Ռայներ Մարիա Ռիլկե

Ռայներ Մարիա Ռիլկե (գերմ.՝ Rainer Maria Rilke, լրիվ անունը. René Karl Wilhelm Johann Josef Maria Rilke - Ռենե Կառլ Վիլհելմ Յոհան Յոզեֆ Մարիա Ռիլկե, դեկտեմբերի 4, 1875(1875-12-04)^[…], Պրահա, Բոհեմիայի թագավորություն, Ավստրո-Հունգարիա - դեկտեմբերի 29, 1926(1926-12-29)^[…], Մոնտյո, Շվեյցարիա), 20-րդ դարի գերմանալեզու ամենաազդեցիկ բանաստեղծ-մոդեռնիստներից։ Գրել է նաև պատմվածքներ, վեպ և մշակույթին ու արվեստին նվիրված հոդվածներ։ Ֆրանսերենից և այլ լեզուներից կատարել է բազմաթիվ թարգմանություններ։ Նրա ժառանգության կարևորագույն մի մասը ծավալուն նամակագրությունն է։

Կենսագրություն

1875–1896. Մանկություն և ուսումնառություն

Ռիլկեն ծնվել է 1875 թ.-ի դեկտեմբերի 4-ին, Պրահայում, որը այն ժամանակ ողջ Բոհեմիայի հետ մտնում էր Ավստրիա-Հունգարիայի մեջ։ Հայրը՝ Յոզեֆ Ռիլկեն (1838-1906), երկաթուղային ծառայող էր։ Մայրը՝ Սոփի Էնցը (1851-1931), հավակնոտ և պատվախնդիր մի կին, սերում էր պրահյան ֆաբրիկանտների բարեկեցիկ ընտանիքից։ Իր երազած կյանքը նա ամուսնության մեջ չգտավ։ Ռիլկեն ընտանիքի առաջին որդին էր։ 1884 թ.-ին Ռիլկե ամուսիններն ամուսնալուծվում են։ Տղան մնում է հոր մետ։ Մոր և որդու հարաբերությունները մշտապես մնում են լարված։

Ծնողները վաղ մանկությունից բանաստեղծական և նկարչական ընդունակություններ հանդես բերած իրենց որդուն 1885 թ.-ին ուղարկում են սբ. Պյոլտենի զինվորական ռեալական դպրոց՝ նրան պատրաստելով սպայական կարիերայի։ Զինվորական դպրոցի բարքերը ծանր ազդեցություն են ունենում պատանու նուրբ ներաշխարհի վրա։ 1891 թ.-ին առողջության պատճառով թողնում է այդ դպրոցը։ Լինցում հաճախում է առևտրի ակադեմիա, որը նույնպես շուտով թողնում է։ 1895 թվականից սկսում է գրականություն, արվեստի պատմություն և փիլիսոփայություն ուսանել Պրահայում, իսկ 1869 թ.-ից իրավագիտություն ուսանելու նպատակով մեկնում է Մյունխեն։

1897–1902. Զարգացման տարիները

1897 թ.-ին Մյունխենում հանդիպում է ինտելեկտուալ մեծ կարողությունների տեր Լու Անդրեաս-Սալոմեին, որը նրա անձնական և ստեղծագործական կյանքում իր որոշակի դերն ունի։ Վերջինս Նիցշեի աշակերտուհին էր, ում հանգուցյալ փիլիսոփան ամուսնության առաջարկ էր արել, իսկ 1912/13 թթ. Զիգմունդ Ֆրոյդի ընթերական էր։

