناتی برخوردارند که به اشاره مقامات بالاتر از سوی نهادهای حکومتی در اختیارشان قرار می‌گیرد. بعدها هیئت تحقیق و تفحص مجلس ششم، وی را یکی از افرادی شمرد که طولانی‌ترین دوران انفرادی را تحمل نموده و مورد شکنجه‌های روحی و جسمی بسیاری واقع شده‌اند. محمد علی ابطحی از اعضای دفتر سید محمد خاتمی، رئیس‌جمهور پیشین ایران، از امیر فرشاد ابراهیمی به عنوان یکی از چهره‌های سرشناس جناح راست دیروز و اصولگرای امروز نام برده است. نادر طالب زاده در رابطه با ادعاهای ابراهیمی دربارهٔ فعالیت‌های -به زعم ابراهیمی- قهرمانانه طالب‌زاده در بوسنی وی را فردی اغراق‌کننده می‌نامد.

خروج از کشور

او پس از آزادی از زندان و ادامه فعالیت‌های روزنامه‌نگاری و افشاگرانه‌اش، بارها مورد سوء قصد و ربایش و بازداشت‌های کوتاه‌مدت قرار گرفت پس از این تهدیدات بود که وی مدتی را در یک مخفیگاه در تبریز به سر برده و نهایتاً در ۹ ژوئیه ۲۰۰۳ به صورت غیرقانونی و مخفیانه از ایران فرار کرده و به ترکیه پناه برد سپس، به آلمان و آمریکا رفت. امیر فرشاد ابراهیمی که در طی سال‌های فعالیتش در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و همچنین سفارت جمهوری اسلامی ایران در بیروت با علیرضا عسگری، دوست و همکار بوده‌، در خروج علیرضا عسگری از ترکیه به وی کمک کرده‌است.

علیرضا عسگری در ۷ فوریه ۲۰۰۷ در استانبول ترکیه پس از پرواز از دمشق سوریه ناپدید شد. ایران چندین عضو وزارت دفاع جمهوری اسلامی ایران را برای بررسی موضوع به ترکیه فرستاد. همچنین، از اینترپل خواسته شد که به موضوع، رسیدگی کند. روزنامه ایران، اعلام کرد که عسگری توسط موساد و سیا دزدیده شده و تحت شکنجه آن‌ها قرار دارد. این گزارش توسط مقامات رسمی نظامی رد شد و آن‌ها اعلام کردند که از وضعیت کنونی عسگری، اطلاعی ندارند.

با پیگیری‌های دولت ایران و محرز شدن نقش امیر فرشاد ابراهیمی در فرار عسگری، سازمان اطلاعات و امنیت ترکیه، در فروردین ۱۳۸۷، ابراهیمی را که برای دیدار با خانواده‌اش وارد ترکیه شده بود بازداشت کرد تا به دولت ایران تحویل دهد اما با واکنش سریع وزارت امورخارجه دولت آمریکا و هشدار به ترکیه و اعزام فوری یک دیپلمات از واشینگتن به آنکارا، نهایتاً وی آزاد شد و به آمریکا بازگشت.

همکاری با کمپانی گوگل

کمپانی گوگل، با همکاری شورای روابط خارجی آمریکا (CFR) از سال۲۰۱۱ پروژه ای را «علیه افراط گرایی خشونت آمیز» با همکاری بیش از ۹۰ عضو سابق گروه‌های افراطی و خشونت‌طلب، آغاز کرده‌است که با خروجشان از آن گروه‌ها و دسته‌جات، تحولی در جامعه یا روابط اجتماعی و سیاسی موجود در آن گروه‌ها به وجود آورده‌اند، امیر فرشاد ابراهیمی نیز یکی از اعضای این پروژه است، این کمیته از ژوئن ۲۰۱۱ کار خود را با نشستی در دوبلین، آغاز کرده است.

منابع

جستارهای وابسته

• انصار حزب‌الله
• سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
• نیروی قدس
• حمله به کوی دانشگاه تهران (۱۸ تیر ۱۳۷۸)
• سعید زینالی
• پیروز دوانی
• زندان اوین
• عزت‌الله ابراهیم‌نژاد
• فرشته علیزاده