1897 թ.-ին տեղափոխվում է Բեռլին։ Այստեղ ծանոթանում է Ստեֆան (կամ Շտեֆան) Գեորգեի բանաստեղծություններին։ 1897 թ.-ին իր առաջին ճանապարհորդությունն է կատարում Իտալիայում։ Այնուհետև, հաջորդ երկու տարիներին Անդրեա ամուսինների հետ երկու անգամ այցելում է Ռուսաստան, ուր Մոսկվայում հանդիպում է Լև Տոլստոյին, նկարիչներ Իլյա Ռեպինին ու Լեոնիդ Պաստեռնակին՝ Բորիս Պաստեռնակի հորը։ Ճանապարհորդությունը կրկնվում է նաև 1900 թ.-ին, երբ նա Լուի հետ լինում է Սանկտ-Պետերբուրգում և Վոլգայի շրջանի բնակավայրերում։

1900 թ.-ի աշնանը Վորպսվեդեում հյուրընկալվում է Հայնրիխ Ֆոգելերին, որտեղ հանդիպում է Օտտո Մոդերզոհնին, Պաուլա Մոդերզոհն-Բեքերին, Կառլ Հաուպտմանին և քանդակագործուհի Կլարա Վեստհոֆին։ Հաջորդ տարվա գարնանը Կլարան և Ռիլկեն ամուսնանում են։ 1901 թ.-ին ծնվում է նրանց դուստրը՝ Ռութը (1901-1972), որը հետագայում մեծ ավանդ է ունենում հոր ժառանգության քննական հրատարակությունը կազմելու գործում։ 1902 թ.-ին մեկնում է Փարիզ՝ քանդակագործ Օգյուստ Ռոդենի մասին մենագրություն գրելու նեպատակով։ Կնոջ հետ հարաբերությունները միշտ պահպանվում են, սակայն Ռիլկեն գերադասում է ապրել առանձին, առանց քաղաքացիական պարտավորությունների։ Մշտական ֆինանսական դժվարությունները նրան հաճախ ստիպում են հոնարարային աշխատանքներ կատարել։

1902-1910. Ստեղծագործության միջին շրջանը

Փարիզյան առաջին ժամանակահատվածի դժվարությունները հետագայում կնկարագրվեն Մալտե Լաուրիդս Բրիգգեի նոթերը միակ վեպում։ Ռիլկեն ինտենսիվ շփվում է փարիզյան ժամանակակից արվեստի ներկայացուցիչների հետ։ Նրան առանձնապես հետաքրքրում են Օգյուստ Ռոդենը և Պոլ Սեզանը։ Փարիզը դառնում է բանաստեղծի մշտական բնակավայրերից։ Մինչև 1906 թ.-ը քարտուղարում է Ռոդենին։ Փարիզյան շրջանի արդյունքը Նոր բանաստեղծություններ (1907) և Նոր բանաստեղծություններ, երկրորդ մաս (1908) ժողովածուներն են, երկու Ռեքվիեմ-ները (1909) և 1904 թ.-ից սկսված Մալտե Լաուրիդս Բրիգգեի նոթերը վեպը, որը լույս է տեսնում 1910 թ.-ին։

1910-1919. Ներքին և արտաքին փոփոխություններ

Ռիլկեն արդեն Եվրոպայում հայտնի բանաստեղծ էր, երբ վեպից հետո սկսվում է նրա երկար, գրեթե տասներկու տարի տևած ստեղծագործական ճգնաժամը։ 1912 թ.-ին իր երկրպագու և հովանավորուհի իշխանուհի Մարի ֆոն Թուրն ունդ Տաքսիսին (ի դեպ, նրանն է Ռիլկեին տրված դոկտոր սերովբեական բնութագրական բնորոշումը) պատկանող Դուինո ամրոցում սկսում է Դուինյան էլեգիաները, սակայն դրանք կարողանում է ավարտել միայն 1922 թ.-ին։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին տեղափոխվում է Գերմանիա։ Մեծավ մասամբ ապրում է Մյունխենում։ Պատերազմը նրա վրա ծանր տպավորություն է թողնում։ Դա արտահայտված է 1914 թ.-ին գրված Հինգ երգ շարքում։

1919-1926. Ուշ շրջան

1919 թ.-ին ճանապարհորդում է Շվեյցարիայում։ Որևէ տեղ մշտական բնակություն հաստատելու նրա ջանքերը ապարդյուն էին։ Միայն 1921 թ.-ի ամռանն է կարողանում հաստատվել Շատո դե Մուզոյում (Շվեյցարիա, Վալիս կանտոն)։ Ստեղծագործական հանկարծահաս բռնկումով մի քանի շաբաթում ավարտում է Դուինյան էլեգիաներ և Սոնետներ Օրփեոսին շարքերը։

1923 թ.-ից ծագում են առողջական մեծ խնդիրներ, որոնք առողջարանային կյանք են պահանջում։ Վերջին, համեմատաբար երկար կանգառը Փարիզում, որի ժամանակ նրան մեծարում է փարիզյան գրական շրջանակը։ 1923/26 թթ. են վերաբերվում բազմաթիվ առանձին բանաստեղծություններ և ֆրանսերենով գրված քնարական բանաստեղծությունների շրջանը։ Թարգմանում է իր մեծ ժամանակակցի՝ Պոլ Վալերիի բանաստեղծությունները։

Սոսկ կյանքի վերջին ամիսներին է պարզվում Ռիլկեի հիվանդությունը. սպիտակարյունության հազվադեպ և անբուժելի մի տեսակ։ Բանաստեղծն իր մահկանացուն կնքում է Վալմոնտի առողջարանում և 1927 թ.-ի հունվարի 2-ին, իր ցանկության համաձայն, թաղվում է Ռարոնի փոքրիկ եկեղեցու պատի տակ։ Նրա գերեզմանին, իր կտակի համաձայն, փորագրվում են իր իսկ ձեռքով գրված տապանագրի տողերը.

Բանաստեղծական գործը

Ռիլկեն թողել է հարուստ և ամբողջական ժառանգություն, ինչը 20-րդ դարի բանաստեղծության այն սակավաթիվ երևույթներից է, որը կարելի է համարել ապագայի բանաստեղծություն։ Ռիլկեի Կարուսել բանաստեղծությունը հայերեն է թարգմանել Եղիշե Չարենցը (հավանաբար ռուսերենից)։

Վաղ շրջանի գործերին են պատկանում Ճանապարհի սպասում, Երազներով պսակազարդ և Ճրագալույց ժողովածուները։ 1897/98 թթ. գրված Ինձ տոնի առթիվ ժողովածուում արդեն զգալի են մարդկային ներաշխարհի դիտարկումները։ 1899 թ.-ին ստեղծվում է Կոռնետ Քրիստոփ Ռիլկեի սիրո և մահվան եղանակը կարճ արձակ գործը։ Ժամագիրքը ժողովածուն (3 մաս, 1899-1903, առաջին հրատարակությունը՝ 1905 թ.-ին) միջնադարյան ավանդական աղոթագիրք է, վաղ շրջանի թերևս բարձրակետը, որում Աստծո և մարդու պանթեիստական և գոյաբանական հարաբերություններն են։ Արտակարգ նրբության են հասցված բանաստեղծությունների ռիթմավորումը և հանգավորումը։ Զգալի են ռիլկեական հռչակավոր աշխարհաներտարածության -„Weltinnenraum“ – սահմանների ուրվագծերը։

Միջին շրջանի երկերից առանձնանում են Նոր բանաստեղծությունները և Մալտե Լաուրիդ Բրիգեի նոթերը վեպը։ Երկուսում էլ հիմնական մեթոդը մարդկային ներաշխարհի և հիմնարար փորձի արծարծումներն են, բայց ոչ միայն ներքինի բանաստեղծական «հետազոտությունները», այլև դրա խորհրդանշական, առարկայական և ենթակայական արտացոլումները՝ վերապրված իրերի մեջ և իրերով։ Իրերը մեր օգնության կարիքն ունեն բանաստեղծական սկզբունքը ձևավորում է բանաստեղծելու մի նոր «մեթոդ», որն իր էութենական կողմերով գերմանական և համաշխարհային բանաստեղծություն է մտցնում իր-բանաստեղծություն հասկացությունը. այն հատկանշվում է նրանով, որ խոսում է ոչ թե իրերի մասին, այլ խոսեցնում է իրերը։ Այդ բանաստեղծության մեջ արտահայտվելու հնարավորություն են ստանում կյանքը, սերը, սարսափելին, քնքուշը, մանկությունը, մահը… Երկիր, ահա, ահա այն, ինչը կամենում ես դու`

                               անտեսանելի

մեր մեջ վերամարմնավորվել։– Սա չէ՞ քո երազանքը` մի անգամ անտեսանելի լինել։– Երկի՜ր, անտեսանելի՜։ Ի՞նչն է, եթե ոչ կերպարանափոխությունը, քո

                       խնդիրը անհետաձգելի։

Երկիր, դու սիրելի, ես ուզում եմ։ Օ, հավատա,

                              հարկավոր չեն

քո գարունները այլևս, որ ինձ նվաճեն,– մեկը, ախ, մի միակ գարունդ ադեն շատ է արյան համար։ Վաղուց ի վեր պատրաստ եմ ես քեզ, առանց

                            անվանման։

Ճշմարտացի ես դու հավերժորեն, և քո

                  սրբազան հղացումը

մահն է հուսալի։

          (Թրգմ․ Հակոբ Մեվսեսի)

Ուշ շրջանի գործերում (1912/22) Ռիլկեն, իր ողջ էքզիստենցիալ և օնթոլոգիական հարուստ ներկապնակը ի սպաս է դնում կյանքը, նրա ողջ սարսափներով և փլուզումներով հանդերձ, հաստատելու օրփեական մի սկզբունքի, որը վերջին երկու կոթողային շարքերում հասնում է գրեթե տոնական աստվածացման՝ ապոթեոզի։

Այս ամենին պետք է ավելացնել ռիլկեական բացառիկ լեզուն, առոգանությունը, հնչողականությունը, վիբրացիան, պրոսոդիկան։ «... Մեծ քնարերգության այդ աղբյուրը... գրել է մի տող, որը իմ սերունդը չի մոռանա. Եվ հաղթանակ՝ չկա։ Միայն՝ հաղթահարում»։ «Wer spricht von Siegen? Ueberstehn ist alles»։ (Գոթֆրիդ Բենն)։

Երկերը և հրատարակությունները

• Sämtliche Werke, 7 Bände, hg. vom Rilke-Archiv in Verbindung mit Ruth Sieber-Rilke, besorgt durch Ernst Zinn. Frankfurt/M.։ Insel Verlag, 1955–1966 (Bd. 1–6), 1997 (Bd. 7)
• Werke. Kommentierte Ausgabe, 4 Bände und ein Supplementband, hrsg. von Manfred Engel, Ulrich Fülleborn, Dorothea Lauterbach, Horst Nalewski und August Stahl. Insel, Frankfurt/M. und Leipzig 1996 (Bd. 1–4), 2003 (Supplement). ISBN 978-3-458-06697-2
• Gesammelte Werke, 5 Bände, hrsg. v. Manfred Engel, Ulrich Fülleborn, Horst Nalewski und August Stahl [Textauswahl auf Basis der Kommentierten Ausgabe]. Insel, Frankfurt/M. 2003. ISBN 978-3-458-17186-7

Բանաստեղծական ժողովածուները

• Leben und Lieder. Bilder und Tagebuchblätter // Կյանք և երգեր։ Պատկերներ և օրագրի էջեր (1894)
• Larenopfer Լարերի զոհը (1895)
• Traumgekrönt. Neue Gedichte // Երազներով պսակված, Նոր բանաստեղծություններ (1896)
• Advent // Ճրագալույց (1897)
• Mir zur Feier // Ինձ՝ տոնի առթիվ (1899)
• Das Stunden-Buch // Ժամագիրքը (1905)
  • Das Buch vom mönchischen Leben // Վանական կյանքի գիրքը (geschrieben 1899)
  • Das Buch von der Pilgerschaft // Ուխտագնացության գիրքը (geschrieben 1901)
  • Das Buch von der Armut und vom Tode // Թշվառության և մահվան գիրքը (geschrieben 1903)
• Das Buch der Bilder (1902; stark überarbeitete Zweitfassung // Պատկերների գիրքը (1906)
• Neue Gedichte // Նոր բանաստեղծություններ (1907)
• Der neuen Gedichte anderer Teil // Նոր բանաստեղծություններ երկրորդ մաս (1908)
• Requiem (Rilke)|Requiem // Ռեքվիեմ (1909) UB Bielefeld
• Das Marien-Leben // Մարիամի կյանքը (1912)
• Duineser Elegien // Դուինյան էլեգիաներ (1923, geschrieben 1912–1922) UB Bielefeld Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine
• Die Sonette an Orpheus // Սոնետներ Օրփեոսին (1923) UB Bielefeld

Ֆրանսերեն բանաստեղծություններ

• Vergers // Պարտեզներ (1926)
• Les Quatrains Valaisans // Վալեզանյան կատրեններ (1926)
• Les Roses // Վարդերը (1927)
• Les Fenêtres // Պատուհաններ (1927)

Արձակ - Քնարական արձակ

Դրամատիկական ստեղծագործություններ

• Jetzt und in der Stunde unseres Absterbens (1896, Einakter)
• Im Frühfrost (1897, Dreiakter)
• Höhenluft (geschrieben 1897, Erstdruck 1961, Einakter)
• Ohne Gegenwart (1897, Zweiakter)
• Mütterchen (1898, Einakter)
• Die weisse Fürstin (1898 geschrieben, 1904 überarbeitet)
• Waisenkinder (1901, Szene)
• Das tägliche Leben (1901, Zweiakter)

Գրականության և արվեստի մասին

• Moderne Lyrik Արխիվացված 2007-06-07 Wayback Machine (1898)
• Worpswede, (1902) // Վորպսվեդե, (1902)
• Auguste Rodin, (1903) // Օգյուստ Ռոդեն, (1903)
• Briefe über Cézanne, (postum 1952) // Նամակներ Սեզանի մասին, (1952 թ., հետմահու)
• Schriften zur Literatur und Kunst (kommentierte Auswahl der wichtigsten Schriften, hrsg. v. Torsten Hoffmann. Reclam, Stuttgart 2009)

Նամակներ

• Gesammelte Briefe in sechs Bänden, hrsg. von Ruth Sieber-Rilke und Carl Sieber. Leipzig 1936–1939.
• Briefe, hrsg. vom Rilke-Archiv in Weimar. 2 Bände, Wiesbaden 1950 (Neuauflage 1987 in einem Band).
• Briefe in zwei Bänden, hrsg. von Horst Nalewski. Frankfurt und Leipzig 1991.

Կենսագրություններ

• Peter Demetz։ "René Rilkes Prager Jahre". Düsseldorf 1953.
• Ralph Freedman։ Rainer Maria Rilke. 2 Bde. Aus dem amerikanischen Englisch von Curdin Ebneter. Frankfurt/M./Leipzig 2001, 2002. ISBN 3-458-17124-X
• Wolfgang Leppmann։ Rilke. Sein Leben, seine Welt, sein Werk. München 1993. ISBN 3-492-22394-X
• Donald A. Prater։ Ein klingendes Glas. Das Leben Rainer Maria Rilkes. Carl Hanser, München/Wien 1986. ISBN 3-446-13362-3

Հիշատակ

• Ի պատիվ Ռիլկեի Մերկուրիի վրա նրա անունով խառնարան կա։
• Պատկերված է 1976 թվականի ավստրիական փոստային նամականիշի վրա։

Ծանոթագրություններ

Մենագրություններ

• Manfred Engel, Dieter Lamping (Hrsg.)։ Rilke und die Weltliteratur. Artemis und Winkler, München 1998, ISBN 3-538-07084-9
• Ulrich Goldsmith։ Rainer Maria Rilke, a verse concordance to his complete lyrical poetry. Leeds։ W.S. Maney, 1980.
• Sascha Löwenstein։ Poetik und dichterisches Selbstverständnis. Eine Einführung in Rainer Maria Rilkes frühe Dichtungen. Königshausen und Neumann, Würzburg 2004
• Horst Nalewski։ Kennst du Rainer Maria Rilke? Der schwere Weg zum großen Dichter. Bertuch, Weimar 2005. ISBN 3-937601-25-2
• Rita Rios։ Das Echo der Bilder. Jugendstil, Quattrocento und ägyptischer Totenkult in Rilkes popetischer Rezeption Hofmanns, Vogelers und Modersohn-Beckers. Université de Genève 2003.
• Günther Schiwy։ Rilke und die Religion. Frankfurt/M. 2006, ISBN 3-458-17331-5.
• Marek Zybura։ Hundert Jahre polnische Rilke-Rezeption. In։ Zybura։ Querdenker, Vermittler, Grenzüberschreiter. Dresden 2007. ISBN 978-3-934038-87-5

Ռիլկեն հայերեն

• Ռ. Մ. Ռիլկե, Բանաստեղծություններ, Դուինյան էլեգիաներ, Սոնետներ Օփեոսին։ Գերմաներենից թարգմանեց՝ Հակոբ Մովսես։ Առաջաբանը՝ Կարեն Սվասյանի։ Երևան, 1982, ՙՍովետական գրող՚ հրատարակչություն։ 196 էջ։ ИБ 2967։
• Ռ. Մ. Ռիլկե, Վարդի հոգին, Գերմաներենից և ֆրանսերենից թարգմանեց՝ Աշոտ Ալեքսանյանը, Երևան, Նոր Դար հրատարակչություն, 1998, 168 էջ։

Արտաքին հղումներ

• Ռայներ Մարիա Ռիլկե, Նրա ծննդյան վաթսունամյակի կապակցությամբ, 4.XII.1935 Արխիվացված 2021-10-04 Wayback Machine
• Հիշողություններ Ռայներ Մարիա Ռիլկեի մասին (1926) Արխիվացված 2021-10-04 Wayback Machine
• Մենություն
• Ռ. Մ. Ռիլկե, Նամակներ երիտասարդ բանաստեղծին / Թարգմանությունը գերմաներենից՝ Մարիամ Կարապետյանի և Թոնդրակի:
• ՌԻԼԿԵ-ՊԱՍՏԵՌՆԱԿ.ՆԱՄԱԿՆԵՐ։ Թարգմանությունը ռուսերենից՝ Կարինե Մեսրոպյանի։
• ՌԱՅՆԵՐ ՄԱՐԻԱ ՌԻԼԿԵ | բանաստեղծություններ /Թարգմանությունը գերմաներենից՝ Հակոբ ՄՈՎՍԵՍի։

1. Կլարա Վեստհոֆ
2. Սիմվոլիզմ
3. Ելիզավետա Մնացականովա
4. Կարինե Մեսրոպյան
5. Էլ Գրեկո
6. Վոլֆգանգ Բորխերտ
7. Վերներ Ռայնհարթ
8. Դեկտեմբերի 4
9. Մելիսանտի
10. Լորան Գասպար
11. Վիկտոր Հովսեփյան
12. Ժոֆիա Դենեշ
13. Աշոտ Ալեքսանյան (գրականագետ)
14. Հակոբ Մովսես
15. Մարիամ Կարապետյան
16. Լեոնիդ Պաստեռնակ
17. Մոդեռն գրականություն
18. Պաուլա Մոդերզոն-Բեկեր
19. Յուկիո Միսիմա
20. Դարի 100 գրքերն ըստ Լը Մոնդ օրաթերթի